Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

Düzənlikdə  torpaqların  morfoloji,  fiziki  və  kimyəvi 

xassələrinə  görə  müəyyən  olunmuş  bonitet  şkalası  ərazidə 

yüksək,  yaxşı,  orta,  aşağı  və  şərti  yararsız  keyfiyyətli 

torpaqların yayıldığını göstərir.

2-ci  cədvəldə  bonitet  balları  müxtəlif  olan  torpaqlar 

məhsulvermə qabiliyyətinə görə də bir-birindən aydın seçilir.

Ayrı-ayrı  torpaq  sahələrindən  yüksək  məhsul  almaq  üçün 

düzənliyin  b o n ite t.  kartoqramından istifadə  imkanları ortaya 

çıxarılmışdır.

Torpaq  nümunələri götürülmüş sahələrdə  təbii  və mədəni 

bitkilərin məhsuldarlığı (t/ha)

Cədvəl 2

№

Torpaqların adı

Mədəni

bitkilər

Təbii

bitkilər

(yaz

dövrü)

Taxıl

Yon

ca

(1-ci

biçi

m)

1.

Yüngül gillicəli, qalın, 

qədimdən suvarılan  bor

30-40

30-

35

8-10

2.

Ağır gillicəli, suvarılan, 

bataqlıq-çəmən

•

•

25-30

22-

25

6-8

3.

Ağır gillicəli, zəif 

şorakətləşmiş  bataqlıq- 

çəmən

20-25

18-

22

4-6

4.

Orta gillicəli, yuxa, orta 

eroziyaya uğramış, açıq- 

şabalıdı

15-20

12-

18

3-4

i 

m

Sədərək  düzündə  təbii  və  mədəni  bitkilər  altında 

torpaqlardan  maksimum  dərəcədə  səmərəli  istifadə  etmək 

üçün bir neçə tövsiyə və təkliflər verilmişdir.

494

---

1.  Sədərək  düzündə  torpaqlardan  səmərəli  istifadə  etmək 

üçün  ilk  növbədə  ərazidə  su  ehtiyatlarından  düzgün  istifadə 

etmək lazımdır.

2.  Yaz  və  payız  aylarında  Aıaza  axıdılan  qar-yağış  suların 

qarşısını  müəyyən  qədər  almaq  üçün  ekocoğrafi  şərait  nəzərə 

alınmaqla  düzənliyin  şimal  hissəsində  süni  göl  tikmək  və 

regionda vahid su şəbəkəsinin yaradılması vacibdir.

3.  Düzənliyin  mərkəz  hissəsində  su  ehtiyatlarından  səmərəli 

istifadə  etmək,  torpaqları  şorluqdarı  və  eroziyadan  qorumaq 

üçün  ərazidə 

mikro-iqlim 

yaradan 

yağış 

yağdıran 

qurğulardan  istifadə etmək lazımdır.

4.Sədərək 

düzünün 

cənub 

hissəsində 

torpaqları

bataqlıqdan  və  şoranlıqdan  azad  etmək  üçün  geniş.miqyasda 

meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir.

5.  Fermer  və  digər  təsərrüfat  sahələrində  torpaqlardan 

istifadə  edərəkən  torpaq  kartoqramlarına  əsaslanmalı  və 

mütəxəssislərdən məsləhətlər alınmalıdır.

6.  Torpaqdan 

istifadəçilər 

tərəfindən 

düzənlikdə 

qış 

otlaqllarındaıı  səmərəli  istifadə  üçün  otlaq 

yükü  ilə 

heyvanların  sayı  tənzimlənməklə  sistem  üzrə  otarılma  tətbiq 

olunmalıdır.

7.  Ərazinin  təbii  xüsusiyyətləri  nəzərə  alınmaqla yerli şəraitə 

uyğun daha məhsuldar bitkilərin əkilməsi məsləhət görülür.

Göstərilən  tədbirlər  Sədərək  düzənliyində  elmi  əsaslarla 

planlı  surətdə  həyata  keçirməklə  ərazidə  torpaqlardan 

maksimum  dərəcədə  səmərəli  istifadəsini 

təmin  etmək 

mümkündür.

•  

«  

f  

Щ. 

/   • ,

Ə d ə b i y y a t :

1. Babayev  S.Y.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  Coğrafiyası.

Bakı, Elm,  1999

2. Məmmədov Q.Ş., Cəfərov A.B.  Torpaqların bonitirovkası.  Bakı,

Elm,  1997, s.  66-87

3. Məmmədov  Q.Ş.  Azərbaycanda  torpaq  islahatı.  Bakı,  Elm,

2002,411  s.

49.5

---

4 .  М а м е д о в   Р .Г .  О п ы т   г р у п п и р о в к и   п о ч в   Н а х и ч е в а н с к о й   А С С Р   по 

а г р о ф и з и ч е с к о м   с в о й с т в а м .  Д А Н   А з .  С С Р ,  1 9 6 8 ,  с.  4 3 -4 8

5.  М а м е д о в  

Р .Г . 

А г р о ф и з и ч е с к а я  

х а р а к т е р и с т и к а  

почв 

п р и а р а к с и н с к о й   п о л о с ы .  Б а к у ,  Э л м ,  1 9 7 0 ,  с.  1 7 -2 5

B Ə H R  U Z  Ş Ə K U R İ, 

A K İ F  M Ə R D A N L I  

N a x ç ıv a n   D ö v lə t  Universiteti

NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINDA  DAĞ VƏ 

DAĞƏTƏYİ ZONALARDA EROZİYAYA QARŞI

MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ.

Muxtar  Respublikada  dağ  və  dağətəyi  zonaların 

torpaqları  eroziya  prosesinə  məruz  qalaraq 

münbitliyini 

itirib.  Eroziyaya  uğramış  torpaqların  münbitliyini  bərpa 

etmək,  ümümiyyətlə,  dağ  zonası  torpaqlarını 

eroziyadan 

miihafİ

2

:ə  etmək  məqsədilə  eroziyaya  qarşı  zonal  kompleks 

mübarizə 

tədbirləri 

həyata 

keçirilməlidir. 

Mübarizə 

tədbirlərini  tətbiq  edərkən  təbii  zonaların  torpaq-bitki,  iqlim 

şəraiti,  torpaqların  eroziyaya  uğrama  dərəcəsi,  yamacların 

meylliliyi  və ümümiyyətlə, ekoloji  şərait nəzərə alınmalıdır.

Azərbaycan  Respublikasının  o  cümlədən  Muxtar 

Respublika  ərazisində,  eləcədə,  Kicik  və  Böyük  Qafqazda 

dəniz  səviyyəsindən  yuxarı  qalxdıqca  torpaq-bitki,  ümiı- 

miyətlə  bioiqlim  və s.  dəyişir.  Buna  müvafiq  olaraq müxtəlif 

təbii  qurşaqlar  ayrılır.  Həmin  qurşaqlarda  torpaq  örtüyünü 

eroziyadan  mühafizə  etmək  üçün  aqrotexniki,  fıtomeliorativ 

(meşə və çəmən  meliorasiya) mübarizə tədbirləri  kompleks və 

bir-birini tamamlamaq  şərti ilə tətbiq edilməlidir.

Torpaq  eroziyası  ilə  mübarizə  probleminin  həllində 

əsas məsələ  onun  baş  verməsinə səbəb  olan  amilləri  müəyyən 

edərək  aradan qaldırmaqdan  ibarətdir.

Təsərrüfat  -   təşkilat  tədbirlərinin  həyata  keçirilmə­

sində  əsas  məqsəd  eroziyaya  uğramış  və eroziyaya  uğrama 

təhlükəsi  olan  torpaqlardan  daha  səmərəli  şəkildə  istifadə

496

---