Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ŞUMER DÜŞÜNCƏSININ TÜRK DƏFN MƏRASIMINDƏ ƏKSI
- Açar sözlər
372 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu McEvedy, Colin, Ortaçağ Tarih Atlası, Çev: Ayşen Anadol, Sabancı Üniversitesi, İstanbul, 2005. Özdağ, Muzaffer, Türkiye ve Türk Dünyası Jeopolitiği, Avrasya Bir Vakfı Yayınları, Ankara, 2003. Özdaşlı, Esme, “China’s New Silk Road Project And Its Global Infulunence”, Turkish Studies, 10/14, Fall 2015, s.579-596. Roux, Jean Paul, Türkistan Tarih ve Uygarlık, Çev: Lale Arslan, Kabala Yayınevi, İstanbul, 2006. Roy, Oliver, Yeni Türkistan Ya da Ulusların İmal Edilişi, Metis Yayınları, İstanbul, 2000. Shirk, Susan L., China, Fragile Superpower, Oxford Press, 2007. Starr, Frederick S. ve Kuchins, Andrew C, The Key to Success in Afghanistan – A Modern Silk Road Strategy, Silk Road Paper, Central Asia – Caucasus Institute Silk Road Studies Program, Mayıs 2010. Şükrüoğlu, Mehmet, Baitzhaunova, Suale, “Hazar Havzasında Son Gelişmeler ve Petrol Boru Hatları”, 21. Yüzyılda Türk Dünyası Jeopolitiği, Muzaffer Özdağ’a Armağan, 1. Cilt, Der: Ü. Özdağ, Y. Kalafat, M.S. Erol, ASAM Yayınları, Ankara, 2003. Taşağıl, Ahmet, Gök-Türkler I-II-III, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2012. Taşağıl, Ahmet, “İpekyolunun Tarihi Temelleri”, Dünden Bugüne İpekyolu, Beklentiler ve Gerçekler, Emel Kefeli, Ahmet Taşağıl vd. (Hazırlayanlar), Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2008. Uhlig, Helmut, İpek Yolu, Çin ve Roma Arasında Eski Dünya Kültürü, Çev. Alev Kırım, Okyanus Yayıncılık, İstanbul, 2000.
ŞUMER DÜŞÜNCƏSININ TÜRK DƏFN MƏRASIMINDƏ ƏKSI Ü. A. DADAŞOVA
türk xalqları belə yeni dünyaya keçid olaraq qəbul etmişlər. Müharibələrlə, yaxud da səfərlərlə bağlı olaraq müxtəlif xalqların düşünmə və yanaşma tərzi bu və ya digərinin təsirinə məruz qalmış və bu kondekslərindəki fərqliliklər, qarşılıqlı əvəzləmələr bir mədəniyyətin digər mədəniyyətə sivlizasiyası tarixi baxımdan məqbul hal kimi qəbul edilmişdir. Bu məruzə vasitəsilə müasir türk dəfn mərasimi zamanı həyata keçirilən ritualların, əslində, Şumerlərdən qaynaqlandığını əsaslandırmağa çalışmışıq. Ümumiyyətlə, burada Şumerlərə məxsus olan gil lövhələrdəki yazılarla türklərə məxsus olan folklor nümunələri müqayisə edilmiş və bu müqayisədə üst-üstə düşən yanaşmaların, məqamların mövcudluğu göstərilmişdir. Xüsusilə, ilkin yaranma şəklini nisbətən daha çox qoruyan yas mərasimlərindəki rituallar, o cümlədən də dəfn mərasimi Şumer mənbələrindəki materiallarla, demək olar ki, eynidir. Açar sözlər: “dağ”, “yad ölkə”, “kölgə”, “qayıq adamı” The Reflection of Sumer Thought in Turkish Funeral. Abstract: Not only The Sumerians who have long history in the past, but also modern Turkish peoples accepted death for the end of life for all people as a transfer to a new world. As a result of wars or trips the ways of thinking or approach of different people were affected by some other nations and these varieties and mutual substitutions, replacing one culture by another one are considered as acceptable from the historical point of view. By this report we tried to make basement for such statement that the rituals carried out during the funeral process of the modern turks, in fact, have their roots in Sumerians. Overall, in this report the scripts on the tiny boards of clay belonging to the Sumerians are compared to the Turkish folklore samples and pointed out the facts that some of the approaches and points are the same. Especially, the mourning rituals including funerals which preserved their initially created forms are almost the same as in the Sumerians resources. Keywords: mountain, alien country, shadow,” boat man” Xalqın mərasimləri ətrafı “dərk etmə” anlamından çıxış edərək müxtəlif elementlər vasitəsilə həyatda yaşayışını təmin edəcək ritualların reallaşması məcmusudur. Bu mərasimlərin içərisində yas mərasimi doğum və toy mərasimlərinə nisbətdə hamı üçün keçirilməsi vacib olan addımlardandır. Aşağıdakı kiçik Şumer mətnini nəzərdən keçirdikdə görərik ki, bu gün türk xalqlarının dəfn zamanı icra etdikləri qeyri-ixtiyarı, mahiyyətinə varmadan, sadəcə, bu günə qədər ənənə kimi yanaşdıqları gedişatlar əslində bu, mənbələrdən qaynaqlanmış və bu mənbələrin əksi olaraq üzə çıxmışdır. Şumerlər mənbələrində yeraltı dünya, ölülərin getdiyi yer olan Kur əvvəlcə “dağ” mənasında işlənmiş, sonralar isə “yad ölkə” anlamı daşımışdır. “ Şumer kosmologiyasına görə, Kur yer səthi ilə ilk yaradılış okeanı arasında boş sahədən ibarət olmuşdur. Ölülərin kölgələri məhz oraya girən təsəvvür olunurmuş. Kura girmək üçün “insanları udan çayı” keçmək lazım gəlirmiş. Onları qayıqda xüsusi daşıyan olurmuş, ona “qayıq adamı” deyirmişlər” (6; 168) Burada verilən “dağ”, “yad ölkə”, “kölgə”, “qayıq adamı” ifadələri görünüş cildində tam mənası ilə ifadə olunmasa da, mahiyyət xarakterini qorumaqla öz əksini Türk mərasim folklorunda hələ də yaşatmaqdadır. Bu günün özündə də diqqət yetirsək, görərik ki, qəbiristanlıqlar hündür yerlərdə mövcuddur. Bəs bunun səbəbi nədir? Belə yüksək yerlərdə olmasının səbəbi, fikrimizcə, şumerlərdən qaynaqlanmışdır. İlk baxışda insanda elə təəssürat oyada bilər ki, yüksək yerləri su basmadığı üçün türklər bu addımı atıblar. Lakin, fikrimizcə, türklərə görə məsələyə bu aspektdən yanaşmaq tam mənası ilə düzgün deyil, çünki bu ərazilərdə sel daşqınları, demək olar ki, təsadüf olunmurdu. Elə olan halda yüksək yer seçiminin səbəbi, demək, başqadır. Bəlkə də, bu yanaşma Dəclə, Fərat çaylarının sahillərində məskunlaşan qədim şumerlər üçün məqbul sayılan bir gediş olmuşdur, çünki çayların daşma ehtimalı bu ərazilər üçün reallaşan təbii hadisə idi. və demək, qəbirlərin sel basma nəticəsində itməsindən ehtiyatlanan şumer xalqında hündür yerlər- dağlar seçmələri tələbdən doğan gedişat kimi qəbul etmək olar. Beləliklə,
AMEA-nın Folklor İnstitutunun doktorantı, Bakı, d_ulker@mail.ru Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|