XəZƏr universiteti erciyes universiteti
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
81
tayfa elementləri və ya Bayandurlar, Tripolidə, Hələbdə və Sivasın cənubunda qal- maqda davam ediblər” [Roemer, 2003:181]. Bu haqda tarixçi Əhməd Toksoy “Kitab-i Diyarbəkriyyədə bayındırlılar (Qara Yuluq Osman Bəyə qədər)” adlı məqaləsində belə yazır: “Qaraqoyunlu kimi, Şərqi Anadolunun dağında, daşında, vadisində və çay kənarlarında özünəməxsus izlər qoymuş Ağqoyunlular, 24 Oğuz boyundan biri olan Bayandurlara mənsubdur. Buna görə onlara “Bayandır xanın oğulları” və ya “Bayanduriyyə” olaraq adlandırılsalar da, bir müddət “Tur Əlilər” də çağrılmışdılar. Bayandurun daima “nemətlə dolu” (bol məhsullu) yer olması haqqında məlumatlar vardır” [Toksoy, 2008:807, 810]. Elə həmin məqalədə Ağqoyunluların mənşəyi haqda da məlumat mövcuddur. “Ki- tabı Diyarbəkriyyədə” göstərilir ki, Ağqoyunluların 54-cü babası Oğuz xaqandır. Onun hakimiyyəti illərində İran, Suriya, Turan, Misir, Dəşti-Qıpçaq, Hind, Kəşmir və Türkistan dövlətin ərazisinə daxil idi. “Kitabi Dədə Qorqud”da adı çəkilən Ba- yandur xan Oğuz xaqanın nəvəsi Ağqoyunluların ulu babasıdır”[Toksoy, 2008:806]. Ağqoyunlu tayfasının mənşəyi haqqındakı oxşar fikirlər T. Nəcəflinin “Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk tarixşünasliğinda” əsərində də möv- cuddur: “Ağqoyunlu tayfalarının mənşəyi ilə bağlı ən mühüm məlumatı Ağqoyunlu tarixçisi Əbu Bəkr Tehrani "Kitabi-Diyarbəkriyyə" əsərində verir. Müəllif "Uzun Həsənin ulu babası Ağqoyunlu dövlətinin qurucusu olmuş Qara Yuluq Osmanı bir- bir adlarını saymaqla, Bayandur xan vasitəsilə 52-ci arxa dönənindən Oğuz xana çıxararaq Ağqoyunluların Oğuz, yəni türkman elinin Bayandur boyundan bir sülalə olduğunu göstərir” [Nəcəcfli, 2000:16]. H. R. Römer Qaraqoyunluların mənşəyi haqqında yazır: “Qaraqoyunlu adını daşıdığı Baharlı “bahadur” ilə əlaqələndirilir. Bu ad güclü türkman ailələrinin yerləş- diyi Ərbil, Marağa, Hilatda da rast gəlinən, Urmiya gölündən Van gölünə qədər olan ərazidən cənubda və şimalda, həmçinin Həmədandan şimala uzanan Bahar yaşayış məntəqəsi ilə eyniləşdirilirdi. Monqol hücumu nəticəsində onlar Van gölündən şi- mala çəkilməli olur və burda Qaraqoyunlu dövləti yaradılır. Bu ad həmçinin İva və ya Yiva adının dəyişilmiş formalarındandır, güman olunur ki, qədim Oğuz tayfala- rından birinə məxsusdur. Qaraqoyunlu və Yivanın əlaqəsi onu göstərir ki, Qara- qoyunlu Yivadan gəlmədir” [Roemer, 2003:182]. M. Şəkər öz məqaləsində Yiva tayfaları haqqında məlumat verərək yazır: “24 oğuz boyundan biri olan Yıvələr “dərəcəsi üstün” deməkdir, günümüzdə hər nə qədər Yıvə adına rast gəlinməsə də, Osmanlı hakimiyyəti illərində bu adda türkman tayfa birliklərinin olduğu məlumdur” [Şeker, 2009:448]. Qəribədir ki, Yıvə tayfalarının Qaraqoyunlularla əlaqəsinin olması haqqında məlumata T. Nəcəfli də təsdiq edir. O, yazır: “Şükrullahın bu qeydinə əsasən Qara- qoyunlular Oğuz nəslindən Dəniz xanın oğulları olan İğdir, Büğduz, Yıvə və Kınık boylarından birinə mənsub olmuşdur. Bunlardan Yıvə boyu ilə Qaraqoyunlular ara- sında nəsli qohumluq əlaqələrinin ola biləcəyinə dair bəzi izlər görünür. F. Sümer Yıvə türklərinin Səlcuq yürüşləri dövründən etibarən Azərbaycanda məskunlaşdıq- larını və XII əsrin II yarısında Həmədan bölgəsində öz bəyliklərini yaradaraq onu Monqol yürüşlərinə qədər qoruyub saxladıqlarını qeyd edir. Monqol istilasından əvvəl Bərçəm adlı bir bəyin rəhbərliyi altında olan Yıvələrin yaşadığı Həmədan
82
ətrafında Qaraqoyunlu dövlətinin dayağı olan və hökmdar ailəsi ilə qohumlaşmış Baharlu tayfası yurd salmışdı” [Nəcəcfli, 2000:11]. H. R. Römer araşdırmalarından aydın olur ki, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu tayfalarının mənşəyi və Azərbaycanda məskunlaşması ilə bağlı məsələlər alman tarixşünaslığında müəyyən mənada öz əksini tapmışdır. H. R. Römer öz əsərində bu tayfaların Oğuz mənşəli olmasını qeyd etsə də, heç bir əsas olmadan Qaraqoyun- luların və Ağqoyunluların yaratmış olduğu dövlətləri İran dövləti kimi təqdim edir. Düzdür, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin sərhədləri İranın əksər ərazilərini əhatə etmişdi. Lakin bu dövlət Azərbaycanda yaranmış və Təbriz paytaxt şəhəri olmuşdur. Azərbaycan Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətləri XV əsrdə Yaxın və Orta Şərqin ən güclü imperiyaları kimi İranı əksər ərazilərini öz sərhədləri daxildə birləşdirsə də, onların İran dövləti kimi təqdim olunması elmi cəhətdən əsassızdır.
Ədəbiyyat 1.
Ahmet Toksoy. “Kitab-i Diyarbekriyye’de bayındırlılar. (Kara Yuluk Osman bey’e kadar)”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 3/4 Summer 2008 12s (806 -817) 2.
Azərbaycan tarixi, Yeddi cilddə, III cild. Bakı, 2007. 561 s. 3.
Barbara von Palombini. Bündniswerben abendländischer Mächte um Persien: 1453 – 1600. Wiesbaden 1968, 153 s 4.
‐1520)”. Journal of Qafqaz University. Number 18, 2006, s. 105 -112. 5.
-1750”. Beirut, 2003, 525 s. 6.
https://www. uni-goettingen. de/de/349075. html 7.
Mehmet Şeker. Anadolu'nun türkleşmesi ve islamlaşmasi sürecinde Maraş bölgesi ve bölgeye yerleşen türk boylari. Kahramanmaraş sempozyumu. 2009, s. 437 -450. 8.
Enstitüsü Dergisi Sayı : 14 Yıl : 2003/1, s. 95-118. 9.
Tofiq Nəcəcfli. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk tarixşünasliğinda. Bakı, 2000. 197 s.
Summary QARAQOYUNLU VƏ AĞQOYUNLU TAYFALARININ ETNİK KİMLİYİ MƏSƏLƏSİ ALMAN TARİXŞÜNASLIĞINDA Qaragoyunlu and Aggoyunlu tribes which were one of the Turkish tribes also participated in formation of Azerbaijani nation. The origin of these tribes, their participation in development and their role in enrichment of Azerbaijani culture and generally issues connected with their presence in the processes occurred in Western and South-western Asia are still rouse scientific interest. The ethnic origin of above mentioned tribes also attracted the attention of some European researchers. From this point the works of H. R. Romer, G. Dorferin, B. fon Palombin, V. Hins, V. Popper, R. fon. Shtrommer are deserving attention. In his work “Persians in a way of new period. The History of Iran between 1350-1750” the German Yüklə 4,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|