İLÂHÎ Nİzam ve kâİnat
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
DÜNYA, AHENKSİZLİK, AHENK 97 İnsan hayatında, vicdan şeklinde görülen inkişaf mekanizması, yalnız bu safhaya mahsus değildir. O, dünyadaki bütün varlık- ların tâbi bulundukları bir inkişaf ve tekâmül hazırlığı mekaniz- masıdır. Binaenaleyh vicdanı lâyık olduğu bu umumî kıymetiyle tarif etmek ve anlamak gerekir. Vicdan; varlıklar için, bütün fiil ve hareketlerin gayesi demek olan vazifenin gerçekleşmesine yönelmiş bir hazırlık mekaniz- masıdır. Bütün varlıkların gayesi tekâmül olduğuna ve insanlık saf- hasındaki tekâmülün mânâsı da dünya üstü vazife plânına ha- zırlanmak olduğuna göre tarifi, vazifeye hazırlık mefhumuna dayanan vicdan mekanizmasının dünyada bütün varlıklara şâ- mil olması iktiza eder. Diğer taraftan idrakle vicdanın inkişafı arasında birlik vardır. Hâlbuki varlıkların inkişaf kademelerine göre idrakleri çok değişiktir. O hâlde idrakleri farklı varlıklar arasında da vicdan anlayışları ve vicdan tatbikatı o nisbette fark- lı olacaktır. * * * Şimdiye kadar vicdanın ancak insan safhasındaki durumu mütalaa edilmiş diğer safhalarına tekabül eden durum ve hâlle- ri nazarı itibara alınmamıştır. Bu hâl insanlara vicdanın; ilk ne- bat hayatından insan hayatına kadar geçen safahatının birbirini takip eden akışını mütalaa etmeye fırsat vermemiştir. Hâlbuki vicdanın, dünya hayatı bütünü içinde mütalaa edilmesi; tekâmül bilgisinin daha iyi anlaşılması bakımından lüzumludur. Vicda- nın umumî ve şümullü delâleti içinde mütalaası düalite prensibi ve değer farklanması ışığı altında yapılır. İLÂHÎ NİZAM VE KÂİNAT 98 * * * Bütün âlemimizde her şeyin düalite prensibi ve değer fark- lanması mekanizmasıyla vukua geldiğini, hiçbir zerrenin, hiçbir hâdisenin ve mefhumun bu prensip dışında kalamayacağını ev- velce bütün tafsilâtıyla izah etmiştik. İşte, dünyamızda tekâmül hazırlığının kuvvetli bir mekanizması olan vicdan da bu prensibe tâbi bulunmaktadır. Şu hâlde vicdan; bir birim düalitedir. Birim düalitenin birbirine zıt iki unsurdan teşekkül etmiş olduğunu belirtmiştik. Vicdan düalitesinin bu zıt unsurlarını izah edeceğiz. Herhangi bir birim düalitenin zıtlarının mevcudiyeti onun, fonksiyonunu yapabilmesi için şarttır. Zıtlar olmayınca o birimin mevcudiyetinin gayesi tahakkuk edemez. Şu hâlde inkişafı sağlamaya mâtuf olan vicdanın zıt unsur- larından birisi, yâni üst taraftaki, vazife sezgisine yönelmiştir. Buna mukabil diğer zıddı, yâni alt unsuru da evvelkinin vazife sezgisi yolundaki yürüyüş hızını kesen bir nefsaniyettir. Bina- enaleyh birincisine kısaca vazife hazırlığı unsuru, ikincisine de nefsaniyet unsuru diyeceğiz. Demek, dünyadaki varlıkların vazife plânına hazırlanmaları için işleyen vicdan mekanizmasının birisi vazifeye, diğeri nefsa- niyete yönelen birbirine zıt iki unsuru vardır ki bu iki unsurun mütemadi değer farklanması neticesinde, yâni zıtlardan birisi- nin veya diğerinin daha üstün değerler ve tesirler alması netice- sinde vukua gelen çatışmaları, mücadeleleri, muvazene hâlleriy- le vicdan mekanizması çalışır. Ve varlıkların ilerlemeleri de bu muvazene hâllerine göre çeşitli formlarını alırlar. Bu çatışmalar ve muvazene hâlleri dünya varlıklarının bütün kademelerinde; o varlıkların insiyak, sezgi ve idrak kudretlerine göre mevcuttur. * * * İnsanlar; nebatlardaki, hayvanlardaki ve hattâ bir kısım in- sanlardaki bu düalitenin mevcudiyetini idrak edemezler. Zira bu mekanizmanın, insanların anladığı mânâdaki formu ancak BEDRİ RUHSELMAN 99 insanlarda görülür. Vicdanın bu formu alabilmesi için idrakin, insanlarda tezahür eden seviyeye ulaşmış olması lâzımdır. Bi- naenaleyh insanlığın altındaki kademelerde görünen inkişaf düalitesinin; insanlardaki vicdan şekline benzerliği elbette olma- yacaktır. Bununla beraber, dünyada az çok müstakil ve serbest duruma girmiş en iptidaîlerinden itibaren bütün varlıklarda bu inkişaf düalitesi vardır. Ve onların -pek çok yavaş da olsa- inki- şafları bu mekanizmanın işlemesine bağlıdır. Dünyada pek ipti- daî hâlde bâzı hayat hamlesi kırıntıları, nebat bedenini kullanan varlıklarda görünmeye başladığından insanın, idrakinin düalite prensibi şümulünü, onlara kadar uzatması mümkündür. Bunun- la beraber, bu mekanizmanın insanlarda görülen vicdan şekli, mükemmelleşmiş ve tam formunu almış bulunduğundan bu ismi, onun altındaki varlıklara da teşmil ederek zihinleri karış- tırmamak için bütün varlıklar bahis mevzuu olunca onu -insan- lardaki gibi- vicdan ismiyle değil, inkişaf veya tekâmül mekaniz- ması ismi altında umumîleştirerek konuşmak muvafık olur. * * * Şimdi, inkişaf mekanizmasının istilzam ettiği idrak, hürriyet mefhumlarının dünyadaki nebat ve hayvan gibi basit varlıklar- daki mukabillerini belirtelim. Bedenlenmiş olan her varlıkta idrak ve hürriyetin kendisine mahsus en basit ve iptidaî hâli mevcuttur. Bunu yukarılarda izah etmiştik. Yalnız şu var ki iptidaî kademelerin idrak ve ira- deleri insanların kabul ettiğinden bambaşka mânâları taşır. Hele nebatlarda bunlar hissedilmeyecek derecede basittir, iptidaîdir, âdeta insiyakî hamleler hâlindedir ki bu da o safhadaki varlık- ların hayat ihtiyaçlarına bol bol kâfi gelmektedir. Şu hâlde nebat ve hayvanlarda, insanların tanımakta olduğu vicdan şeklinde olmamakla beraber, ona muadil bulunan bir inkişaf düalitesi mevcuttur. Fakat tekrar ediyoruz, bunu insanlık âlemindeki va- zife-nefsaniyet düalitesi şeklinde düşünmemek gerekir. İptidaî varlıkların sadece basit bir inkişaf mekanizması olarak kabul ettiğimiz bu düalitenin en iptidaî insiyaklara ayarlanmış Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|