XəZƏr universiteti erciyes universiteti

90 

 

“Seçilmeyi  isteyenlerin  başarısı  (hangi  dinden  olursa  olsunlar)  önemli  biçimde 

çeşitli gruplar arasında genel bir mutabakata bağlıdır ve bu genel mutabakat tanrının 

da yardımıyla, on yıldır şehrimizde mevcut. Gruplardan biri diğer gruptan filancayı 

seçiyor, böylece (bir dahaki seçimde) diğer grup kendi adayına oy verecektir. Ve her 

zaman, iki yıl sonra galiplerin aşağı indiğini, mağlupların yukarı çıktığını görüyo-

ruz” (Berger, 2011, 259).  

6.

 

Sonuç ve Tartışma 

Tanzimat dönemi Osmanlı İmparatorluğu’nda modernleşme koşusunun başla-

tıldığı bir süreci ifade etmektedir. Tanzimat döneminde belki Osmanlı toplumu çok 

köklü bir değişim geçirmese de, modernleşme toplumun her kesimine ve her kuru-

muna yayılmıştır (Ortaylı, 2011, 439). Modernleşme olgusu ortaya çıktıktan sonra 

ondan vazgeçmek her toplum için çok zordur. Etkisini en özelden genele kadar her 

alanda  hissettirmektedir.  Ancak  bir  toplumda  modernleşmenin  toplumsal  alandaki 

başarısını ölçmek kolay bir iş değildir. Bunu yapabilmek için, o toplumun içtimai, 

siyasi ve ekonomik durumu başta olmak üzere toplumsal yapı olarak modernleşme 

koşusuna  başladığı  yer  önemlidir.  Bu  nedenle  modernleşme  süreci,  her  toplumda 

farklı zamanlarda, farklı şekillerde ortaya çıkmış ve farklı sonuçlar ortaya çıkarmıştır 

demek mümkündür.  

Tanzimat  dönemini  incelerken  tepkileri  dikkate  aldığımızda  Rumeli’de  ve 

Anadolu’daki  reaksiyonların  sonuçlarının  toplumları  farklı  yönlere  götürdüğünü 

görürüz. Öyle ki, bu husus İnalcık tarafından tespit edilmiştir: “Rumeli’de Gülhane 

Hattı’nın  doğurduğu  kaynaşma  derhal  milli-siyasi  bir  ayaklanma  ve  milletlerarası 

siyasetin  ilgilendiği  bir  konu  olma  istidadını  göstermiştir.  Rumeli’de  Gülhane 

Hattı’nın  reaya  çorbacıların  idaresinde  esaslı  içtimai  reformlar  için  harekete  geç-

mekte, Anadolu’da ise eski Osmanlı İmparatorluğu’nun geleneksel müesseselerini 

temsil edenler bu gibi reformlara mukavemet etmekte ve halkı peşlerinden sürükle-

mektedirler. Bu tarihlerden sonra Balkanlar’da milli uyanış ve modernleşme hare-

ketleri gelişirken, Türk politika hayatına uzun  zaman  taşraya hâkim ayan-ağaların 

gelenekçiliği ile merkezdeki bürokratların modernleşme çabaları arasındaki çatışma 

hâkim olacaktır” (İnalcık, 2011, 195). Ancak Rumeli’de milli uyanış, sadece Tanzi-

mat’ın getirmiş olduğu özgürlük ortamından kaynaklanmamıştır. Tanzimat olmasa 

da milli uyanışın olacağı büyük bir ihtimaldir. Hatta yunan İsyanı Tanzimat öncesi, 

milli  uyanış  sonucu  başlamış  bir  isyandır.  Bu  isyan  başarıya  ulaşmıştır.  Aslında 

Tanzimat’ın  en  önemli  hedeflerinden  birisi  ortaya  çıkmış  olan  milli  uyanışın  Os-

manlı İmparatorluğu üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmaktır. Yani amaç 

devleti kurtarmaktır.  

Ancak  istenen  amaca  ulaşılamamış  olması  bu  projenin  değersiz  olduğunu 

göstermez. Başarısızlığın sebepleri Tanzimat projesinde değildir. Başarısızlığın se-

beplerinden  birisi,  ulus  oluşumunda  Batı’nın  geçirdiği  aşamaların  İmparatorlukta 

gerçekleşmemiş olmasıdır. Bu aşamalar şu şekilde sıralanmıştır: ilk olarak modern 

dönemle birlikte yerel dillerdeki yayıncılığa ağırlık veren kapitalist yayıncılık ortaya 

çıkıp yaygınlaşması; ikincisi, Avrupa devletlerinin Amerika’daki kolonilerinde orta-

ya çıkan “anavatan” düşüncesi; üçüncüsü, bahsedilen gelişmelere kitlesel düşünsel 

---

91 

 

atılımlarla  çok  geniş  toplulukların  kendilerini  bir  bütün  olarak  kavramaya  başla-

masıdır (Tekin, 2002). Nitekim çağının gerisinde kalmış bir imparatorluk yapısını 

Tanzimat dönemindeki gibi hızlı ve sıkışık bir modernleşme projesi içerisine sokmak 

olumlu sonuçlar vermemiştir.  

Tanzimat projesini bireylerin ve toplumun kimlik algısında ve kültürel yapı-

ları üzerindeki etkisi bağlamında incelemek bu projenin sonuçlarını daha tarafsız ve 

net görmemizi sağlayacaktır. Bu proje kapsamında;  

-

 

Eğitim başta olmak üzere tüm reformlar 

-

 

Osmanlıcılık ideolojisi 

-

 

Eşit vatandaşlık fikri 

-

 

Özgürlük 

-

 

Meşruiyet tartışmaları  

-

 

İletişim kanallarının çoğalması 

-

 

Bilgi yayılımının hızlanması 

-

 

Özgür düşünce fikrinin gelişimi 

gibi  etkenlerin  Osmanlı  toplumunun  kimlik  algısında  ve  kültürel  yapısında 

değişim ve dönüşüme sebep olduğu görülmüştür.  

 

Kaynakça 

Akyıldız  A.  (1993).  Tanzimat  Dönemi  Osmanlı  Merkez  Teşkilatında  Reform  1839-1856. 

İstanbul: Eren Yayıncılık.  

Berger,  H.  (2011).  “Tanzimat’a  Yeni  Bir  Bakış:  Kudüs  Vilayeti”.  H.  İnalcık  ve  M. 

Seyitdanlıoğlu (Editörler). Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde 

(243-264). İstanbul: İletişim Yayınları.  

Berkes N. (1981). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.  

Birand K. (1955). Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimatta Tesirleri. Ankara: Son 

Havadis Matbaası.  

Çetinsaya,  G.  (2004).  “Kalemiye’den  Mülkiye’ye  Tanzimat  Zihniyeti”.  T.  Bora  ve  M. 

Gültekingil (Editörler). Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce içinde (s. 54-71). İstanbul: 

İletişim Yayınları.  

Davison R. H. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876. (2. Basım). (Çev. O. 

Akınhay). İstanbul: Agora Kitaplığı. (Eserin orijinali 1963’te yayımlandı).  

Deringil S. (2009). Simgeden Millete. (2. Basım). İstanbul: İletişim Yayınları.  

Eisenstadt  S.  N.  (2007).  Modernleşme  Başkaldırı  ve  Değişim.  (Çev.  U.  Coşkun).  Ankara: 

Doğu Batı Yayınları. (Eserin orijinali 1966’da yayımlandı).  

Engelhardt E. P. (2010). Türkiye’de Çağdaşlaşma Hareketleri Tanzimat. (Çev. Ö. Uğurlu ve 

N. Uğurlu). İstanbul: Örgün Yayınevi. (Eserin orijinali 1882’de yayımlandı).  

Fındley C. V. (2011). Modern Türkiye Tarihi: İslam, Milliyetçilik ve Modernlik 1789-2007. 

(Çev. G. Ayas). İstanbul: Timaş Yayınları. (Eserin orijinali 2010’da yayımlandı).  

Gencer, B. (2012). İslam’da Modernleşme 1839-1939. (2. Basım). Ankara: Batı Yayınları.  

İnalcık H. (2011). Rönesans Avrupası. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.  

İnalcık H. ve Seyitdanlıoğlu M. (Editörler). (2011). Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı 

İmparatorluğu. İstanbul: İletişim Yayınları.  

Kalaycıoğlu  E.  ve  Sarıbay  A.  Y.  (Editörler).  (1986).  Türk  Siyasal  Hayatı’nın  Gelişimi. 

İstanbul: Beta Yayınları.  

Karpat K. H. (Derleyen). (2005). Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si. (2. Basım). (Çev. 

S. Taner). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.  

---