Pul oqim lari=sof foyda
+
amortizatsiya.
Pul oqimining shunday tushunilishi korxona faoliyatining
;isosiy moliyaviy maqsadlariga mos keladi:
- likvidlikni ta ’minlash;
- foyda olinishiga erishish;
-
o ‘z kapitali miqdorining yetarlicha bo‘lishini ta’minlashga
erishish.
Korxona pul mablag‘larini boshqarishning eng birinchi vazi-
fasi korxonaning likvidligini ta ’minlashdir. Likvidlikni ta ’miniab
turish naqadar jiddiy ahamiyatga ega ekanligini bankrot deb e ’lon
qilish va faoliyatini to‘xtatish havfiga olib borishi mumkin bo‘lgan
to‘lovlarni o ‘z vaqtida bajarmaslik kabi xatarlar mavjudligi nuqtayi
nazaridan namoyon bo‘ladi. Barcha strategik va operativ qarorlami
ushbu mutanosiblikni ta’miniab turishga mos keladimi yoki yo‘qmi
degan nuqtayi nazardan ко‘rib chiqish, so‘ngra yakuniy qarorlar
qabul qilish zarur.
Shu bilan birga moliyaviy resurslarni pul m ablag‘lari ko'rini-
shida band qilib qo ‘yish m a’lum bir y o ‘qotishlarni ham keltirib
chiqaradi. Shartli ravishda qandaydir qatnashish mumkin bo‘lgan,
lekin qatnashilmagan investitsion loyihadan olinishi mumkin
bo‘lgan foyda bilan baholash mumkin. Shuning uchun korxona
mablag‘larini taqsimlayotganda bir-birini istisno qiluvchi quyidagi
ikki holatni hisobga olishimiz zarur: korxonaning likvidliligi;
faoliyat rentabilligi.
M oliyaviy menejer pul mablag4lari oqimini shunday bosli-
qarishi lozimki, bunda korxona rentabilligi maksimal darajada
bo‘lishi ta ’minlanishi lozim. Shuningdek, korxona likvidliligini
ta’minlash ham u qadar qimmatga tushmasligi zarur. Moliyaviy
menejer rentabillik va likvidlilik ko ‘rsatkichiarining maqbul
balansini topishi va ta ’minlashi zarur.
Yuqorida ta’kidlab o ‘tganimizdek, korxonaning pul oqimlari
uch faoliyat turi bo‘yicha guruhlanadi: joriy, investitsion va
moliyaviy. Pul oqimlari joriy faoliyatining ustuvor yo‘nalish
ekanligini ta ’kidlab o ‘tishimiz zarur. Yildan-yilga joriy faoliyat bo‘-
yicha ortib boruvchi pul oqimi korxona faoliyati muvaffaqqiyatining
eng birinchi sharti va uning moliyaviy barqarorligini ifodalovchi
bosh omildir. U joriy faoliyatdan olingan tushumlar nafaqat oddiy
balki kengaytirilgan qayta ishlab chiqarishni ham tashkil etish uchun
yetarli ekanligini bildiradi.
Mol-mulklar sotib olinishi, qarzlaming qaytarilishi va ular
bo‘yicha hisoblangan foizlarning to ‘lanishi asosan joriy faoliyat
hisobiga moliyalashtirilishi maqsadga muvofiqdir. Ushbu an’anani
ta’miniay olgan korxona reytingi doimo yuqori bo‘ladi.
Korxonada pul mablag'Iari oqimini byudjetlashtirish - bu
korxona pul m ablag‘lari doiraviy aylanish jarayonini operativ
boshqarish yoki muntazam tartibga solish va tahminlashtirishning
tadbirlari hamda vositalari yig‘indisidir. Mazkur holatda tor
ma'nodagi, y a’ni umumiy pul mablag‘lari oqimining tarkibiy qismi
sifatidagi tushuncha haqidagi fikr yuritilishi, yoki moliyaviy
hisobotlaming xalqaro standartlariga mos pul mablag'lari oqimi
io‘g ‘risidagi
hisobotda aks
ettirilgan keng m a’nodagi
pul
mablag‘lari oqimi haqida fikr yuritilishi mumkin. Pul mablag‘lari
oqimi tor m a’noda korxona bog‘langan joriy aktivlariga xizmat
ko‘rsatishni xususiyatlovchi jam i pul mablag‘lari oqimining tarkibiy
qismini aks ettiradi. Bu xususiyat mazkur masalani ko‘pchilik
mualliflar tomonidan korxona aylanma kapital ini boshqarish
muammosi sifatida o ‘rganilishiga asos bo‘ldi.
Xalqaro moliyaviy amaliyotda bog‘langan resurslarni ikki
mezon asosida kobrib chiqish lozimligi ta’kidlanadi:
- korxona q u w ati bilan bog‘liqlik;
- davriylik (vaqt oralig‘i) bilan bogiiqlik.
Birinchi mezonning tasnifi yuqorida ta’kidlanganidek, ishlab
chiqarish quvvatlarining (takror ishlab chiqarish imkoniyatlarining)
uzluksiz ish faoliyatini ta ’minlapsh uchun qanday resurslar zarur-
ligini aniqlash imkonini bersa, ikkinchi ko‘rsatkich bog‘langan
resurslarning qanchalik eng kichik miqdori ushbu faoliyatni ta ’-
minlash uchun etarli boMishi mumkinligini aniqlash imkonini
beradi.
Korxonaning moliyaviy oqimlarini joriy boshg'arish uning
joriy pul oqimlarini boshqarish demakdir.
Korxona oldida har kuni quyidagi savollar turadi:
- bugungi kechiktirib bo‘imas harajatlarni nima hisobidan va
qanday yo‘1 bilan to ‘lash kerak;
- bugun hosil bo‘lgan bo‘sh pul mablag‘larini qachon,
qayerga va qanday shartlar bilan yo'naltirish kerak.
Amaliyotda har qanday korxona faoliyatida ham moliyani
boshqarishni alohida bir faoliyat turi - joriy, investitsion, moliyaviy
faoliyat turlari bo‘yicha pul oqimlarini boshqarish bilan bir xil
bo‘ladi deb ayta olmaymiz. Birinchi qarashda alohida bir faoliyat
turi
bo‘yicha
moliyaviy
oqimlarni
boshqarish
korxonaning
moliyaviy menejmenti vazifalarini ancha soddalashtirganga o ‘xshab
ko‘rinadi. Alohida bir faoliyat sohasining daromadlilik darajasi
haqida etarlicha aniq tushunchaga ega bo‘lsak-da, bu ko‘rsatkichga
jiddiy ta ’sir o ‘tkazuvchi qator omillar mavjudki, ularni hisobga
olmasdan chiqarilgan har qanday hisob-kitoblar noto‘g ‘ri bo‘ladi.
Pul mablag‘lari oqimining joriy boshqarishda qarorlar qabul
qilinishiga ta ’sir qiluvchi asosiy omillar qatoriga quyidagilarni
kiritishimiz mumkin:
- korxonada qaysidir faoliyat turini ustivor deb belgilangan-
ligi: joriy faoliyat hamisha ustuvor deb belgilanadi, investitsion va
moliyaviy faoliyat esa, faqatgina joriy faoliyatni moliyaiashtirish
uchun yetarli darajadagina amalga oshiriladi. Shuning uchun ham -
«asosiy faoliyat», y a’ni korxonaning sotuv bozoridagi o ‘rnini va
raqobatchilar orasidagi mavqeini belgilab beruvchi faoliyat termini
qo‘llaniladi.
- korxonada alohida moliyaiashtirish tartibini talab qiluvchi
strategik maqsadlar ta ’minlanganligi: a) oldindan aniq bo‘lmagan
vaqt momentida (masalan korxonaning doimiy talablariga ustuvor
yo‘nalishi asosiy faoliyatni moliyaiashtirish bo‘lganligiga qaramay
korxonani qiziqtirgan mahsulot uchun texnik hujjatlar sotib olish
uchun bugungi davrda pul ajratilishi zarur); b) oldindan aniq
bo‘lgan vaqt davomida;
- mol yetkazib beruvchilar va haridorlar bilan bo‘lgan o ‘zaro
munosabatlardagi
kutilmagan
o ‘zgarishlar:
masalan,
doimiy
hamkoming bankrotlikka uchrashi kabi;
- pul oqimi barqaror emasligi farqi.
K o‘pdan-ko‘p qarama-qarshi omillar ta'siriga uchrab turuvchi
pul mablag‘lari oqimini samarali budjetlashtirish faqatgina ushbu
omillar ta ’sir kuchini to‘g ‘ri baholagan holda maqbul qaror qabul
qilingandagina mumkin bo‘ladi. Shuning uchun budjetlashtirish
uslubiyotiga asos qilib, xo‘jalik faoliyatini turlarga ajratmagan
holda, uning uzviy va uzluksizli tamoyili asos qilib olingan.
Moliyaviy
mablag1 larning
doiraviy
aylanishida
b a’zi
pul
mablag‘lari hosil bo‘Isa va ulardan foydalanishning samarali
yo‘llarini qidirib topish zaruriyati vujudga kelganda yoki zudlik
bilan qoplanishi zarur bo'lgan to‘lovlar zarurati kelib chiqqandagina
faoliyatni turlarga bo‘lish mumkin bo‘ladi.
Pul mablag‘larini boshqarishning asosiy tushunchalaridan biri
pul oqimi sikli tushunchasidir. Pul oqimi tsikli bu - vaqtning
shunday bir qismiki, uning davomida pul mablag‘larini aylanma
mablag‘larga jalb qilinishi, ushbu aktivlarni ishlatilishi natijasi
sotilishi va sotishdan olingan tushumning kelib tushishi amalga
oshiriladi. Siklning yuqorida ko‘rsatilgan ketma-ketligi, ularning har
biri uchun sarflanuvchi vaqt interval i ham siklning klassik tizimini
bildiradi.
Lekin amaliyotda ushbu siklni tashkil qiluvchilaming ketma-
ketligi ham, ularning har biriga sarflanuvchi rejalashtirilgan vaqt
intervali ham buzlishi yoki boshqacha qilib aytganda rejadan chetga
chiqishi mumkin. Buning natijasida pul oqimini qo'shimcha
kapitalni jalb etish hisobiga to ‘Idirish zaruriyati yoki hosil bo‘lgan
pul oqimini ortgan qismini boshqa yo‘na!ishlarda ishlatish zaruriyati
yuzaga keladi.
Pul oqimi harajatlarining real hayotdagi qarama-qarshi
natijalarining uchrab turish imkoniyati mavjudligining o ‘zi korxona
moliyachilarini pul oqimi tsiklini ongli boshqarishga majbur etadi.
Pul oqimi birinchi tsikli sxemasi klassik tsiklning
mazmunini ifodalaydi va uning ko‘rsatkichlari aylanma aktivlar
alohida
qismlarini
mukammallashtirish
(me’yorlashtirish)
jarayonida hisoblangan:
- ishlab chiqarish zahiralari m e’yori - 30 kun;
- i ayyor mahsulotning ornbordagi me’yori - 30 kun;
- i nuddati o ‘tmagan debitorlik qarzi me’yori - 90 kun;
- pul m ablagiari qoldig‘i me’yori 10 kunlik tushum
miqdorid i;
- qisqa muddatli kreditorlik qarzining o ‘rtacha davomiyligi -
90 kun.
Tsiklning har qaysi tarkibiy qismlari bir kunlik tushum
ko‘lamid<\ hiscblangan. Bu narsa shu bilan izohlanadiki, siklning
barcha tarki’oiy qismlari korxonaning bog‘langan aktivlari kabi
tushum hisobiga qayta shakllantiriladi.
Shunday qilib, pul oqimini boshqarish pul oqimi tsiklini
minimallashtirishga va mos ravishda aylanma m ablag‘larga jalb
qilingan kapital miqdorini minimallashtirishga yo‘naltirilgan.
Ushbu boshqarishning algoritmi quyidagi bosqichlardan iborat
bo‘ladi:
1. Tashkil topgan pul oqimi tsikli sxemasini qurish.
2. Pul oqimi tsiklining har bir tashkil etuvchilarini tahlil etish.
3. Siklining har bir tashkil etuvchilarini optimallashtirish
mexanizmlarini ishlab chiqish.
4. Pul oqimlari siklini qayta tashkil etish.
5. Pul oqimlari tsiklining har bir tashkil etuvchilarini va
umuman siklning o ‘zini optimal ko‘rsatkichlarini ta ’minlash va
ushbu darajada ushlab turilishini nazorat qilib borish.
Ushbu algoritmni amalga oshirilishini ta ’minlash ko‘plab
sohadagi korxona mutaxassislarini jalb qilish zaruratini keltirib
chiqaradi, lekin bunda asosiy o ‘rinni moliyachilar egallaydilar.
Hozirgi sharoitda ushbu algoritmdan foydalanishga ko‘r-ko‘rona
yondoshuv pul oqimlari siklini ongli boshqaruvdagi malakava
mahoratning etishmasligidan ham xavfliroq b o iish i mumkin.
Korxona pul m ablag'lari oqimini tartibga solishning bosh
vazifasi — korxona ixtiyorida uning likvidliligini ushlab turish uchun
zarur bo‘lgan mavjud pul mablag‘lari miqdori va ortiqcha pul
mablagTarini ularning foydaliligini ushlab turish maqsadida
maqbullashtirishni ta’minlashdan iborat.
Bunday maqbullash-
tirishning ahamiyati biznes - siklning pasayishi davrlarida, y a ’ni
korxona ishchan faolligi kamayishi holatlarida yanada ortadi.
Dostları ilə paylaş: |