Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи.
- Azərbaycan folkloru XIX əsr erməni mənbələrində
- Yerkeri joğovaçu
- Matenadaran`da bulunan Azerbaycan folkloru örnekleri
- Əsərlərinin tam külliyyatı
İREVAN ŞEHRİ 149 ğunluğunun Rudekin’in, Firdevsi'nin, Envari’nin, Nizami’nin, Camin’in, Hafiz’in, Sedin’in ve Doğu'da yaygın olan diğer şair‐ lerin eserlerini ezbere söylediklerini aktarır. 186 Ortaçağda İrevan Hanlığı'nın topraklarında bir takım aşık okulları kurulmuştur. Bunlardan en zengini Göyçe aşık okuludur. Göyçe aşık okulunun parlak simalarından Miskin Abdal (1430‐1535), Ağ Aşık adı ile tanınan Aşık Allahverdi (1754‐1860), Aşık Alı (1800‐1911) ve Aşık Elesger (1821‐ 1926) kendilerinden sonra zengin miras bırakmışlardır. Aynı miras İrevan edebi ortamının zenginleşmesinde de önemli rol oynamıştır. Azerbaycan dilinin zenginliği, şiire ve müziğe uyumlu olması İrevan Hanlığı'nın topraklarında yaşayan Ermenilerin de bu dilde yazmalarına neden olmuştur. Ermeni yazarı Haçatur Abovyan şöyle yazıyordu: "Türkçeyi kadınlar ve ço‐ cuklar bile bilir. Buna göre de halk içerisinde yaygın ve do‐ ğuştan şairlik yeteneğine sahip olan kişilerin Tatarca (yani ‐ Azerbaycan dilinde) şiir yazmaları çok doğal bir durum‐ dur". 187 Azerbaycan dilinin yardımıyla Ermeni aşıkları kendile‐ rine birçok dinleyici ve izleyici toplamayı başardılar. Profesör A.Arşaruni şöyle yazıyor, "Azerbaycan dili neredeyse, Ermeni aşıklarının ve Ermeni halkının ana dilidir. Aksi takdirde, onlar (yani Ermeni aşıkları) dinleyiciler karşısında başarılı olamaz‐ lardı ve onların dili dinleyiciler için anlaşılmaz olur‐ du."Ermeni aşıklarının Azerbaycan dilinden, hem de sözlü halk edebiyatının biçim ve içerik zenginliğinin kullanmaları‐ 186 Иван Шопен, Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи. Санкт‐Петербург, 1852, с. 904. 187 İsrafil Abbasov, Azərbaycan folkloru XIX əsr erməni mənbələrində. Bakı, 1977, s.102. NAZİM MUSTAFA 150 nın nedenlerinden biri de XV‐XVI yüzyıllardan başlayarak Azerbaycan sözlü halk edebiyatının çok hızlı gelişmesi olmuş‐ tur. Diğer neden ise XIX. yüzyılın birinci yarısına dek modern Ermeni edebi dilinin ‐ aşharabar`ın şekillenmesi olmuştur. Ermeni yazarlarının çoğunluğu eski Ermeni lehçesinde ‐ grabar`da yazdıklarından bu eserleri Ermeni halkı anlayamı‐ yordu. Ünlü Ermeni tarihçisi Leo (Arakel Babahanyan) şu sonuca varmıştır, Ermeni dilinin yoksulluğu yüzünden Erme‐ ni aşıkları kendi şarkılarını Azerbaycan dilinde yazmışlardır. Leo yazıyor: "Aşıklar için masallarda, şarkılarda resmedilen hayatı ifade etmek için Türk dili (yani ‐ Türkçe) Ermeni lehçe‐ lerinden daha akıcı, daha anlamlı ve daha zengindi." 188 XVII. yüzyılda Azerbaycan dilinde yazan Ermeni aşıkları hakkında hayli bilgi mevcuttur. Onların eserlerinden bazı örnekler Matenedaran`da ve Ermenistan Edebiyat ve Sanat Müzesi'nde muhafaza ediliyor. XVIII. yüzyılda Azerbaycan dilinde türküler yazan Sayat Nova, Miran, Bağıroğlu, Emiroğlu, Kul Yegaz, Turab Dede, Mumcu Meleko, Küçük No‐ va, Kul Hovanes ve başkalarının isimleri bilinmektedir. İrevan'da Aşık Şirin'in ve Gümrü'de Aşık Baven’in Türk‐ Azerbaycan dilinde aşık okulları olmuştur. 189 Ermenilerin başka halklardan aldıkları, bu halkların et‐ kisi sayesinde yarattıkları türküler ve havalar hakkında Er‐ meni araştırmacı S.Palasanyan şöyle yazıyor: "Bizim şarkıla‐ rın havası çeşitlidir. Türkiye'de Türk'ün, Gürcistan'da Gürcü‐ nün, İrevan, Şuşa, Ağkilse ve İran'da Farsın, genellikle hangi halkın etkisi altında olmuşsak, bu halkın şarkılarının havala‐ rını almışız." 190 188 Arakel Babaxanyan (Leo) Hayoç patmutyun, Yerkeri joğovaçu, III cilt, Yerevan, 1973, s.573. 189 Əkbər Yerevanlı, Azəri‐erməni ədəbi əlaqələri. İrəvan, 1968, s.282. 190 İsrafil Abbasov, Folklorşünaslıq axtarışları. II cilt, Bakı, 2010, s. 50. İREVAN ŞEHRİ 151 Bugün dünyaya "Ermeni müzikleri" olarak sunulan şar‐ kı ve türküler hakkında Ermeni yazarı Mikael Nalbandyan yaklaşık 150 yıl önce, "Ancak müziklerin çoğunluğu Türkler‐ den alındı. Ben Ermenilerin yaşadıkları birçok yeri dolaştım, hep de çalıştım sırf Ermenice birşeyler duyayım. Fakat bunu dinlemek bana nasip olmadı" diye yazmıştır. 191 Azerbaycan‐Ermeni edebi ilişkilerini derinden incele‐ yen, Matenadaran’da ve Ermenistan arşivlerinde uzun yıllar araştırma yapan filoloji doktoru İsrafil Abbasov şöyle yazıyor, "XVII‐XVIII. yüzyıllara, daha çok ise XIX. yüzyıla ait öyle bir Ermeni elyazması yoktur ki, orada Azerbaycan halkının eski nağmelerine rastlanmasın. İ.Abbasov ayrıca Matenadaran’da tutulan ve Azerbaycan folkloru örneklerini, aynı zamanda bir takım yazılı edebiyat örneklerini içeren değerli el yazmaların kayıt numaralarını gösteren, onların yazılma tarihini belirle‐ yen tablo hazırlamıştır. Matenadaran`da bulunan Azerbaycan folkloru örnekleri Sıra №‐si Elyazma Arşiv numarası Tarih 1 2 «—» «—» 2394 2842 XVII. yy XIX. yy 3 4 «—» «—» 2845 3055 XIX. yy 1831 5 «—» 3581 1617 6 «—» 3228 XIX. yy 7 «—» 3229 1885 8 «—» 3411 XVII. yy 191 Mikael Nalbadyan, Əsərlərinin tam külliyyatı (ermənicə), I cild, s.276; ayrıca bknz: Abbasov İsrafil. a.g.e,. s. 65. NAZİM MUSTAFA 152 9 10 «—» «—» 3417 3443 XVIII. yy XVIII. yy 11 «—» 3751 XIX. yy 12 «—» 3998 1640 13 14 15 16 «—» «—» «—» «—» 4355 4529 5954 6438 XVIII. yy XIX. yy XVIII. yy XIX. yy 17 «—» 6640 XIX. yy 18 19 20 21 «—» «—» «—» «—» 6998 7009 7197 7315 XIX. yy XVIII. yy XIX. yy XIX. yy 22 «—» 7316 XIX. yy 23 «—» 7318 XIX. yy 24 «—» 7351 XIX. yy 25 «—» 7653 XIX. yy 26 «—» 7693 XIX. yy 27 «—» 7694 1876 28 «—» 7667 1759 29 «—» 7702 1831 30 «—» 7707 1611 31 «—» 7709 1620 (1608) 32 «—» 7715 1687 (1688) 33 «—» 7716 XIX. yy 34 «—» 7717 1695 35 «—» 7782 1784 36 «—» 7891 XVII‐XVIII. yy 37 «—» 7997 ? 38 «—» 8021 1802 39 «—» 8084 1810 40 «—» 8099 XIX. yy 41 «—» 8338 XIX. yy Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|