Paul karl feyerabend 13 Ocak 1924'te Viyana'da doğdu. Avusturya asıllı abd'li filozof. Bilimsel gelişmenin ancak yeni kuramların eskilerini yadsımasıyla sağlanabileceğini ileri
Yüklə 8,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
mantıksal bir hata araştırmasına indirger. En başından beri “eleştirel” felsefeciler insan ilişkilerini kendi konumlarına göre, yani düşünselleştirilmiş bir tarzda tanımlarlar. Hoşgörülerinden dolayı kendi kendilerini kutlayan bu insanlar ya dünyadan bihaber ya namussuz ya da (benim tahminim o ki) her ikisidirler. Görecilik bu bihaberlik ve namussuzluktan uzaklaşır. Bir kültür için doğru olan bir şeyin ötekiler için doğru olması gerekmez, der (benim için doğru olanın senin için de doğru olması gerekmez). Batı akılcılığıyla birlikte yükselişe geçen daha soyut for- mülasyonlar âdet, gelenek, fikir ve yasaların ait oldukları kültürlere “göre” olduklarını iddia eder. Bu anlamda görecilik keyfilik demek değildir (bunu Kesim C ve H’de tartışmıştık), ne de yalnızca göreciler “için geçerli”dir. Nesnelci dokudaki büyük boşlukları ortaya çıkartarak onu içerden, kendi ölçütleriyle çökertir. Fırsatçılık görecilikle yakından bağlantılıdır; yabancı bir kültürden alıp özümsenecek değerli şeyler olabileceğini kabul eder; işine yarayanı alır gerisine dokunmaz. Batı biliminin yayılmasında fırsatçılığın büyük rolü olmuştur. Japon tarihinden bir örnekle bu sürecin nasıl işlediğine ışık tu- tabiliriz. 1854’te Deniz Binbaşı Perry zor kullanarak Hakodate ve Shimoda limanlarını Amerikan gemilerine açtı (ikmal ve ticaret). Bu olay Japonya’nın askeri açıdan zayıf olduğunu ortaya çıkarmıştı. 1870 başlarında aralarında Fukuzawa’mn da bulunduğu Japon Aydınlanmasının temsilcileri şöyle düşündüler: Japonya bağımsızlığını ancak daha güçlü olursa koruyabilir. Ancak bilim yardımıyla daha güçlü olabilir. Bilimden sonuç alıcı yararlar elde etmek istiyorsak uygulamayla kalmamalı, onun altında yatan ideolojiye de inanabilmeliyiz. Gelenekçi birçok Japon için bu ideoloji barbarca bir ideolojiydi (katılıyorum). Fukuzawa’nm takipçileri tartışmayı öyle bir yere sürüklediler ki hayatta kalmak için bu barbarca usûlleri alıp kullanmak, onlara gelişmiş şeyler gibi muamele etmek ve tüm Batı uygarlığını öğrenmek artık bir zorunluluktu. Buradaki tuhaf ama tutarlı akıl yürütmeye dikkat edelim: Bilim dünyanın doğru bir tasviri olarak kabul edilmiştir ama bilimin bizzat doğru bir tasvir olmasından dolayı değil, böyle öğretilmesi halinde daha iyi silahlar üretilebileceğinden dolayı. “Bilimin ilerlemesi” denen şey, bu tür olaylar olmasa hemen çökerdi. 52 Argüman kültürel alışverişin tüm biçimlerinde önemli bir rol oynar. Batı akılcılarının bir icadı da değildir. Fırsatçı yaklaşımın özsel bir parçasını oluşturur: fırsatçı yabancı şeylerin kendi hayatını nasıl geliştirebileceğini, orada başka ne tür değişikliklere neden olacağını sormak zorundadır. Zaman zaman “ilkeller” onları akılcılık yoluna çelmeye çalışan antropologlarla konumlarını değiştirmek üzere argümana başvururlar (bkz. Dipnot 43’le ilgili kısımda verdiğimiz örnek). Evet argüman tıpkı ritüel, sanat ya da dil gibi evrenseldir ama yine tıpkı ritüel, dil ya da sanat gibi birçok biçim altında görülür. Bir hareket ya da homurtu bizim uzun ve renkli nutuklara ihtiyaç duyacağımız bir yerde bazılarını ikna etmeye yetebilir. Luther kutsal metinlerin yeniden yorumlanmasını önerenlerden kanıt olarak mucizeler göstermelerini istemişti; resmi yönetim kurumlan ve genel olarak halk bugün dini önderlerden, bilimadamlarından hâlâ mucizeler istiyor. Ar- gümanların çoğu katılımcıların inanç ya da tutumlarını hesaba katar. Argüman kullanan kişi belirli insan gruplarını ikna etmek amacındadır ve yaklaşımlarını birinden ötekine değiştirir. İlk Batı akılcılarının icad ettiği argümanın kendisi değil, kişisel öğeleri bırakın dikkate almayı, açıkça reddeden özel ve standart bir tartışma biçimidir. Buna dayanarak mucitlerimiz, sırası geldiğinde, insani arzu ve kaygılardan bağımsız olarak geçerli usûl ve sonuçlar ortaya koyabileceklerini iddia etmişlerdir. Kesim F’de bunun niçin hatalı bir iddia olduğunu açıkladım. Burada insani öğe sıfırlanmamış, yalnızca gizlenmiştir. Bir sömürge subayı kralı adına konuşur, bir misyoner Tanrı ya da Papa adına. Her ikisi de taleplerine güç veren üst makamı gerektiğinde tanımlayacak durumdaydı ve tanımlamıştır. Akılcıların da üst makamları vardır; fakat nesnelci bir edayla konuşarak, gıpta ettikleri ya da gibi olmaya çalıştıkları insanlarla ilgili tüm göndermeleri ve ellerindeki usûlleri benimsemelerinde etkili olmuş tüm kararları titizlikle ortadan kaldırarak görüşlerinin bizzat Doğa ve 52. Konunun ayrıntılaruiçin bkz. Carmen Blacker, The Japanese Enlightenment, Cambridge 1969. Siyasi arkaplan için krş. Richard Storry, A History of Modern Japan, 3. ve 4. Bölüm, Harmondsworth 1982. bizzat Akıl tarafından desteklendiği izlenimini yaratırlar. Kullandıkları usûllere şöyle yakından bir bakış durumun söyledikleri gibi olmadığını göstermeye yeter. Başarıyı ele alalım. Bugün bir usûlün başarısı sık sık onun nesnel geçerliliğinin işareti sayılıyor. Ama başarı ve başarısızlık bunların tezahür ettiği kültüre bağlıdır. Şu sözüm ona “yeşil devrim” Batı pazarlama pratikleri açısından bir başarı, kendiııe-yeterliliği amaç edinmiş kültürler açısından ise kasvetli bir başarısızlıktır. Üstelik çeşitli alanlarda Batılı usûller ile yerli usûller arasında etkinlik karşılaştırması yapan herhangi bir “nesnel” bilimsel çalışma yoktur. Tıp bile önümüze ancak münferit başarı raporları ve Batılı olmayan tıbbi pratiklere dair yine eşit ölçüde münferit başarısızlık raporları koyabiliyor, ama o kadar: genel manzara belirsizdir. Daha karmaşık bir argüman başarının kültüre bağlı olabileceğini ama başarıya ulaşmak için kullanılan yasaların geçerliliğinin bağımsız olduğunu iddia eder: insanlar elektrik karşısında farklı farklı tutumlar alabilirler ama Maxwell eşitsizlikleri ve ortaya koyduğu sonuçlar bu tutum farklılıklarından bağımsız olarak geçerlidir. Bu argüman teorilerin uygulama sırasında değişmediğini varsayıyor. Fakat şu “yaklaşıklaştırma usûlleri” denilen şeylerin birçoğu eldeki teorinin iddiaları üzerine bir çizik atarak yerlerine yenilerini koyar; böylece farklı alanların farklı usûller gerektirdiğini, genel, kapsayıcı teorinin öngördüğü birliğin bütünüyle formel bir şey olabileceğini kabul etmiş olur. Söylenebilecek daha önemli bir şey doğa yasalarının hiç şüphe, yok ki özgül, somut bir kültürden bağımsız olarak hiçbir yerde bulunamayacağı olgusudur. Örneğin termodinamiğin ikinci yasası gibi bir yasayı bulmak için o yasayı sezecek, formüllendirecek, kontrol ve vazedecek -kimi zaman son derece istisnai tarihsel ar- dardalıklarla birlikte özgül bir toplumsal yapılanışta kendine yer açmış- epeyce özel zihinsel bir tutuma ihtiyaç vardır. Bu şimdi sosyologlar, bilim tarihçileri, hattâ bir kısım felsefeciler tarafından kabul ediliyor. Eski Yunan’da, 16. ve 17. yüzyılda gelişen tipte bir bilimi başlatmak için gereken zekâ ve matematik vardır ama olmamıştır. “Bilimsel devrimden önceki yaklaşık on dört yüzyıl boyunca, Doğayla ilgili buluşlar ve bu doğa bilgisinin insanoğlunun yararına kullanılması konularında Çin uygarlığı Av- Yüklə 8,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|