Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Полное собрание сочинений
- Danişməndani‐Azərbaycan
İREVAN ŞEHRİ 153 42 «—» 8361 1696 43 «—» 8397 1666 44 «—» 8540 1799 ‐ 1807 45 «—» 8605 1676 (1667) 46 «—» 8715 XVIII‐XIX. yy 47 «—» 8725 XIX. yy 48 «—» 8738 XVII‐XVIII. yy 49 «—» 8741 XIX. yy 50 «—» 8764 XIX. yy 51 «—» 8820 XIX. yy 52 «—» 8831 XIX. yy 53 «—» 8967 XVII‐XVIII. yy 54 «—» 8968 1556 55 «—» 9003 XIX. yy İrevan Hanlığı'nın topraklarında tek işlek dil Azerbay‐ can Türkçesi olmuştur. İrevan ve Nahçıvan Hanlıkları’nın topraklarında 1829‐1831 yıllarında kameral sayım yapan Rus tarihçi İ.Şopen Tatar dilinin ‐ yani Azerbaycan dilinin yayılma alanı hakkında şu sonuca varmıştır: "Bu ünlü dil hakkında birkaç söz söylemek mümkün değildir, hangi, Adriyatik Deni‐ zi'nden tutmuş, Pasifik, Hint ve Atlantik okyanuslarının sahil‐ lerine dek, Eski Dünyanın üçte bir bölümünde milyonlarca halk bu dilde konuşuyor". 192 Büyük Rus şairi M.Y. Lermontov Kafkasya'yı gezdikten sonra şu kanaate varmıştır: "Tatar dilini (yani Azerbaycan dilini) öğrenmeye başladım, Fransız dili Avrupa'da zorunlu olduğu gibi, bu dil de burada ve genellikle Asya'da zorunlu‐ dur." 193 192 И Шопен, A. g. e., s. 907. 193 М.Ю Лермонтов, Полное собрание сочинений. В 5 т., Том V, Москва‐Ленинград, ACADEMIA, 1937, c. 393. NAZİM MUSTAFA 154 2001 yılında Tahran'da Zufa yayınevi tarafından Azer‐ baycan bilim adamı, uzun süre Tebriz radyo televizyonunda çalışmış olan Samet Serdariniyan’ın (1947‐2008) İrevan Müs‐ lüman şehri olmuştur (İrevan yek vilayete Müslüman neşin bu) başlıklı kitabı yayımlanmıştır. 247 sayfalık bu kitap, tarihi Azerbaycan topraklarında yapay olarak bir Ermeni devletinin kurulduğunu, yüzyıllar boyunca Azerbaycan kenti olan İrevan'ın nasıl Ermenistan Cumhuriyeti'nin başkentine dö‐ nüşmesinden bahsetmektedir. Kitabın son bölümlerinde İrevan'da Ermeni katliamından kurtulan bazı aileler hakkında belgelere ve fotoğraflara yer verilmiştir. Kitabda, İrevan'ın ünlü Gök 194 Camisi ve diğer camileri, Ermenistan'da kalıntıla‐ rı mevcut olan İslami anıtlar, İrevanlı akademisyenler ve din adamları, önemli şahsiyetler, şair ve yazarlar hakkında bilgi‐ ler verilmiştir. Kitabda İrevanlı şair Mirza Müslüm Güdsi’nin İrevan'a adadığı 300 beytlik mesnevisi de yer almıştır. S.Serdariniya, M.M. Gudsi’nin adı geçen mesnevisinin de dahil edildiği divanının bir nüshası Hacı Muhammed Nahçıvani’nin kütüphanesinde bulunmaktadır. 195 S.Serdariniya kendi kitabına Aziz Dövletabadi’nin 1991 yılında yayımlanan Kafkasya'da Farsça yazılan şiirler kitabına istinaden "İrevani" imzası ile şiirler yazan 12 şair, Aşüfte İrevani, Aşub İrevani, Çeşme İrevani, Bidil İrevani, Höccet İrevani, Herif İrevani, Delil İrevani, Şakir İrevani, Fehri İrevani, Kabil İrevani, Kudsi İrevani, Nazim İrevani gibi Azer‐ baycan Türkçesinde ve Farsça yazan şairler hakkında kısa bilgiler ve şiirlerinden örnekler dahil etmiştir. 194 Gök‐Azerbaycan Türkcesinde olan bu söz mavi anlamında kullanılmaktadır. Aslında gök renginden gelmektedir. 195 Eynulla Mədətli, “Səməd Sərdariniyanın “İrəvan müsəlman yurdu olmuşdur” kitabı” məqaləsi, “Tarix və onun problemləri” jurnalı, 2002, №2, s.196‐199. İREVAN ŞEHRİ 155 Aşüfte İrevani (asıl adı Kelbehüseynbeydir) İrevan'ın asil bir ailesindendir ve bu şehrin şeyhülislamı Hacı Molla Muhammed'in yeğeni olmuştur. O, gençliğinde Tahran'a git‐ miş, Feteli şahın oğlu Zillüssultan Elişahın desteği ile zengin hayatı yaşamıştır. Onun güzel şiirleri vardır. Aşüfte İrevani’nin hoş bir konuşması olmuştur. 196 Asıl adı Mirza İsmail olan Aşub İrevani şiirlerinde Feteli şah Kacarı övmüştür. O, İrevan Hanı Hüseyngulu Han ve kar‐ deşi Hasan Han tarafından Müslüm'ün erkek çocuklarının mezarı üzerinde dikilmiş kubbe binasının inşa edilmesi tari‐ hini nazımla anlatmıştır. Oysa şimdi sadece bir zamanlar İrevan'da Müslüman mezarlarının üzerindeki kubbeler, hatta şehirdeki bütün Müslüman mezarlıklar dağıtılmıştır. Her iki gözünü kaybeden Şeyh Musa İrevani şiirlerini Şakir takma adı ile yazmıştır. Şair Çeşme İrevani’nin asıl adı Rzagulu Han olmuştur. O, Feteli şahın oğlu Mahmud Mirze’nin emirlerinden olan Muhammed Han Kaçar İrevani’nin oğluydu. Yüksek şairlik yeteneğine sahip olan, halk arasında saygı kazanan Çeşme İrevani uzun süre Nahavendde Mahmud Mirze’nin baş hiz‐ metçisi olmuştur. Mehemmed Han Gacar İrevani’nin diğer oğlu, gençliğinde mükemmel eğitim alan Hasan kendi şiirleri‐ ni Sehab lakabı ile yazmıştır. O, gazel yazma konusunda hayli gelişmiştir. Mehemmed Han Gacar İrevani’nin üçüncü oğlu Hüseynali şiirlerini Kabil lakabı ile yazmıştır. Şair Nazım İrevani’nin asıl adı Ali Han`dır. Ali Han'ın babası Ali Ekber Han İrevan'dan İran'a taşındıktan sonra Nasreddin Şah'ın yakın adamlarından biri olmuştu. Ali Ekber Han bir süre Dışişleri Bakanı, bir süre ise Adalet Bakanı ol‐ 196 Məhəmmədəli Tərbiyət, Danişməndani‐Azərbaycan. Bakı, “Azərbaycan”, 1987, s.35. NAZİM MUSTAFA 156 muştur. Tahran'da doğan Ali Han Fars dilini mükemmel öğ‐ rendikten sonra orduda hizmet etmiş, general rütbesine ka‐ dar yükselmişti. Ahmet Şah döneminde (XX yüzyılın öncesi) İran'ın ordusu baş müşavirler idaresinde görev yapmıştır. Gazel yazmıştır. Delil İrevani Feteli şah Kacar’ın modern şairlerinden olmuştur. Şahı öven kasidesinin bir yerinde İrevan Hanı Hüseyngulu hanın temellerini koyduğu İrevan camisinin inşa‐ sının tarihine işaret etmiştir. Azerbaycan edibi ve dilcisi Firudin bey Köçerli 1885‐ 1895 yıllarında İrevan okulunda öğretmen olarak çalışırken, İrevan edebi ortamının temsilcilerinin eserlerini toplamıştır. Firudin bey Köçerli Azerbaycan Edebiyatı eserinde İrevan şairlerine ayrıca bölüm ayırmıştır. Bölümün başında Firudin bey Köçerli eski İrevan şehrinin tarihine kısa bir göz atmış, onun coğrafi konumu hakkında bilgi vermiştir. Yazar bir za‐ manlar "merkezi‐ulema, füzela ve şüera" şehri olan, büyük âlimler ve müctehidler yetiştiren İrevan'ın XIX. yüzyılın baş‐ larında Rus Çarlığı tarafından işgalinden sonra yıkıma uğra‐ dığını yazmıştır. Firudin bey Köçerli İrevan şairleri arasında Bezmi laka‐ bı ile şiirler yazan Meşedi İsmail Hacı Kazımzade’nin meşhur olduğunu yazıyor. 1846 İrevan doğumlu olan İsmail Kazımzade XIX. yüzyıl Azerbaycan şairi ve gazetecisi Mirza Mehemmettağı Sidgi Nahçıvani’nin okulunda eğitim almış, kısa sürede Farsça ve Osmanlıcayı öğrenmiştir. İsmail Kazımzade İrevan'ın zengin tacirlerinden olmuş ayrıca, güzel hitabı, tatlı dili ile şehrin önde gelenleri arasında, özellikle de şairler arasında değer ve saygı kazanmıştır. Firudin bey Köçerli’nin yazdığına göre, Bezminin Farsça ve Türkçe yazdığı şiirlerden bir kitap basılabilirdi. Fakat onun yazdığı şiirleri bir araya toplayan olmamıştır. Bezmi`nin şiirlerinin çoğu ga‐ Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|