Microsoft Word Hikmet 15. doc

50   Щикмят 
 
 
M
əlumdur ki, Sultanxoca Əda Əhrari yaradıcılığının ilk illərində əsərləri 
il
ə, həm də bir şəxsiyyət kimi böyük hörmət qazanan şəxsiyyətlərdən olmuşdur. 
Lirik 
əsərləri ilə tanınmış Əda özü hətta şeirləri ilə də fəxr etmişdir. “Təzkireyi-
Q
əyyumi”də onun bir qəzəli tam, həm də “Biri” rədifli qəzəlindən bir beyt 
nümun
ə verilmişdir. Həmin bir beytdə Əda, Əmiri Ömər xanlı Sultan Hüseyn 
Bayqaranı b
ərabər bildiyi kimi özünü şeirdə Nəvaiyə bərabər tutur (6. s.240). 
Ədanın istedadlı şair olmasına baxmayaraq əsərləri geniş yayıla 
bilm
əmişdir. Bu da əlbəttə ki, səbəbsiz deyildir. Ömər xan dövrünün istedadlı 
şairlərindən olan Əda o vəfat etdikdən sonra Buxaraya gedir. Buxara Əmiri onu 
Şeyxülislam təyin edib Səmərqəndə göndərir, hicri 1230(1834-1835) illərdə 
S
əmərqənddə  vəfat edir. Əda  şeirlərinin xalq arasında yayılmamasının səbəbi 
şairin özünə olan münasibətdən deyil,  oğlunun hərəkətindən irəli gəlir. Ömər 
xan v
əfat edəndən sonra onun 30 yaşında olan qadını tanınmış şairə Mahlarayım 
Nadir
ə (Əndican, 1792–Kokand, 1842) ölkənin ictimai-siyasi həyatında iştirak 
etm
əli olur. Şeirlərində  də insanpərvərliyi təbliğ edir, zalım əmirləri, xanları 
t
ənqid atəşinə tutur, xalqın rifahı naminə əlindən gələni əsirgəmir. Elə ona görə 
d
ə Buxara Əmiri “Zalım Nəsrulla” adı ilə  məşhur Nəsrulla Xuqəndə hücum 
edir. 
Şairə Nadirə və onun iki gənc oğlu qətlə yetirilir. Qətl hadisəsində başda 
duranlardan biri 
Əda Əhrarinin oğlu Sədulla olmuşdur. Elə ona görə də Zalım 
N
əsrulla tərəfindən Sədulla yüksək vəzifəyə təyin olunur. Bu vəzifədə 82 gün-
d
ən artıq qalmır, o, Rəşidanda qonaqikən cəzasına çatır, öldürülür. Beləliklə, is-
tedadlı 
şair Ədanın əsərləri oğluna görə hörmətdən düşür. Doğrudur, onun lirik 
əsərlərindən nümunələrə  məcmuələrdə, bəyazlarda təsadüf edilir (7. səh.340). 
Ehtimal ki, az da olsa 
əsərləri başqa xəzinələrdə də vardır. Onun əlyazmaların-
dan olan v
ə əvvəllər də haqqında bəhs edilən, AMEA M.Füzuli adına Əlyazma-
lar 
İnstitutunda saxlanılması, çox ehtimal ki, Azərbaycan şairlərindən bəzisinin 
ticar
ətlə  məşğul olduqları dövrdə  əldə edilmiş  və Azərbaycana gətirilmişdir. 
Bel
ə ki, XIX yüzilliyin sonu XX yüzilliyin əvvəllərində, su yollarının açılması 
dövrl
ərində Azərbaycan və Orta Asiya əlaqələri geniş olmuşdur. 
Do
ğrudur, əlyazması şairin öz əsəri deyil, rübailər məcmuəsidir. Bununla 
bel
ə, göstərildiyi kimi, məcmuədə rübailər Ədanın müstəzadları ilə verilir ki, bu 
müst
əzadlar özü də rübai şəklində olmaqla şairin istedadını açıqlayır. 
Bel
əliklə, XIX yüzilliyin nadir abidələrindən olan məcmuə Azərbaycan-
özb
ək ədəbi əlaqələrini göstərməklə bərabər Əda Əhrarinin Yaxın və Orta Şərq 
xalqlarına, onların s
ənətkarlarına münasibətindən, məcmuədə verilən rübailəri-
nin m
ətnşünaslıq baxımından yararlı qaynaq kimi əhəmiyyətlidir. Digər əlyaz-
ma nüsx
ələrinin – hələ də bizə məlum olmayan abidənin Bakıda M.Füzuli adına 
Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılması özü müsbət haldır. 
ƏDƏBİYYAT: 

---

Ədəbiyyatşünaslıq
 
 51 
 
 
1.
 
Əda Əhrari. Rübailər bəyazı, S-384. 
2.
 
Sev
ər Cabbarlı. XVIII-XIX əsrlər Azərbaycan əlyazma topluları. Bakı, Ozan, 
2000. 
3.
 
M.Füzuli. 
Əsərləri. Bakı, Azərbaycan EA nəşriyyatı, 1958. 
4.
 
Xaqani 
Şirvani. Divan, Tehran, 1338. 
5.
 
Əlişir Nəvai. Mükammal asarlar toplamı, t. I, Daşkənd, 1987. 
6.
 
Poladcan Q
əyyumov. Təzkireyi-Qəyyumi (özbəkcə), Daşkənd, 1958.
 
7.
 
M
əcmuə,  əlyazması, bax: Собрание  восточных  рукаписей  т.II,  Ташкент, 
изд-во АН Узб. ССР, 1954
 
 
 

---

52   Щикмят 
 
 
Nü
şabə Əlizadə 
 
 
ŞƏHRİYAR ƏSƏRLƏRİNİN 
T
ƏRCÜMƏLƏRİ HAQQINDA
 
 
Dünya 
ədəbiyyatı xəzinəsini görkəmli sənətkarlarının yaratdığı nadir 
incil
ərlə  bəzəmiş  İran sözün əsl mənasında Rudəki, Firdovsi, Xəyyam, 
Rumi, S
ədi, Xacu, Hafiz, Cami, Yəğma kimi qüdrətli ədəbi simaları ilə fəxr 
edir. 
İranda hər zaman qələm əhli diqqət mərkəzində olmuş və əsrlər boyu 
yazıb-yaradan s
ənətkarlar ənənəyə sadiq qalaraq sələflərdən öyrənmiş, söz-
s
ənət məbədinə yeni, nadir naxışlar, bəzəklər vurmaqla oxucuları incə, zərif 
zövq
ə  həvəsləndirmişlər. Uzun əsrlər boyu yaradılan poeziya nümunələri 
oxucunu ustad 
şair ecazkarlığına heyran etmişdir. Hər hansı ölkədə  şah 
əsərlər yaradan sənətkarlar öz parlaq sənət  əsərləri ilə dünya miqyasında 
tanınma
ğa başlayır. Əlbəttə ki, hər hansı dildə yaranan orijinal əsəri həmin 
dili mük
əmməl bilən mütərcimlər ana dilinə  tərcümə etməklə öz xalqını 
ba
şqa dildə yaranmış gözəl bədii  əsərlərlə tanış etmək kimi xeyirxah işlə 
m
əşğul olurlar. Bu baxımdan qonşu ərazilərdə yaşayan, tarixi, mədəniyyəti, 
ad
ət-ənənəsi demək olar ki, eyni olan İranla Azərbaycan arasında mənəvi 
ba
ğlılıq daha önəmlidir. 
 
İran-Azərbaycan  ədəbi  əlaqələri zəminində  həm fars, həm də 
Az
ərbaycan dilində yaranmış mənəvi-bədii gözəllik, yüksək amallar, əxlaqi 
d
əyərlər təlqin edən  əsərlər hər iki dilə  tərcümə edilir. Təsadüfi deyil ki, 
Az
ərbaycanın görkəmli  şeir-sənət ustadları Molla Pənah Vaqif, Aşıq 
Ələsgər, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Bəxtiyar Vahabzadə, Nəbi 
X
əzri, Mirvarid Dilbazi və başqalarının əsərləri XX əsrdə fars dilinə tərcümə 
edil
ərək  İranda yayılmışdır. Eyni zamanda əsasən XX əsrdən başlayaraq 
İranın bir çox sənətkarlarının  əsərləri Azərbaycan dilinə  tərcümə olunaraq, 
geni
ş oxucu
 
auditoriyasına verilmi
şdir. Azərbaycanın fars dilini yaxşı bilən 
şair-mütərcimləri Firdovsi, Rudəki, Xəyyam, Sədi, Rumi, Hafiz, Cami, 
Şəhriyar, Bahar, Eşqi, Pərvin, Simin, Foruğ və s. sənətkarların əsərlərindən 
etdikl
əri tərcümələrlə Azərbaycan oxucusunu fars bədii söz nümunələri ilə 
tanı
ş etmişlər. 
Fars dilind
ən Azərbaycan dilinə edilən tərcümələrdən bəhs edərkən 
Ustad M
əhəmmədhüseyn  Şəhriyarın  əsərlərinin tərcüməsindən ayrıca bəhs 
edilm
əlidir. Çünki Şəhriyar öz yaradıcılığı ilə XX əsr  İran  şeirinin 
t
ərəqqisində mühüm rolu olan və 1952-ci ildə "Heydərbabaya salam" 

---