Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
biokütləsi, məhsuldarlığı, mövsümlərlə əlaqədar olaraq mövcud
ekoloji faktorların heyvanat aləminə
təsiri öyrənilmişdir (4). Tədqiqat işləri dövründə Naxçıvan və Arpaçay sututarları xüsusi diqqət mərkəzində olmuşdur. 610 hektar sahəyə, 150 milyon m3 həcmində su tutumuna və suyunun şəffaflığına görə Arpaçay su anbarı balıqçılıq təsərrüfatı üçün tam yararlı sututarıdır. Eyni zamanda digər su anbarlarının tədqiq olunması elmi cəhətdən mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tədqiqatlar su anbarlarında zooplankton, zoobentos və ixtiofaunanın növ tərkibi, onların məhsuldarlığı öyrənilmiş, ekoloji amillərin heyvanat aləminə təsiri müəyyən edilmişdir. Naxçıvan su anbarında ekoloji amillərin hidrofaunaya təsiri. Naxçıvan su anbarı sərt kontinental iqlim zonasında yerləşdiyindən qış aylarında suyunun temperaturu +5° C, isti yay aylarında isə +25°C + 27°C olur. Suyun illik sərfi, üstəgəl isti aylarda intensiv buxarlanma sututarda səviyyənin təxminən 13 m-ə qədər aşağı düşməsinə səbəb olur. Bu dövrdə litoral zonada 100 km2-ə qədər sahə quruduğundan, su tutumu 240 milyon m3-dək azaldığından su anbarında yaşayan orqanizmlər, onların yumurta və kürülərinin xeyli hissəsi quruyub tələf olur. Proses sututarın ümumi bioloji məhsuldarlığının aşağı düşməsinə səbəb olur. Digər tərəfdən isti yay aylarında göy-yaşıl yosunların sürətli inkişafı, pH-ın 6,4-dən 9-a qədər artması, oksigen rejiminin pozulması, yəni çatışrnamazlığı müşahidə edilir. Bu dövrdə xüsusilə iri çəki fərdləri arasında oksigen azlığından təlafat baş verir. Naxçıvan su anbarının zooplankton faunası. Su anbarında zooplankton orqanizmlərin növ tərkibi və biokütləsinin öyrənilməsi məqsədilə 300-dən artıq keyfiyyət, 800-ə qədər kəmiyyət nümunələri götürülmüşdür, eyni zamanda, həmin orqanizmlərin balıqların qidalanmasında rolunu öyrənmək üçün 300 balıq körpəsinin, 30 iri balıq fərdinin mədələrindəki möhtəviyyat analiz edilmişdir. 481
Tədqiqatlar dövründə Naxçıvan su anbarında 71 növ zooplankton orqanizmin yaşadığı qeydə alınmışdır. Mövsümlər üzrə növ tərkibində dəyişkənliklər baş verməyə başlayır. Yazda növlərin sayı 71 olduğu halda, yayda - 40, payızda - 34, qışda isə 14 növə qədər dəyişilir. Orqanizmlərin sayının yüksək göstəricisi 110000 əd/m3, biokütləsi isə 3,1 q/m3 olmuşdur. 1985-ci ildə sayın ən aşağı göstəricisi -2986 əd/m3, biokütləsi -0,136 q/m3 1986-cı ildə qeyd edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, ekoloji amillərin təsir dərəcəsindən asılı olaraq zooplankton orqanizmlərin növ tərkibi və biokütləsində hər il dəyişiklik baş verir. Analizlərdən məlum olmuşdur ki, sututarda yaşayan balıqlar içərisində yalnız zooplanktonla qidalanan balıq növü yoxdur. Çəki körpələrini qidalanmasına görə 4 qrupa bölmək olar: - 8,-10,8 mm böyüklüyündə olan sürfələrin qidasının 98%-ni zooplankton, 10-13 mm böyüklüyündə olan süfrələrin qidasının 92%-ni
zooplankton, 7,3%-ni
isə bentik
orqanizmlər təşkil edir. Naxçıvan su anbarının bentik orqanizmləri. Tədqiqatlar dövründə su anbarında 16 sistematik qrupa aid olan 117 növ və forma dib orqanizmi aşkar edilmişdir. Növlərin tərkibinin çoxluğuna görə xironomidlər birinci yeri (22,2%), ikinci yeri sərtqanadlılar (16,2%), üçüncü yeri oliqoxetlər (6,0%) tutmuşlar. Qalan faizlər isə müxtəlif qruplar arasında bölüşdürülmüşdür. Dib orqanizmləri müxtəlif ekoloji qruplardan - fitofıl, daşlı, lilli, qumlu qruntlarda yaşayan növlərdən ibarətdirlər. Növlər üçün optimal şəraitə malik olan may, iyun, iyul aylarıdır. Bu aylarda sututarda suyun səviyyəsi maksimuma çatmaqla ekoloji şəraitin bərpa olunması, suyun t° -nun + 23° C-də uzun müddət stabil qalması, çoxalmaq üçün kənardan uçub gələn hava-su orqanizmlərin yumurta, balıqların kürü tökmələri üçün əlverişli şərait yaranmış olur. Bu dövrdə növlərin tərkibi və biokütlələri də artmış olur. iyun, iyul aylarından başlayaraq su anbarında suyun səviyyəsinin aşağı düşməsi nəticəsində dib orqanizmlərinin 482
növ tərkibinin və biokütləsinin tədricən aşağı düşməsi prosesi başlayır. Müxtəlif illərdə dib orqanizmlərin növ tərkibi və biokütlələri fərqli surətdə dəyişmiş olur. 1986-cı ildə bentik orqanizmlərin sayı 3088 əd/m2, və biokütləsi 6,638q/m2 olmuşdur. Lilli biotop
böyük sahəni
əhatə etdiyindən məhsuldarlığı da yüksəkdir. Belə ki, burada 5 il ərzində növlərin sayı 10-12, fərdlərin sayı isə 5910 əd/m2-ə bərabər olmuşdur(l). Çəkinin 13-20 ram böyüklüyündə olan körpələrinin qida rasionunun təxminən 70%-ni dib orqanizmləri təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, Çəki balığı (Cyprinus carpio L.) bütün illərdə balıq ovunda mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Hal-hazııda Naxçıvan su
anbarında bentik
orqanizmlərə aid olan çay xərçəngi (Astacus leptodactylus Esch.) geniş yayılmış, sututarda sanitar vəzifəsini görməklə bərabər sənaye ovunda da mühüm rol oynayır. Dib orqanizmlərinin Naxçıvan su anbarında sahələr üzrə yayılmaları. Su anbarında hidroloji rejim, biotik və abiotik faktorlar, o cümlədən suyun axını, dərinlik, suyun t°- u, şəffaflığı və qruntların tərkibi biri-birindən fərqləndiyindən sututarın yatağım şərti olaraq yuxarı, orta və aşağı hissələrə bölmək məqsədyönlüdür. Yuxarı hissə relyefinə görə hündürlüyə malik olduğundan axının güclü olması, isti aylarda suyun səviyyəsinin sürətlə aşağı düşməsi bu zonada orqanizmlərin, balıq kürüsünün, hava-su orqanizmlərinin sürfə və yumurtalarının məhvinə, ekosistemin bioloji məhsuldarlığının aşağı düşməsinə səbəb olur. Bu hissə əsasən pelofil biolopdan ibarət olduğundan xiromomid və oligoxet sürfələri ilə zəngin olur. Orta hissədə dərinlik 15-16 m olmasına baxmayaraq litoral zonada da yay aylarında quruma prosesi intensiv getdiyindən orqanizmlər arasında təlafat çox olur. Hər iki hissədə suyun şəffaflığı azdır. 483
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|