Temperament xususiyatlari shaxsning ichki tuzilmasi bilan bevosita bog„liq
bo„lib, ularning namoyon bo„lishi uning konkret vaziyatlarga munosabatini,
ekstremal vaziyatlarda o„zini qanday tutishini belgilab beradi. Masalan, inson turli
vaziyatlarda o„zini turlicha tutadi: oliy o„quv yurtida talabalar safiga qabul
qilganligi to„g„risidagi axborotni eshitgan bolaning o„zini tutishi, yoki hayotning
ogir sinovlari (yaqin kishining ulimi, ishdan haydalish, do„stning xoinligi kabi)
paytida odam beixtiyor namoyon qiladigan reakstiyalari uning temperamentidan
kelib chiqadi. SHuning uchun ham ikkala vaziyatni ham kimdir og„ir-bosiqlik
bilan, boshqasi esa o„zini yo„qotgudek darajada his-hayajon bilan boshidan
kechiradi. SHuning uchun ham temperamentning shaxs shakllanishi va ijtimoiy
muhitda o„ziga xos mavqeni egallashidagi ahamiyati juda katta. O„zini bosib
olgan, hayot qiyinchiliklarini sabr-bardosh bilan ko„taradigan insonning odamlar
orasidagi obro„si ham baland bo„ladi. Bu uning o„z-o„ziga nisbatan hurmatini ham
oshiradi, ishga, odamlarga va narsalarga munosabatini takomillashtirib borishiga
imkon beradi. Temperamentning yana bir ahamiyatli jihati shundaki, u hayotiy
voqealar va vaziyatlarni, jamiyatdagi ijtimoiy guruhlarni «yaxshi - yomon»,
«ahamiyatli - ahamiyatsiz» mezonlari asosida ajratishga imkon beradi. YA‟ni,
temprament odamning ijtimoiy ob‟ektlarga nisbatan «sezgirligini» tarbiyalaydi,
professional mahorat va kasb malakasining oshib borishiga yordam beradi.
Temperamental xususiyatlar aslida tug„ma hisoblansada, shaxsga bevosita
aloqador va anglanadigan bo„lgani uchun ham ma‟lum ma‟noda o„zgarib boradi.
SHuning uchun ham tug„ilgan chog„ida sangvinikka o„xshash harakatlar namoyon
qilgan bolani umrining oxirigacha faqat shundayligicha qoladi, deb bo„lmaydi.
Demak, har bir temperament xususiyatlarini va uning shaxs tizimga aloqasini bilish
va shunga yarasha xulosalar chiqarish kerak.
Akademik I. Pavlov temperament xususiyatlarini belgilab beruvchi uch oliy
nerv tizimi xossalarini ajratgan edi:
k u ch
, ya‟ni nerv tizimining kuchli ko„zgatuvchilar ta‟siriga
bardoshi, shunga ko„ra odamlardagi mehnatga yaroklilik, chidam kabi sifatlarning
namoyon bo„lishi:
Dostları ilə paylaş: