Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

Aşağı  -   3  cü  hissə  ən  dəriıı  olub  17-35  m-ə  çatır  və 

suyun  şəffaflığı  yüksək  olduğundan  bentik  növlərin  sayı 45-ə 

çatır.  Ən  çox  xironomid,  sərtqanadlı,  oliqoxet,  ostrakod  və 

xərçəngkimilərlə zəngin olur.

Aparılmış 

tədqiqatların  nəticələri 

göstərir 

ki,

Naxçıvan  su  anbarı  iqtisadi  cəhətdən  mühüm  sututar  hesab 

olunur.  Eyni  zamanda  sututarda  yaşayan  orqanizmlər 

keyfiyyət  və  kəmiyyət  cəhətdən  qənaətbəxş  olmadığından  su 

anbarı hidrobioloji standartlara uyğun olaraq  orta  məhsuldar 

(mezatrof) səviyyəlidir.

Hər  il  təkrarlanan  ekoloji  faktorların  mənfi  təsiri 

orqanizmlərin 

növ 

tərkibinin  və 

biokütləsinin 

aşağı

düşməsinə  səbəb  olur.  Naxçıvan  su  anbarında  Ağ  amur- 

(Ctenopharyngodon 

idella 

(Valen.) 

və 

Ağ  qalınalın- 

Hypopthalmichtys  molitrix  (Valen.)  balıq  növlərini  balıq  ovu 

zamanı  götürməmək,  dərhal  suya  buraxmaq  və  onların 

çoxalması üçün bütün imkanlardan istifadə etmək lazımdır.

Hər iki  növün  çoxalmasına  nail  olunarsa su  anbarında 

onlar  sürətlə  çoxalan  yosunları  yeməklə  pH-ın  miqdarının 

aşağı  düşməsinə,  suda  həll  olmuş  oksigenin  miqdarının 

artmasına  səbəb  olarlar.  Əks  təqdirdə  hövzədə  balıqlar 

arasında  baş  verən  faciə  təkrarlanacaq.  İxtiofauna  hər  iki

rejimin  yaxşılaşmasına  və  əlavə,  ucuz  balıq  məhsulunun  əldə 

edilməsinə şərait yaranar.

Ədəbiyyat:

1. Fərəcov  H.  R.,  Bayramov A.  E:.,  Məmmədov T.  M.,  Məmmədov 

R.  A.  1986-1990-cı  illərdə Naxçıvan su anbarında aparılan elmi- 

tədqiqat işləri haqqında hesabat. Naxçıvan,  1990

2.  Fərəcov  H.  R.  Naxçıvan  su  anbarının  dib  orqanizmləri. 

Naxçıvan Elmi-tədqiqat bazasının əsərləri. 1 buraxılış, Naxçıvan, 

Əcəmi, 2002. s.  143-147

3.  Байрамов А.  Б., Фараджев Г. P. Хирономиды  илистого биотопа 

Нахичеванского  водохранилища.  Тезисы  докладов  респуб. 

научн. конференции. Нахичевань,  1988. с.  12-13

484

---

4. Фараджев Г.  Р.,  Мамедов Р.  А.,  Мамедов Г.  М., Байрамов А.  Б.

Гидробиологический  режим  Нахичеванского  водохранилища.

Тезисы  докл.  респ.  научи,  конференции.  Нахичевань,  1989.  с.

31-36

• 

л  

I  т 

•  

4  4

 

•  

*

 

" 

s

 

. 

* 

• 

.  .

Q A R A   M U S T A F A Y E V  

B a k ı  D ö v lə t  U n iv e rs itie ti

H Ü S E Y N  N O  V R  U Z O  V 

N a x ç ıv a n   D ö v lə t  U n iv e rsite ti

NAXÇIVAN MR-də QUŞLARIN SİNEKOLOGİVASININ

ƏSAS GÖSTƏRİCİLƏRİ

%

Avropa  ilə  Asiya  faunası  arasında  aralıq  mövqe  tutan 

Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  ornitofaunasında  bəzi  ya- 

rımnövlər  arasında  hibrid  formaların  müəyyən  edilməsi  zoo- 

coğrafı ümumiləşdirmələr aparmaqda əhəmiyyətli  ola bilər.

Naxçıvan  MR-də  ornitofaunanın  taksonomik  tərkibi 

də göstərir  ki,  onların  zoocoğrafı  və  ekoloji  qrupları  müxtəlif 

olmalıdır.  Doğrudan  da  muxtar  respublikanın  ərazisinin 

Azərbaycanın  ümumi  ərazisinə  nisbətən  6,2  faiz  təşkil 

etməsinə  baxmayaraq,  ölkəmizdə  yayılmış  quş  taksonlarmm 

çoxu Naxçıvan faunasına da daxildir.

Cədvəl  1.

• 

• 

i

  ı

Naxçıvan MR-də ornitofaunanın taksonomik tərkibi

T ak so n la r

A z ə r b a y c a n d a

N a x ç ı v a n d a

Dəstolər

17

17

Fasilələr

56

4 9

Cinslər

177

130

Növlər

3 6 6

2 1 7

Quşların 

əsas 

sinekoloji 

göstəricilərindən 

biri 

ornitofaunanın  mövsüm  dinamikasıdır.  Naxçıvan  Muxtar 

Respublikasının  ornitofaunasında  növlərin  sayı  ən  çox  olan

485

---

ekoloji  qrup  (93  növ  və  ya  43,1%)  yuvalayan  quşlardır.  Bu 

baxımdan  oturaq  quşlar  ikinci  yer  tutur  (73  növ  və  ya  33,8 

%).Qışlayan  quşlar  azdır-16  növ  və  ya  7,4%.  Bu  aydın 

göstərir  ki,  Naxçıvanın  quraq  və  kontinental  iqlimi,  o 

cümlədən  qış  ayları  sərt  şaxtalar  və  quşların  qida  bazasının 

zəifliyi  onların  kütləvi  qışlamasıııa  imkan  vermir.  Köçəri 

quşlar  da  az  deyil  (11,1%).  Ona  görə  ki,  Naxçıvanın  ərazisi 

Avropanın  şərq  hissəsində  olan  bir  sıra  quşların  köçmə 

istiqamətində  yerləşir.  Bəzi  illərdə  köçmə  vaxtında  görünən, 

yəni  stabil  görünməyən  quşların  (təsadüfən  olanlar)  başqa 

yerlərə  nisbətən  çox  olması  da  muxtar  respublikanın 

ərazisinin  coğrafi  mövqeyi  ilə bağlıdır.

Cədvəl 2.

Naxçıvanın ornitofaunasının mövsüm dinamikası

Göstəricilər

Növün sayı

%-lə

Yuvalayan

93

43,1

Oturaq

74

33,8

Qışlayan

16

7,4

Köçəri

24

İ U

Təsadüfi  olanlar

10

4,6

Cəmi

217

100

Muxtar  respublikada  ornitofaunanın  biotopa  görə 

ekoloji  qrupları  onların  yerli  şəraitə  uyğunlaşmasını  aydın 

göstərir.  Keyfiyyət  baxımından  (növlərin  sayı)  ən  çox  zəngin 

olan  qrup  limnodofildir.  Bunlar  muxtar  respublikada 

yayılmış  216  növ  quşun  63  növ  və  ya  29,2  %-ni  təşkil  edir. 

Şübhə  yoxdur  ki,  limnodofil  quşların  çox  olması  Araz, 

Arpaçay, Vayxır,  Qazançı,  Sirab su anbarları,  onlardan  çıxan 

kanallar,  eləcə  də  Batabat,  Göygöl,  Salvartı və  Qanlıgöl  kimi 

təbii  su  hövzələri  ilə  əlaqədardır.  Limnodofil  qrupdan  sonra 

ikinci  yeri  dendrofil  quşlar  tutur  (27,3%).  Dendrofil  quşları 

cəlb  edən  Şahbuz  və  Ərəfsə  meşələri,  qismən  də 

çay

486

---