F. I. Haydarov, N. I. Xalilova psixologiya fanlarini qitish metodikasi

Birinchidan, nazorat obyektiv b lishi kerak. Bu degani barcha 
qituvchi va talabalar quv faoliyati holatini baholayotganda 
kelishilgan umumiy jihatlardan ularning nimaga asoslanganligini 
oldindan barchaga ma'lum b lishi kerak. 
Ikkinchidan, nazorat natijasida q yilgan baholar hajmi zgarmas 
deb hisoblanadi va hech qaysi tarafdan na nazoratchi, na aazorat 
qiluvchi tomonidan shubhalanishga y l q yilmaydi, chunki ular 
ikkala tomonga ham ma'lum b lgan obyektiv kriteriyalariga 
asoslanganligidir. 
Uchinchidan, nazorat va uning natijalari oshkoralikni talab qiladi, 
chunki har bir qiziqqon shaxs ( qituvchi yolci talaba) dekan yoki 
kafedra mudiri ularni t liq rganib chiqishlari, ularga asoslangan 
xulosalar chiqarishlari mumkin b lsin. Xulosalar zlari uchun 
ishonchli va jadval ijobiy ishlarni har biriga alohida taalluqli b lgan 
quv jarayonini y naltirilishining zaruriy qismlari b yicha tanlangan 
b lishi kerak. 
Q yilayotgan baholarning asoslanganligi va obyektivligini 
ta'minlashning yetarlicha qulay va ta'sirchan vositasi oliy quv 
dargohlarining tajribasi k rsatganidek quv muassasada maxsus ishlab 
chiqilgan, fakultetda rasman tasdiqlangan, shunga m ljallangan quv 
kengashida talabalarni semestrdan semestrga tishi, kursdan kursga 
k chirishdagi attestatsiya sharoitlari haqidagi hujjatga bo hqdir. 
Ushbu hujjat turlicha nomlanishi mumkin. «Talabalar attestatsiyasi 
shartlari» yoki «dasturni zlashtirish darajasini baholash kriteriyalari* 
va h.k. Biroq maqsadi bitta nazorat qilinayotgan obyektni baholashga 
bir xilda yondashishdir. Misol sifatida bunday hujjat variantlaridan 
birini keltirish mumkin. Oliy quv yurtlarining birida tajriba tariqasida 
ishlatilgan va ishlab chiqilgan psixolog amaliyotchilarni tayyorlovchi 
muassasa tomonidan talabalarni nazorat qiluvchi, qituvchilar 
tomonidan ham umumiy qoniqish hosil qilgan hujjatlaridan birini 
misol tariqasida keltirish mumkin. Undagi hamma narsa ham har 
tomonlama aniqlashtirilgan b lmasligi idealdan uzoq b lishi 
152 

---

(umuman ideal amalda b lishi haqiqatdan yiroq) mumkin, ammo u 
shunisi bilan yaxshiki u ikki tomonga nazorat qiluvchiga ham, nazorat 
qilinuvchiga ham, aynan nima tekshirilishi va bu qanday baholashi 
haqida yetariicha aniq qafiy m ljallarni beradi. 
Mana shu talabalarning dasturni zlashtirish sifatini baholashga 
taalluqli hujjatdan parcha. 
Fakultet talabalarini attestatsiyasi shartlari. 
LTalabalar attestatsiyasi ular qigan quv fanining zlashtirish 
darajasiga k ra, imtihon va sinovlardagi tekshiruvlar natijalari b ykha 
tkaziladi. 
2. zlashtirish darajasi. Talabaning b lajak amaliyotchi psixolog 
mutaxassisi va uning b lajak kasbiy faoliyatiga taalluqTi tayyorgarligi 
umumiy maqsadlaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. 
Shuning uchun imtihonda undan ikki nazariy (bilimga) va amaliy 
(mahoratga) qismlardan iborat savollarga javob berish talab qilinadi. 
Agar savol tuzilishida bunday b linish b lmasa doimo shunga 
tayyor b lishi kerak. Talaba doim nazariy holatlarni zi bilgan 
hayotiy misollar asosida k rsatib berishi kerak. 
Bu dasturni zlashtirish chuqurligi kitob matnini (darsliklar va 
boshqa adabiyotlar) uslubiy t ri eslab qolishi (xotirasi b yicha aytib 
berishi) b yicha baholanmaydi, aksincha olingar, bilimlarni amaliy 
holatda q llay bilishi b yicha baholanadi. 
3. Talabalar bilimlariga alohida psixologik sikl b yicha quv 
fanlariga q yilgan talablar: 
— psixologiya tarixi b yicha — imtihon biletlari talab qilayotgan 
hajmi va rakursda psixologiya rivojiga y naltirilgan aniq bosqichini 
talaba bilishi, bunday rivojlanish qanday amaliy talablardan kelib 
chiqqanini asoslash, tushuntira olishini, isbotlab berishi; 
— umumiy psixologiya b yicha nazariy savollarni bilishi va z 
bilimini amaliyotda q llay olishi awaldan berilgan amaliyot 
topshiri ini bajarishi yoki nazariy holatni k rgazma qiluvchi yo 
tasdiqlovchi hayotdagi misollarni keltirish; 
— pedagogik va yosh psixologiya b yicha talabaning ontogenezda 
shaxsning psbdk rivojlanishi haqidagi qonuniyatlarni, shuningdek 
bolalik cho ida bu rivojlanishning asosiy bosqich va davrlari yoki 
tarbiya va ta'limning psixologik asoslari haqida shaxsning psixik 
rivojlanishining umumiy shakllarini bilishidan iborat. Shuningdek, 
imtihon qilinayotganda samarali pedagogik amaliyotning asosida 
yotuvchi, uning ilmiy poydevori sifatida xizmat qiluvchi psixik 
rivojlanishining qonuniyatlari asosidagi misollarda k rsatib bera olishi 
lozim. 
Ijtimoiy psixologiya b yicha ijtimoiy guruhlarga kiritilgan 
insonlarning faoliyati va xulq-atvori qonuniyatlari haqidagi yana 
153 

---