XəZƏr universiteti erciyes universiteti
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Key words
- MƏSƏLƏSİ ALMAN TARİXŞÜNASLIĞINDA Gülbəniz Əlövsət Cavadova
76
“Dzhuyurlu mashasi”. As a result of archeological excavation the archeologists succeeded in specifying the age of these findings concerning to the early millennium B. C. Identical to the Khodjaly-Gedabey culture this monument found as a result of archeological excavations in four graves where had been discovered numerous human remains and animal bones as well as household utensils representing material and cultural value and reveals the life of the ancient inhabitants of Azerbaijan. During archeological excavations of the monument at a depth of 70 meters of cultural layer which made it possible to specify the age of monument concerning to the Late Bronze and Early Iron Age. Archeologists of the expeditions on the base of other information have found another ancient settlement and necropolis in the territory of 5-6 hectares, called “Yonchaly” near the village of Fazil. During archeological excavations in the territory of the found monument which has been included in the list of the Ministry of Culture and Tourism of the Azerbaijan Republic since 2002, have been found new archeological sites concerning to the ancient period of Caucasian Albania. Research of the above-mentioned archeological sites, testifying to the fact that Shaki region and neighboring lands had been inhabited by ancient Turkic tribes, and these local tribes established cultural ties with a number of foreign countries. Nowadays, these monuments as well as other monuments of Azerbaijan, in order to promote archeological tourism are very important and profitable.
findings, monument
77
MƏSƏLƏSİ ALMAN TARİXŞÜNASLIĞINDA Gülbəniz Əlövsət Cavadova Azərbaycan xalqının təşəkkülündə qədim türk tayfalarından olan Qaraqoyun- lu və Ağqoyunlu tayfaları da iştirak etmişlər. Bu tayfaların mənşəyi, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında və zənginləşməsində, ümumilikdə Ön Asiyada orta əsr- lərdə cərəyan edən proseslərdə iştirakları ilə bağlı məqamlar bu gün də elmi maraq doğurur. Qeyd olunan tayfaların etnik mənşəyi Avropanın bəzi tədqiqatçılarının da diqqətini cəlb etmişdir. Bu baxımdan H. R. Römerin, G. Dörferin, B. fon Palombi- ninin, V. Hinsin, V. Popperin, R. fon Ştrömerin və başqalarının əsərləri diqqətəla- yiqdir. Almaniyada türkologiya haqqında ilk araşdırmalar XIX əsrə təsadüf edir. Bu dövrdə Gottingen Universitetində əldə olunmuş materiallar və araşdırmalar ilə Tür- kologiyaya giriş kafedrası yaradılır. Türkologiyanın öyrənilməsi və bu sahə ilə məş- ğul olan alimlər hələ ki, formalaşmadığından şərqşünasların bu sahədə əldə etdikləri ilə kifayətlənməli olurdular. 1903 –cü ildə Berlinli iranşünas Fridrix Karl Andreas Gottinge Universitetində Şərqşünaslıq kafedrasında fəaliyyətə başladıqdan sonra, Turanşümaslıq elminin yaranmasında yaxından iştirak edir. Onunla Türkologiya sahəsi “təsisatlanmış forma” alır [uni-goettingen. de]. 1982-ci ildən başlayaraq “Türkologiya və Altayşünaslıq” kafedrası fəaliyyət göstərir. Onunla eyni vaxtda fəaliyyət göstərən və bugün də öz işinə davam etdirən “Türkologiya və Mərkəziasiyaşünaslıq üzrə seminar” anlayışı yaranır. Dörferin fəaliyyəti dövründə Almaniyada Türkologiya və Altayşünaslıq öz yüksək zirvəsinə çatır. Dörferin fəaliyyəti dövründə İrana üç dəfə (1968, 1969 və 1973) elmi səfərlər təşkil olunur. Səfər zamanı bugünə qədər məlum olmayan iki türk dili –xalac və Xorasan türkcəsinın mövcudluğu rəsmən sənədləşdirlir. Həmçinin İran ərazisi tarixi baxımdan da araşdırılır [uni-goettingen. de]. Daha sonra isə Barabara Plombini “1453 -1600-cü illərdə İran uğrunda qurulmuş Avropa birlikləri” kitabında yenidən bu məsələyə toxunur. Kitabda Av- ropalı diplomatların İran ərazisinə etdikləri siyasi səfərləri haqqında geniş məlumat verilir. Ağqoyunlu Uzun Həsənlə, əsasən də Osmalı imperiyasına qarşı aparılan danışıqlar haqqında ətraflı izah verilmişdir [Palombini, 1968:8]. XV əsrdə Azərbaycan ərazisində yaranmış dövlətlər arasında Qaraqoyunlu və Ağqoyunlular önəmli yer tuturdu. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu adlanan Oğuz mənşəli tayfa birləşmələri XIII əsrdən etibarən Anadoluda yarımköçəri həyat sürürdülər. Alman müəllifi H. R. Römer “Farslar yeni dövrə gedən yolda. 1350-1750-ci illərdə İranın tarixi” kitabında yazırdı ki, Orta Asiyadan çıxmış türk tayfaları XI əsrdən başlayaraq Qərb istiqamətində köç etməyə başlayır. Daha sonra müəllif yazır: “Ön Asiyanın türkman tayfaları arasında Oğuz türkləri əsasən də, Səlcuqlar daha önəmli idi. Onların Anadoluda, paytaxtı Konya olan qədim dövləti yaratdığı da məlumdur. Kiçik Asiyada dövlət qurmuş Səlcuqlar yeganə tayfa deyildilər, onlarla yanaşı öz 78
yüksəliş anını gözləyən bir sıra xırda tayfa birlikləri də mövcud idi. 1308-ci ildə Anadolu Səlcuq dövlətinin süqutu nəticəsində siyasi xaos yarandı. Bu vəziyyət bir sıra tayfaların yeni dövlət qurmasına, bəzilərinin isə qurduğu dövlətin güclənməsinə şərait yaratdı. Güclənmiş dövlətlər içərisində Osmanlı dövləti də vardı” [Roemer, 2003:177]. H. R. Römer bu zaman digər tayfa birlikləri dedikdə çox güman ki, Qara- qoyunlu və Ağqoyunluları nəzərdə tutur. Yeni dövlətlər yaradan tayfaların onlar olması şübhə doğurmur. Qaraqoyunlu eləcə də, Ağqoyunlu dövlətlərini təşkil edən tayfa və boyların bu əraziyə Mərkəzi Asiyadan gəlməsini Səlcuqların Yaxın Şərqə köçməsi ilə bağ- layırlar. H. R. Römerin də yazdığından aydın olur ki, onların Azərbaycana və Qərbi İrana köçməsini daha erkən dövrə (VIII-IX əsrlərə) aid etməyə müəyyən əsasımız vardır. Ehtimal etmək olar ki, həmin etnik qruplar monqol işğalı dövründə Azər- baycan və İrandan qərbə doğru hərəkət etməyə məcbur olmuş, Kiçik Asiya, İraq və Suriyada məskunlaşmışdılar. Prof. Dr. Mehmet Şəkər “Anadolunun türkləşməsi və islamlaşması zamanı Maraş bölgəsi və bölgəyə yerləşən türk boyları” adlı məqaləsində köç edən tayfaların Türküstan adı verilən, Asiya ərazisindən keçərək Xorasan və Mavəraünnəhrin geniş ərazilərində özlərinə məskən axtaran, Oğuz boylarından olan türkmanlar olduğunu yazır [Şeker, 2009:437]. Məqalədə o da vurğulanır ki, “köçdən sonra müsəlmanlığı qəbul edən türklər və Oğuzlar tədricən türkman adlanmağa başlanmışdır. Bu dönəm- dən başlayaraq, islam dünyasına köç edən Oğuzlara türkmanlar deyilir [Şeker, 2009:438]. İslamı qəbul edən tayfaların türkman adlandırlmasının təsdiqinə T. Nəcəflinin “Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk tarixşünasliğinda” əsərində də rast gəlirik: “Tədqiqatçıların fikrinə görə, X əsrdə oğuzlar islam dinini qəbul etdikdən sonra onlara "türkmən/türkman" deyilmişdir. V. V. Baritold yazır:"... müsəlman - oğuzlar həmçinin “türkman" (türkmənlər) adlandırılmağa başlandılar [Nəcəcfli, 2000:10]. Z. M. Bünyadov və O. Ə. Əfəndiyev bu barədə yazırlar ki, XIV-XV əsrlərdə "qaraqoyunlu" və "ağqoyunlu" adlarını almış tayfalar və qəbilələr özlərini vahid türkman xalqının hissələri hesab edirdilər. Onlar özlərini Kiçik Asiyanın (Osmanlı, Rumlu) və Orta Asiyanın (Cığatay) türkmənlərindən fərqləndirirdilər. Həmin dövrdə Azərbaycan türkmanları Orta Asiyadan köçmüş uzaq əcdadlarından dilinə, mədə- niyyətinə görə güclü şəkildə fərqlənirdilər və yerli əhali ilə qaynayıb-qarışmışdılar” [Nəcəcfli, 2009:10]. “Azərbaycan tarixi” kitabında isə bu haqda belə yazılmışdır: “Qaraqoyunluların mərkəzi vilayəti Van gölünün şimalındakı Ərciş, Ağqoyunluların cəmləşdiyi bölgə isə Diyarbəkr idi. Hər iki tayfa birləşməsi "türkman" adlanan eyni etnik qrupa mənsub olub, ünsiyyət vasitələri Azərbaycan dilinin cənub ləhcəsi idi” [Azərbaycan tarixi, 2007:71]. Beləliklə Azərbaycan ərazisində yaranmış bu iki dövlətin banilərinin niyə türkman adlandırıldığını aydınlaşdırmış olduq. H. R. Römer kitabında digər müəlliflərdən fərqli olaraq qeyd olunan tayfaların Ön Asiya köçünə qədər həmin ərazilərdə, konkret olaraq Azərbaycanda tarixi kökləri daha qədim dövrlərə gedib çıxan türk mədəniyyətinin olduğunu göstərmir. Tədqi- qatçı yazır: “Bu tayfalar arasında ikisi, Osmanlılarla yaxın əlaqələrinə görə önəmli
Yüklə 4,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|