Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İrəvan məktəbləri
- Биографический очерк.
- Qərbi Azərbaycandakı milli məktəblərimizin tarixindən
- Эриванская интеллигенция
İREVAN ŞEHRİ 141 matematik bölümünü, sonra Harkov’da hukuk fakültesini, Rukiye ve Kubra Mirbabayev kızları İsviçre'de tıp ve sosyal bilimler fakültesini, Miryusif Mirbabayev, Mehmet Gazıyev, Teymur Makinski, Adil ve Ekber Gazıyev kardeşleri Moskova Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesini, Ekber Ağa Şeyhülislamov Petersburg Yol Mühendisliği Universitesin`i, Mustafa Topçubaşov Kiev Devlet Üniversitesi Tıp Fakültesini, Abbas Ağa Ferecov Almanya'da Leipzig üniversitesini bitir‐ mişti. 177 Ermenilerin 1918‐1920 yıllarında İrevan'da gerçekleş‐ tirdikleri soykırım Azerbaycanlı okulların tamamının kapa‐ tılması ile sonuçlanmıştır. İrevan aydınlarının bir kısmı bu katliamın kurbanı oldu, birçoğu ise göç etti. İrevanlı aydınla‐ rın bir kısmı İran'a, bir kısmı Türkiye'ye göç ettiler ve büyük bir kısmı ise Azerbaycan'da kendilerine yeni bir hayat kurdu‐ lar. Yüz yıllar boyunca oluşmuş nesiller farklı taraflarda ken‐ dilerine sığınak buldu, akrabalık bağları zayıfladı, yeni or‐ tamda yeni gelenek göreneklere uyum sağlamak zorunda kaldılar. Taşnakların iktidarı döneminde İrevan`ı terk etmiş olan Azerbaycanlıların sadece bir kısmı Ermenistan'da Sovyet re‐ jimi kurulduktan sonra geri dönebilmişti. Tarihsel olarak bu bölgede çoğunluğu oluşturan Azerbaycanlılar kendi toprakla‐ rında etnik azınlığa dönüştü. 9 Aralık 1920 tarihinde Ermenistan Halk Komiserleri Kurulu okulların kiliseden ve camiden ayrılması ve devletleş‐ tirilmesi kararını verdi. 17 Aralık 1920 tarihinde Ermenistan Halk Eğitim Komiserliği (HEK) eğitimin anadilde ve ücretsiz olacağı kararını almıştı. 23 Nisan 1921 tarihinde Ermenistan HEK’i Azerbaycanlıların kendi dillerinde eğitim almasının 177 Zeynalov Əsgər, İrəvan məktəbləri. Bakı, Mütəcrim, 2011, s.11‐21. NAZİM MUSTAFA 142 yanısıra, Ermeni ve yabancı dillerden birinin zorunlu öğre‐ tilmesine karar vermişti. 1921 yılının sonlarında Ermenistan'da yaşayan diğer halkların arasında yapılan kültürel, eğitim çalışmalarına baş‐ kanlık etmek için Ermenistan Komünist Partisi Merkezi Komi‐ tesi`nin (KM (b) P MK) propaganda departmanı bünyesinde etnik azınlıklarla çalışmalar için Türk bölümü kurulmuştu. Aynı bölümün başına önce İrevan kökenli Azerbaycan'dan gelen Memmedeli Nasır, sonra ise 1921 yılından itibaren Er‐ menistan Halk İçişleri Komiseri Yardımcılığı, daha sonra ise halk Sosyal Güvenlik Komiserliği yapmış olan Bala Efendiyev atanmıştı. Sonraları Ermenistan Halk Eğitim Komiserliği`ne bağlı Etnik azınlıklar bürosu, 1932 yılının Haziran ayında Etnik Azınlıklar Konseyi`ne dönüşmüştü. Ermenistan'da ya‐ şayan Azerbaycanlılar arasında eğitim düzeyinin geliştirilme‐ sinde Etnik Azınlıklar Konseyi önemli rol oynamıştı. 28 Nisan 1924’de İrevan'da Yeni Türk Alfabe Komitesi kurulmuştu. Bala Efendiyev’in başkanlığındaki Yeni Türk Alfabe Komitesi de Ermenistan'da Azerbaycanlılar arasında eğitim düzeyinin yükseltilmesi için önemli rol oynamıştır. Ermenistan'da Sovyet yönetiminin kurulmasından son‐ ra eğitimin gelişmesi için pratik adımlar atılmıştır. Azerbay‐ can okullarının öğretmen ihtiyacını sağlamak için kısa bir süre içinde İrevan'da ve Gümrü'de kurslar düzenlenmişti. Bazı öğretmenler mesleki bilgilerini artırmak için Bakü'ye gönderilmiştir. 1922 yılında Ermenistan'da Azerbaycan dilin‐ de eğitim yapan 32 okul vardıysa, 1923‐1924 yılında bunların sayısı 104 'e ulaşmıştır. 178 178 Бала Эфэндиев. Биографический очерк. Баку, Азернешр, 1975, с.25‐26. İREVAN ŞEHRİ 143 Sovyet iktidarının ilk yıllarında İrevan`da yaşayan Azerbaycanlılar Azerbaycanlı Kızlar Okulu`nda, eski Haşım Nerimanbeyov`un okulunda faaliyet gösteren Meşedi Ezizbeyov Okulu`nda (bu okulu İrevanlılar Haşım Beyin okulu olarak bilirler), önce S.M. Kirov ve sonraları ise Mize Feteli Ahundov Okulu`nda ve şehirdeki diğer iki karma okulda eği‐ tim alıyorlardı. İrevan kentinde eğitim düzeyinin geliştirilme‐ si için kurslar da açılmıştı. 1923 yılından itibaren faaliyet gösteren İrevan Kadınlar Kulübü eğitim düzeyinin artırılması ve ev kadınlarına meslek öğretiyordu. 30 Mayıs 1925’te Ezizbeyov Okulu’nda Ermenistan'daki Azerbaycanlı okul öğretmenlerinin toplantısı yapılmış, yeni alfabenin öğrenme yöntemlerinin bazı özelliklerine açıklık getirilmişti. 25 Ağustos tarihinde Gümrü`de Ermenistan'daki Azerbaycanlı okul öğretmenlerinin kurultayı yapılmıştır. 1930'da zorunlu ilköğretim uygulamasına başlanmıştır. 1930‐1931 öğretim yılında Ermenistan'daki 971 okulda 132 bin 300 öğrenci eğitim görüyordu. Bunlar arasındaki 162 Azerbaycanlı okulunda 9 bin 536 öğrenci eğitim alıyordu. 1936 yılında Ermenistan'daki Azerbaycanlı okullarında çalı‐ şan 541 öğretmenden sadece 5'inin yüksek eğitimi vardı. On‐ lar da İrevan şehrindeki okulların öğretmenleri idiler. 1935 yılında Gümrü`de Azerbaycan dilinde açık öğretim veren İki Yıllık Öğretmenler okulu açılmıştı. Sonradan bu okul Dilican kentine taşınmış ve daha sonra kapanmıştı. İki Yıllık Öğret‐ menler okulunda Bakü'den gönderilen öğretmenler ders ve‐ riyordu. 179 Sovyet döneminde İrevan`da yaşayan Azerbaycanlılara karşı 20‐30`lu yıllarda baskılar artmağa başladı. XX. yüzyılın 179 Əli Adıgözəlov. Qərbi Azərbaycandakı milli məktəblərimizin tarixindən. Bakı, Təhsil, 2003, s.52‐53. NAZİM MUSTAFA 144 20‐30’lu yıllarında yaşanan baskılar sonucunda bütün Erme‐ nistan'da olduğu gibi, İrevan'da yaşayan Azerbaycanlı aydın‐ ların ve din adamlarının sayı da azaldı. Ermenistan Merkezi Yönetim Komitesi ve Halk Komiserleri Konseyi`nin 18 Hazi‐ ran 1928 tarihli kararı ile Azerbaycanlıların dini törenlerinin gerek camilerde, gerekse diğer dini ibadet yerlerinde yapıl‐ ması yasaklanarak suç kabul edildi. Bunu kararı suiistimal eden Ermenistan'ın polis ve istihbaratı yüzlerce Azerbaycanlı din adamlarına karşı asılsız suçlamalarla baskı uyguladılar. İlk eğitimini İrevan'da alan, sonra Bağdat'ta ve Necef'te eğitimini sürdüren, Arap ve Fars dillerini mükemmel bilen ünlü doğubilimci "Hadi", "Sefa" takma adıyla Arap, Fars ve Azerbaycan dilinde şiirler yazan Mirza Hüseyin Ağa 1938 yılında Rusya'nın Kaluga şehrine sürgün edilmiş, yaklaşık 70 yaşında orada vefat etmiştir. Hüseyin Cavid’le, Bekir Çobanzade ile dost olan, Rusya ve İran'daki doğubilimcilerle mektuplaşan Mirza Hüseyin Ağa’nın mirasını de Ermeniler müsadere ederek yok etmişlerdi. 180 İrevanlı aydınlardan "Kızıl Şafak" gazetesinin editörü Mustafa Hüseynov asılsız bir suçlamayla hapis edilerek kur‐ şuna dizilmiş, gazetenin diğer çalışanlarından İbrahim Aliyev, şair Abbas Azeri, İsmail Aliyev, Abdullah Mirzeyev sürgün edilmiştir. 1930‐1935 yıllarında İrevan Türk Pedagoji Yükse‐ kokulu`nun 102 öğrenci ve öğretmenleri baskılara maruz kalmıştır. 181 1924 yılından itibaren Ermenistan'da faaliyet gösteren, Azerbaycan okulları için öğretmenler hazırlayan yatılı İrevan Türk Pedagoji Meslekokulu mezunları arasından onlarca ordinarus‐profesör, bilimler doktoru, yüzlerce öğretmen ye‐ 180 Аскер Зейналов. Эриванская интеллигенция. Баку, Мутарджим, 2011, с.77‐84. 181 Cəlal Allahverdiyev. İrəvan ədəbi mühiti. Bakı, Elm, 2010, s.41‐43, 57. Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|