Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

yayılan  torpaqların  münbitliyinin  yüksəldilməsi  və  ekoloji 

tarazlığın  bərpası  üçün'  bir  neçə  dəyərli  tövsiyə  və  təkliflər 

verməyə imkan yaratmışdır.

Sədərək  düzündə  təbii  və  kənd  təsərrüfatı  bitkiləri 

altında  torpaqlardan  səmərəli  istifadə  etmək  üçün  elmi 

əsaslarla  ərazidə  tədqiqatlar  aparmaq  zəruridir.  Buna 

müvafiq  olaraq  mövzunu  işləyərkən  aşağıdakı  məsələlər 

qarşıya qoyulmuş və yerinə yetirilmişdir.

1. 

Ərazidə  qoyulan  torpaq  kəsimlərindən  götürül­

müş  torpaq  nümunələrinin  morfoloji,  mexaniki  və  kimyəvi 

xassələrinin  öyrənilməsi.

2. 

Tədqiqat  obyektində  olan  sahələrdə  təbii  və 

mədəni bitkilərin məhsuldarlığının öyrənilməsi.

3. 

Torpaq 

və 

biııki 

nümunələrindən 

alman 

məlumatları  ümumiləşdirərək  nəticələr  çıxarmaq  və  onların 

xəritələşdirilməsi.

Mövzu  yazılarkən  əsasən  Q,Ş,Məmmədovun  ədəbiyyat 

materialları və metodikasından  istifadə olunmuşdur.  (3)

Eyni  zamanda  Q.Ş.Məmmədovun,  M.P.  Babayevin,

M.E. 

Salayevin 

və 

sair 

alimlərin 

«Azərbaycan 

Respublikasında təbii  biosenozlar və kənd  təsərrüfatı bitkiləri 

altında 

torpaqların 

qiymətləndirilməsi, 

aqroistehsalat 

qruplaşdırılması  və  münbitlik  modelləri»  adlı  metodik 

vəsaitlərinə istinad edilmişdir.

Sədərək  düzənliyi  torpaqlarının  qiymətləndirilməsində  və 

aqroistehsalat  qruplaşdırılmasmda  ərazinin  təbii,  iqtisadi- 

sosial  şərait  amilləri  ilə  bərabər,  torpaqların  morfoloji,  fiziki 

və kimyəvi xüsusiyyətlərinə də xüsusi diqqət verilmişdir.

Məhz,  bu  məqsədlə  Sədərək  düzünün  ərazisində  8  torpaq 

kəsimi  qoyulmuş  və  ətrafındakı  sahələrdə  təbii,  mədəni 

bitkilərin nisbi məhsuldarlığına nəzarət edilmişdir.

Apardığımız  tədqiqatlar  nəticəsində  ərazinin  təbii- 

iqtisadi  şərait  amilləri  öyrənilmiş,  toplanılmış  materiallar 

əsasında  torpaqların  fiziki,  kimyəvi  və  aqrotexniki  xassələri 

təhlil  olunaraq  növmüxtəliflikləri  müəyyən  olunmuşdur.  Bu 

torpaqlar  müəyyən  olunan  əlamətlərinə  görə  fərqli  keyfiyyət

491

---

və  dəyərlilik  əhəmiyyətinə  malik  olur.  Ona  görə  də  ərazidə 

yayılan  torpaqların  tam  bonitet  şkalasım  tərtib  etmək  üçün 

Q,Ş,Məmmədov  və  A.B,Cəfərovun  "təshih"  əmsallarından 

istifadə olunmuşdur.  (2)

Bu  baxımdan  Sədərək  düzündə  yayılan  əsas  və yarım tip - 

qədimdən  suvarılan-boz,  açıq-şabalıdı,  boz-bataqlıq-çəmon, 

boz-zəif 

şorakətləşmiş-bataqlıq-çəmən 

torpaqları 

16 

növmüxtəlifliyinə  ayırmaqla  tam  bonitet  şkalasına  görə 

maksimum  100, minimum  32 bal  almışdır (Cədvəl  1).

Tərtib  olunmuş 

cədvəldən  aydın  olur  ki,  Sədərək 

düzündə  yayılan  torpaqların  təsərrüfat  dəyərliliyinə  görə 

ballar  müəyyən  olunarkən 

Azərbaycan  Respublikasında 

olduğu kimi  10 sinif və 5  qrupda birləşdirilmişdir.  (3)

Tədqiqat 

obyekti 

üzrə 

işlənmiş 

aqroistehsalat 

qruplaşdırılması  aqromeliorativ  tədbirlərə  ehtiyacı  olan 

torpaq  qruplarını  da  üzə  çıxarmağa  imkan  vermişdir.  Bu 

qruplaşdırma  bütövlükdə  Sədərək  düzündə  yayılmış  torpaq 

tipləri və yarım tiplərini birləşdirir.

Ərazinin  landşaft  komplekslərindən  asılı  olaraq  onların 

aparıcı  komponenti  olan  torpaqlar  daha  kiçik  taksonomik 

vahidlərə  bölünürlər. 

Torpaq  tipinin  balı  və  aqroistehsalat 

qrupunu bilməklə, təbii və kənd  təsərrüfatı bitkiləri altında olan 

torpaqların  köklü  yaxşılaşdırılması  üçün  müvafiq  tədbirlərin 

(meliorasiya,  giıbrələmə,  eroziyaya  qarşı  tədbirlər,  suvarma  və 

s.) hansı torpaqda aparılmasını  müəyyən etmək olur.

100 ballıq şkalaya görə  Sədərək düzü  torpaqlarının

bonitet cədvəli

Cədvəl  1

№

Torpaqların adı

Bonitet

balı

Bal

sinfi

Keyfiyyət

qrupu

1.

Yüngül  gillicəli, qalın, 

qədimdən suvarılan 

boz

100

X

I yüksək

2.

Orta gillicəli, qalın, zəif 

şorakətləşmiş suvarılan 

bo

2

'.-çəmən

95

X

---

3.

Orta gillicəli, orta 

qalmlıqlı, suvarılan açıq 

şabalıdı

86

IX

4.

Ağır gillicəli, qalın, 

suvarılan boz

82

IX

5.

Agır gillicəli, qalın, 

suvarılan, bataqlıq- 

çəmən

75

VIII

II yaxşı

6.

Orta gillicəli, orta 

qalmlıqlı, zəif eroziya 

uğr-ş, açıq-şabalıdı 

(örüş)

63

VII

7.

Orta gillicəli bataqlıq- 

çəmən (örüş)

58

VI

III orta

8.

Ağır gillicəli, qalın 

bataqlıq çəmən

52

VI

9.

Orta eillicəli, orta

w

 

*

qalmlıqlı, açıq-şabalıdı

47

V

10

Ağır gillicəli, qalın, zəif 

şorakətləşmiş bataqlıq- 

çəmən

46

V

11

Orta gillicəli, qalın, zəif 

şorakətləşmiş boz (örüş)

46

V

12

Ağır gillicəli, qalın, orta 

eroziyaya uğramış, 

bataqlıq-çəmən (örüş)

36

IV

II aşağı

13

Orta gilləcəli, yuxa, orta 

eroziya uğramış açıq 

şabalıdı

28

III

1

4

ifrat dərəcədə 

bataqlıqlaşmış boz- 

çəmən torpaqlar

16

II

Ф 

0

  \  Г ”   |   %

|  

f

I şərti 

yararsız

1

5

Şiddətli şorlaşmış boz- 

çəmən torpaqlar

12

II

1

6

Şiddətli eroziyaya 

uğramış quru çay 

yataqları

8

%

•   4   '  

• Л Х   •  ? *

 

•  

•   ^

I

493

---