Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi

371 

Turgay DÜĞEN/ Tarihi İpekyolu ile Modern İpekyolu Jeopolitiğinin Mukayesesi 

21.  Yüzyıl  İpekyolu  ile  Tarihi  İpekyolu  arasındaki  en  önemli  fark,  güzergahlar  ile  kaynak-talep 

arasında yaşanan değişimdir. Tarihi İpekyolu’nda ticari hareketlilik ana hatlarıyla doğu ile batı arasında 

gerçekleşmekteydi.  İki  coğrafyadan  da  birbirine  farklı  mallar  taşınıyor,  merkezi  bölge  ticaretin  taşıyıcı 

rolünü  üstleniyordu.  Çevreler  arasındaki  ticari  akım  bütün  devletlerin  kazanç  sağlayabildiği  bir  ticari 

yapıyı  oluşturmuştu  fakat  21.  Yüzyıl  İpekyolu’nda  kaynaklar  çevre  bölgeler  arası  bir  trafiği  değil 

merkezden  çevrelere  doğru  bir  hareketi  gerektirmektedir.  Bundan  dolayı  İpekyolu  üzerinde  çevre 

bölgelerin birbirlerine ihtiyaçları yoktur. Hatta Merkezi bölgedeki kaynakların tek yönlü akışı için çevre 

ülkeler arası bir rekabet mevcuttur. Çevredeki her ülke kendi çıkarları gereği merkezi Asya’ya tek başına 

hakim olmaya çalışmaktadır. Rusya Federasyonu, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bile kendi 

içinde  bir  imparatorluk  yapısına sahiptir.  Ruslar için  bu  büyük  imparatorluğun korunma  sorunu,  Çarlık 

dönemlerinde  işgal  edilen,  İpekyolu’nun  Müslüman  Türk  bölgesinin  etki  alanı  içinde  korunmasıyla 

mümkündür  (Özdağ,  2003,  s.149).  Rusya’nın  büyük  güç  olabilmesi  için,  uzak  bölgelerde  etkin  olmak 

yerine,  yakın  çevrede  etkili  olmak  daha  akılcı  bir  yaklaşım  olarak  değerlendirilmektedir  (Dağı,  2002, 

s.175).  Bu  bağlamda  Rusya  bölgedeki  sorunların  çözümünü  hedeflememektedir  çünkü  bölgedeki 

etkinliğini  krizler  sayesinde  sağlamaktadır.  Bölgedeki  ülkeler  arasında  yaşanan  krizler  için  Rusya  ilk 

başvuru merkezidir ve krizler devam ettikçe Rusya’ya olan ihtiyaç da sürecektir (Roy, 2000, 159). Bunun 

yanında  SSCB  dağılmadan  önce  Kazakistan  ve  diğer  Türkistan  ülkelerinin  kaynaklarını  uluslararası 

pazarlara  taşıyacak  olan  bütün  boru  hatlarının  Rusya  Federasyonu’ndan  geçecek  şekilde  tasarlanmış 

olması, Soğuk Savaş döneminin İpekyolu üstündeki etkilerini sürdürmektedir (Şükrüoğlu, 2003, s.277). 

İpekyolu’nun güçlü tarihi aktörlerinden olan Çin de ekonomik yayılma, enerji kaynaklarının güvenliği ve 

taşınması ve Doğu Türkistan meseleleriyle alakalı olarak İpekyolu’nda hâkim güç olmaya çalışmaktadır 

(Andican, 2006, s.18).  Çin’in 2013 yılında somut adımlarla ortaya koyduğu  İpekyolu Projesi, 65 ülkeyi 

ilgilendiren  ve  yaklaşık  21  trilyon  dolarlık  bir  ekonomik  alanı  içine  alan  dev  bir  ekonomik  ve  kültürel 

projedir.(Özdaşlı,  2015,  s.5).  Çin  bu  projeyi  hayata  geçirmek  için  Tarihi  İpekyolu’nun  merkez  bölgesi 

olan  Türkistan’da  önemli  işbirliği  anlaşmalarına  imza  atmış  ve  bu  bölgedeki  ekonomik  ağırlığı  2013 

sonrasında  artırmıştır  (Düğen,  21yyte.org,  2013).  Çin  Türkistan’da  artırdığı  ekonomik  ağırlığını 

demografik  gücüyle  de  beslerken  diğer  yandan  İpekyolu’nun  batıya  uzanan  kısmında  da  Irak,  İran, 

Türkiye  ve  Yunanistan  ile  de  işbirliğini  artırmaktadır.(Lin,  2011,  s.X)  21.  Yüzyılda  İpekyolu’nda 

hâkimiyet  için  mücadele  eden  güçlerin,  İpekyolu’nda  çok  taraflı  ticaretin  korunması  amacını 

taşımamaktadır.  Hepsi  için  önemli  olan  kaynak  sahibi  ülkelerden  en  fazla  payı  alabilmek  ve  bölgeyi 

olabildiğince tek taraflı olarak bağlamaktır çünkü 21. Yüzyıl’ın İpekyolu çıkarları bunu gerektirmektedir. 

Sonuç  olarak,  Tarihi  İpekyolu  Sovyetler  Birliği’nin  dağılmasıyla  birlikte  dünya  ticaretin 

soyutlandığı uzun bir dönemi geride bırakmıştır. Yeni dönem siyasi, ekonomik ve sosyal farklılıkları da 

beraberinde  getirmiştir.  İpekyolu’nun  halkları  bağımsızlıklarını  kazanmalarıyla  birlikte,  milli  şuuru 

canlandırmak  adına  her  millet  gibi  tarihi  zaferlere  ve  hâkimiyetlerine  dönüp  bakmıştır.  Türkistan’daki 

Cumhuriyetlerle  birlikte  diğer  büyük  güçler  de  Sovyetler  Birliği’nden  kopan  bu  yeni  devletlerin 

coğrafyası için, İpekyolu’nun yeniden canlandırılması projelerini ortaya koymaya çalışmışlardır. Her ne 

kadar yakın  geçmişe nazaran Tarihi İpekyolu’nun canlandırılması daha kolay gibi görünse de yüzyıllar 

içinde  yaşanan  büyük  değişimler  Tarihi  İpekyolu’nun  şartlarını  fazlasıyla  değiştirmiştir.  Geriye  dönüş 

için aynı büyüklükte değişimlerin yaşanması gerekir. Tarihi referansların ışığında Türkistan, bir bütünlük 

içerisinde,  geleceğe  dönük  büyük  proje  ve  planlarla  değerlendirilmelidir  çünkü  21.  Yüzyıl  Türkistan’ı 

Tarihi İpekyolu’ndan daha büyük bir öneme sahip olabilir.   

KAYNAKÇA 

Andican, Ahat, “Çin Satrancında Türkistan”, Avrasya Dosyası, Türk Dünyası-Çin Özel Sayısı, Cilt:12, Sayı:1, 2006. 

Çiftçi, Sabri, “Afganistan Çıkmazı, Obama’nın Dış Politika Tercihleri ve AF-PAK Bölgesinin Geleceği”, Ortadoğu 

Analiz, Cilt:1, Sayı: 11, Kasım 2009, Ankara, 2009. 

Dağı, Zeynep, Kimlik Milliyetçilik ve Dış Politika Rusya’nın Dönüşümü, Boyut Kitapları, İstanbul, 2002. 

Davutoğlu, Ahmet, Stratejik Derinlik, Küre Yay., 20. Baskı, İstanbul, 2004. 

Düğen, Turgay, “İpekyolu’nda “Ejdarha”nın Adımları”, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/orta-asya-arastirmalari-

merkezi/2013/09/28/7230/ipekyolunda-ejderhanin-adimlari, (02.03.2016). 

Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu, Çev: M. Reşat Uzmen, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1999. 

K. Baipakov, “Kazakistan Topraklarındaki Büyük İpekyolu”, Kazakistan Tarihi Makaleler, Türk Tarih Kurumu 

Yayınları, Ankara, 2007.  

Lin, Christina, The New Silk Road – China’s Energy Strategy in the Greater Middle East, The Washington Institute, 

Policy Focus#109, Nisan 2011. 

Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Yay., 5. Baskı, Ankara, 2010. 

---