İLÂHÎ Nİzam ve kâİnat
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
İLÂHÎ NİZAM VE KÂİNAT 100 bulunacağı tabiîdir. Meselâ nebatları ele alalım. Nebatlardaki idrak ve irade hürriyeti insanlarınkine nisbetle o kadar iptidaî ve basittir ki bunun objektif olmaktan ziyade subjektif karak- teri vardır. Ve bunu da insan idrakinin kavrayabilmesi hemen hemen mümkün değildir. İşte bu yüzden onlardaki inkişaf in- sanlara tamamıyla mekanik bir yürüyüşe tâbiymiş gibi görünür. Buradaki durum hakikatte bir görünüşten ibarettir. Zira bu saf- hadaki varlıklar kaba maddelerdeki gibi, yalnız üniteden gelen tesirlere tâbi ve onların maddede yaptıkları hareketlere intibak etmeye mecbur durumda değildirler. Bunlarda insiyakî hamle ihtiyaçları belirmiş ve bunun basit tatbikatları da başlamıştır. Filhakika fizikteki kılcallık hassasına uyarak topraktan gıdasını kökleri vâsıtasıyla alıp bedenine yayarken, onları bedeninde kul- lanması ve sarf etmesi, insanlara göre meknî denebilecek kadar iptidaî olan insiyakî hamlelerini gösterir. Bu durum o nebatın yaşaması için kaba maddeye vâkı olan müdahalesinin en basit şeklini ifade eder. Nebatın diğer hayatî fonksiyonları hakkında da hâl böyledir. İşte ancak bu mânâyı muhafaza etmek şartıyla, nebatlardaki inkişafın otomatik olduğunu söylemekteyiz. Bina- enaleyh onların da çok basit olmakla beraber, bu iptidaî canlılık durumlarına yetecek kadar otomatik ve basit müdahalelerini ih- tiva eden birer inkişaf mekanizması mevcuttur ve bu da bir birim düalite içinde vâkı olur. İşte bu birim düalitenin insan hayatın- daki adı vicdandır. Zaten bu görüşü kabul etmezsek dünyadaki bedenlilere mahsus olan inkişaf mekanizmasına göre nebatların ve hayvanların ilerleyişlerini de izah edemeyiz. Hayvanlarda bu iş biraz daha bârizdir. Çünkü onların idrak ve irade hürriyet- leri biraz daha, yâni insanların nazarlarına çarpabilecek kadar inkişaf etmiş bulunmaktadır. Binaenaleyh inkişafa müteallik bu birim düalite mekanizmasının hayvanlardaki müşahedesini, ufak bir dikkat sarfıyla yapmak birçok kimse için mümkündür. Bir tarafa sopayı, diğer tarafa kemik parçasını koyup da ikisi- nin ortasında serbest bırakılan -o sopanın tadını almış- bir köpek şaşkına döner. Ruhunda, sopanın hâtırası canlanan bu köpeğin kemiğe hücum edip etmemek hususunda bir müddet geçireceği kararsızlık ondaki basit, kısa bir iç mücadelesine tevafuk eder. BEDRİ RUHSELMAN 101 İşte bu durum, insanlarda vicdan düalitesi dediğimiz mekaniz- manın ne kadar iptidaî hâlde olursa olsun, hayvanlardaki şeklini ve işleyiş tarzını gösterir. Hayvanlarda bu mekanizma otomatik olarak işler. Meselâ açlık hissi, gıdasını arama vazifesini köstek- leyen korku veya tembellik duygusunu yenmeye onu sevk eder. O bu duygusunu yener, çünkü gıdasını bulmak için etrafında araştırmalar yapmaya, cehit ve gayret göstermeye açlık hâli onu mecbur eder. Bu da ona, tıpkı insanların vicdan mekanizmasında olduğu gibi, bir sürü tatbikat zemin ve imkânları hazırlar: Gıda- sını bulamaz, aç kalır, gittiği yerlerde dayak yer, hemcinsleriyle boğuşur, nihayet öldürülebilir. Bunlar o hayvanın varlığında ge- lip geçici de olsa bir sürü otomatik çatışmalarla müterafık olur. Keza yukarıdan gelen şiddetli tesirler, sevgi bağlantıları; yeni doğan yavrusunu beslemek ve büyütmek vazifesini ona yükler. Böylece, gelen bütün tesirler karşısında onun göstereceği cehit ve gayretler, insanlardaki vicdan mekanizmasının hayvanlarda muadili olan birim düalite ile yürür ki hayvanları otomatikman insanlardaki vicdan düalitesine bu birim düalite hazırlar. İnsan- lara gelince, burada aynı mekanizma bittabî daha yüksek, yâni idrakli karakteriyle vicdan denilen formunu almaya başlar. İn- sanlıkta vicdan realitesinin hem otomatik, hem yarı idrakli, hem de az çok idrakli olmak üzere üç safhası da mevcuttur. Otomatik vicdan safhası, insanların henüz ilk zamanlarına aittir. Bu insanlara hatalı olarak: Henüz vicdanları inkişaf etme- miştir diyenler bulunabilir. Fakat bu hüküm vicdan düalitesine ait vermekte olduğumuz geniş şümullü bilgi içinde yanlıştır. Ve bu hâl insanlarda düaliteyi açık olarak görememenin neticesidir. Bununla beraber, insanlığın ilk kademelerindeki vicdan meka- nizması ne kadar az bâriz olursa olsun ve ne kadar otomatik görünürse görünsün, hayvanlardakine nazaran gene az çok id- rakli hareketlerle zenginleşmiştir. Meselâ, büyük bir sevgi bağı ile yavrusuna bağlı olan ilk insan kademesi kadınının idrakin- de, analık mükellefiyetine ait az çok kuvvetli duygular, sezgiler ve hattâ bilgi kırıntıları vardır. O, çocuğunu, bir hayvanın yav- rusunu beslediği gibi, sade kör insiyaklarına uyarak beslemez. Çocuğunun hasta olmaması, rahatsız edilmemesi, ölmemesi için İLÂHÎ NİZAM VE KÂİNAT 102 aklı erdiği kadar kablî tedbirler almanın ve o tedbirlere göre bâzı fedakârlıklara katlanmanın lüzumunu kabul eder, bu yolda ce- hit ve gayretler gösterir. Biraz büyüyen çocuğunu -hayvanların yaptığı gibi- silkip atmaz. Gene aklının erdiği, bilgisinin yettiği kadar onun talim ve terbiyesiyle de meşgul olmanın lüzumunu idrak eder ve bu yolda çocuğuna karşı bir analık borcuna ait mü- kellefiyetinin bulunduğu sezgisine az çok varmış olur. Mama- fih o bunları yapmayabilir de!.. Yâni, ilk kademelerinde insanlık otomatizmasını, hayvanlık âleminin otomatizmasından ayıran hürriyet ve serbestlik hâli, hayvanlarda mevcut olmayan mesu- liyet duygusunun ve idrakinin insanlarda -bir sezgi hâlinde de olsa- doğmaya başlamış olduğunu gösterir. Bu mesuliyet sezgi- sinin doğuşu, insanlık inkişafının hızlanmasında âmil olan en mühim duyguların başlangıcıdır. Zira vicdan düalitesinin vazi- feye ve nefsaniyete müteveccih zıtları arasındaki muvazene du- rumları üzerinde bunun büyük rolleri olacaktır: Bu sayede sayı- sız imtihanlar, eprövler, ıstıraplar, azaplar, müşahedeler velhâsıl bir sürü hâdiseler idrak sahasında yer alarak insan varlığı -icap eden otomatizmalarla- vazife sezgisine hazırlanacaktır. * * * İnsanlık kademeleri ilerledikçe vicdan realitesine ait duygu- lar, bilgiler ve idrakler artar. O nisbette hürriyetlerin hududu ge- nişler. Fakat bir bakımdan da idraki genişledikçe insan; yapması ve yapmaması icap eden şeyleri daha iyi sezmeye başlar, onlara uymak mecburiyetini duyar, böyle olunca da hürriyetini gene bizzat kendisi tahdit etmek zaruretini duymaya başlamış olur. Bu suretle vicdan mekanizması gittikçe daha iyi idrak edilir ve insan o nisbette otomatizmadan kurtulur ki bu da onun adım adım vazife sezgisine yaklaşmasını temin eder. Nihayet oldukça uzun bir müddet sonra vicdan düalitesinin muvazeneleri vazife sezgisinin ve bilgisinin eşiğine dayanır. * * * Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|