Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

Proseslər  ekzotermik  olub,  entalpiya  amilinin  təsiri  ilə 

idarə olunurlar (8).  Ayrılan  enerji  entropiyanın mənfi  təsirini 

əngəlləməklə onu  kouıpensə edir.  Pb2+  ionunun  sorbsiyasında 

sərbəst enerjinin qiyməti  üçün  alman kəmiyyət (-1,95  kC/mol) 

prosesin  termodinamik  baxımdan  da  əlverişsiz  olduğunun 

göstəricisidir.  İkivalcntli  ionların iştirakı  ilə gedən  iondəyişmə 

proseslərində  seçicliyin  özünəməx-sus  qanunauyğunluğu 

müşahidə  edilir:  sistemin  sərbəst  enerjisinin 

azalması

entropiyasının  artması  ilə  müşayiət  olunur.  Cədvəldən 

göründüyü  kimi  oxşar vəziyyət araşdırdığımız  sistemlər üçün 

də xarakterikdir.

C əd vəl. 

KLJ  - 2   x 8  k a tio n iü   ilə  C n 2+, 

Z n 2+  və  P b 2+ 

io n la rın ın  

so rb siy a sın ı 

x a r a k te r iz ə  

ed ən  

k in e tik  

və

te r m o d in a m ik  k ə m iy y ə tlə r

t°S

B I 0 »  

1 /s a n

D   İ O9

s m 2s a n

D o -10 4 

s m 2/s a n

К

E a k t

- H

-S

-G

C u 2+  -   K U  -  2   x  8

25

3 ,9 7

3 0 ,4 5

0 ,1 9 4

7 ,8

16,0

2 4 .1 3

6 3 ,8 9

5,09

45

6 ,8 4

to

и

л

O

60

8 ,6 0

6 6 ,0

Z n 2+  -   K U  -  2  x   8

25

3,01

2 3 ,1 0

0 ,9 0

4 ,6

2 0 ,5

19.0 0

5 1 ,0 9

3,78

4 5

6 ,1 4

4 7 ,1 0

60

8,21

6 3 ,0

P b 2+  - K U   -   2   x  8

25

2 ,1 1

1 6 ,2 0

5 ,2 8

2 ,2

2 5 ,7 5

1 2 ,8 0

3 6 ,4 2

1,95

4 5

5 ,1 0

3 9 ,1 5

6 0

7 ,1 4

5 4 ,8 0

Alman  nəticələrin  ötəri  təhlili  belə  qarşıya  qoyulan 

məqsəd  üçün  istifadə  edilən  universal  monofunksional  KU  -  

2  x8  kationitinin  əlverişsiz  olduğunu  göstərir.Belə  ki, 

öyrənilən  ionların  sorbsiyası  üçün  bu  gün daha  seçici,  yüksək 

sorbsiya  tutumu  və  kinetik  göstəriciləri  ilə  fərqlənən  yeni 

nəsil ionitlər mövcuddur.

506

---

Ə d ə Ы у у a t:

J.  Полянский  Н.Г.,  Горбунов  Г.В.,  Полянская  Н.Л.  Методы 

исследования ионитов.  М.  :  Химия,  1976,  208  с.

2.  Аналитическая  химия.  Химические  методы  анализа  /  Под 

ред.  О.М.Петрухина. М. : Химия,  1993,  400 с.

3.  Boyd  G.E.,  Adamson  A.W.,  Myers  L.S.  / J.Amer.  Chem.  Soc., 

1947,  vol. 69,  p.  2836-2854

4.  Стрижко  В.  С.,  Кармазина  И.В.  /  Жури,  физич.  химии,  1989, 

т.63,  №7,  с. 1933-1935

5.  Иониты  в  химической  технологии  /  Под  ред. 

Б.П. 

Никольского и Г1.Г.  Романкова. Л. : Химия ,  1982.  416 с.

6.  Полещук  И.Н.,  Пимнева Л.А.  / Журн.  физич.  химии,  2002,  т. 

75,  №2,  с. 208-210

7.  Васильев  В.П.  Аналитическая  химия.  М.  :  Высшая  школа, 

1989,  ч. 2,424 с.

8.  Васильев  В.П. 

Термодинамические 

свойства 

растворов 

электролитов.  М.  : Высшая школа,  1982,  320 с.

B A Y R A M   R Z A Y E V  

R A F İ Q   Q U L İ Y E V  

N A İ B Ə  M Ə M M Ə D O V A  

A M  E A   N a x ç ıv a n   B ö lm ə s i 

T ə b ii E h tiy a tla r  in s titu tu

S

11

S

2

 - AğNCb -  H

2

O  SİSTEMİNDƏN  Ağ2SnS.3 TƏRKİBLİ 

TİO BİRLƏŞMƏNİN ALINMA ŞƏRAİTİNİN

ARAŞDIRILMASI

Keçən  əsrin 

ortalarından 

başlayaraq 

qeyri-üzvi 

birləşmələrin  alınmasının  ampula  sintez  metodu  işlənib 

hazırlanmışdır.  Ampula  metodu  ikili,  üçlü  və  dördlü 

birləşmələrin 

alınmasında 

aparıcı 

rol 

oynayır. 

Buna 

baxmayaraq  ampula  metodu  ilə  xalkogenidlərin  alınmasında 

bir  sıra  çətinliklər  meydana  çıxır. 

Xalkogeıidlərdə 

xalkogeniıı  buxar təzyiqinin  yüksək olması  həmişə partlayış 

qorxusu  yaradır.  Eyni  zamanda  metod  yüksək  temperatur 

və  başlanğıc  təmiz  maddələr  tələb  edir.  Ona  görə  də

507

---

xalkogenidlərin  alınması üçün yeni,  sadə yerinə yetirilə  bilən 

me-todlarm  işlənib hazırlanması tələb olunur.

Qeyd  olunanları  nəzərə  alaraq  təqdim  olunan  işdə 

məqsəd  SnS2 

-

  AğNCb  -   Ы

2

О  sistemindən  Ağ

2

SnS

3

  -ün 

alınmasından ötrü  sadə  metod işləməkdir.

SnS2  -nin  üzərinə 

gümüş-nitrat  məhlulu 

əlavə 

etdikdə  onun  sarı  rəngi  dərhal  qəhvəyiyə  çevrilir.  Gümüş - 

nitratııı  artığını  əlavə  etməklə  alınmış  çöküntü  süzülür, 

distillə  suyu  ilə  yuyularaq  105°C-  də  sabit  kütləyə  gətirilir. 

Alınmış  çöküntünün  kütləsi  nəzərdə  tutulan  tiostannatın 

kütləsinə  uyğun  gəlmədi.  Əvvəlki  işlərimizdən (I) məlumdur 

ki,  sulfidlərə 

ağır 

metal  duzları 

ilə 

təsir 

edildikdə 

götürülmüş  sulfidin  hamısı  deyil,  reaksiyadan  asılı  olaraq 

3  2

—

-  si  tiobirləşmənin  əmələ  gəlməsində 

iştirak  edir.

Sulfidin  bir  hissəsi  isə duz  şəklində  məhlula  keçir.  SnS2  ilə 

gümüş  -  nitratın  qarşılıqlı  təsirindən  məhlula  keçən  qalayın 

miqdarını  müəyyən  etmək  üçün  təcrübələr  aparılmışdır. 

Müəyyən  edilmişdir  ki,  0,472q  SnS2  götürdükdə  məhlula 

0,316q  Sn(N03)4  keçir.  Bu  miqdarda  götürülən  SnS2-nin

- - n ə   müvafiq  gəlir.  Bunu  nəzərə  alaraq  SnS2  ilə  AğN

0 3

arasında 

gedən 

reaksiyanın 

tənliyini 

aşağıdakı  kimi 

yazmaq olar:

4 

A g N 0 3

 + 3 

S n S 2  = 2 A g 2S n S 3

 + 

S n ( N 0 3) 4

Tənlikdən  göründüyü  kimi  reaksiyadan  Sn(N03)4 

ayrılır.  Məlumdur  ki,  bıı  duz  da  suda  hidroliz  edərək 

Sn(OH

)4

  əmələ  gətirir.  Bu  da  tiostannata  qa-rışaraq  onun 

kütləsini  artırır.  Hidroliz  məhsulunu  aradan  qaldırmaq 

üçün  gü-müş  -   tiostannat  alındıqdan  sonra  mühitin  pH-ı 

sulfat  turşusu ilə 0-a  yendinlir.  Çöküntü  süzülür,  yuyulur, 

qurudulur.  Nümunə  götürüb  I  :  I  durulaşdırılmış  nitrat 

turşusunda  parçalanır.  Bu  zaman 

gümüş 

ion  şəklində 

məhlula  keçir,  sulfid  ionları  isə  sulfat  ionlarına  oksidləşir. 

Qalay isə stannat  turşusu əmələ  gətirərək  çöküntü  şəklində

508

---