Pedagogika tarixi fan sifatida. Eng qadimgi davrlardan VII asrgacha ta’lim-tarbiya va pedagogik fikrlar. Reja

“Temur tuzuklari”dagi o’gitlarni
mohiyati va vazifasiga ko’ra
quyidagi guruhlarga ajratish
mumkin:
“Temur tuzuklari”dagi o’gitlarning
axloq va odobga doir turlari:
1. Din va shariatga doir.
2. Davlat va uni idora etishga doir.
3. Kengash o’tkazishga oid.
4. Podsho va vazirlarga doir.
1. Adolat va adolatsizlik.
2. So’z va ishonch birligi.
3. Do’st va dushmanlik.
4. Botirlik va qo’rqoqlik.
5. So’z va shirin-suxanlik.
“Temur tuzuklari”dagi hikmatlardan namunalar:
1. Adovat emas, adolat yengadi.
2. So’zlaguvchi gar nodon erur, tinglaguvchi dono o’lsin.
3. Ota bo’lmagan, ota qadrini bilmas.
4. Do’shmandan qo’rqma, munofiqdan qo’rq.
5. Ishon. Ammo shubha qil.
6. Kuch – adolatdadir.
7. Do’stlik sinovda chiniqadi.
8. Filning dumi bo’lguncha, chumolining boshi bo’l.
9. Toy mingan – ot ham minadi.
10. Botir jangda bilinar, dono – mashvaratda.
11. Birliksiz kuch bo’lmas.
4.3. Mirzo Ulug’bekning pedagogik g’oyalari va ma’rifatparvarlik
xizmatlari.
Samarqandda o’z atrofida to’plangan olimlarning bevosita ishtiroki va
yordamida Ulug’bek 1424-1428-yillarda shahar yaqinida Qbirahmat anhori bo’yida
rasadxona qurdirdi. Doira shaklida bino qilingan bu ulkan imoratning aylanasi 47
metr, balandligi 31 metr edi. Bobo’rning yozishicha, u uch qavatli bo’lgan. Binoning
sirti koshin va sirli parchinlar bilan qoplangan. Binoning ichki sahni sudsi faxriy
(sekstant) va koridorlar bilan to’rt qismlarga ajratilgan. Rasadxona ichki devorlarida
koinot-u Er sharining umumiy manzarasi tasvirlangan bo’lib, shu tufayli bu mavzu
aholi o’rtasida «Naqshi jahon» degan nom bilan shuhrat topadi.
Samarqandda Ulug’bek rahbarligida barpo etilgan bu ilmiy dargoh
matematika, ayniqsa astronomiya sohasida ilmiy dunyoda olamshumul ahamiyat
kasb etgan natijalarga erishadi. Rasadxonada olib borilgan kuzatish va tadqiqotlar
tufayli 1018 sobita (qo’zg’almas) yulduzlarning o’rni va holati aniqlanib, ularning
astronomik jadvali tuziladi. O’rta Osiyo, YAqin va O’rta SHarq mamlakatlari
bo’ylab joylashgan 683 geografik punktlarning Samarqand kengligiga nisbatan
koordinatalari belgilab chiqildi. Rasadxonada olib borilgan tadqiqotlarning natijalari
asosida matematika va astronomiyaga oid qator nodir asarlar yaratildi.
«Ziji jadidi Ko’ragoniy» dan tashqari Ulug’bek «Tarixi arba’ ulus» (To’rt ulus
tarixi) nomli tarixiy asar hamda musiqa ilmiga bag’ishlangan beshta risola yozadi.
Observatory of Ulugbek
Historical and architectural monuments of Samarkand
The largest observatory in Central Asia was built in the 1420's by Ulugbeg.
Here, for three decades, scholars, including the outstanding astronomers Qazi-Zadeh
Rumi, Djemsnid Giyas ad-Din Kashi and Ali Kushchi, performed measurements of
celestial movements.
The Samarkand observatory became famous for the edition of the "Ulugbeg
Zidj", containing a theoretical introduction and charts describing 1,018 stars. The
observatory was found by Samarkand archeologist V. L. Vyatkin at the beginning
of the 20th century. He excavated the underground remains of a huge quadrant 40 m
in radius which was used for the observation of the Sun, Moon and other celestial
bodies.
Ulugbek Observatory is decorated with beautiful engravings from a 17th
century Dutch artist, with the inscription over the image of Ulugbek "I have
presented my case seriously" - where Ulugbek stands on the right arm of the goddess
of astronomy, Urania1.
Ulug'bek observatoriyasi.Samarqandning tarixiy va arxitektura
yodgorliklari.Mirzo Ulug'bek tomonidan 1420-yillardaSamarqandda qurilgan
rasadxonaMarkaziy Osiyodagi eng yirik rasadxonalardan biri hisoblanadi.
Mazkurrasadxonaningbarpoetilishivauningо‘shadavrilmiymarkazigaaylanishi,
о‘shadavrningmuhimvoqeasihisoblanadi.Ulug‘bekolimlargahomiylikqilib,
fanahlinirag‘batlantirdi, uningо‘zi, ayniqsa,
astronomiyavamatematikafanlaribо‘yichamuhimishlarniamalgaoshirdi. Bu
rasadxonada, buyuk olimlar Qozizoda Rumiy, Ali Qushchi, JamshidbinMa’sudi,
Mо‘yiddinvauningо‘g‘liMansurKoshiylar bir necha o'n yilliklar mobaynidailmiy
izlanishlar olib borganlar. Ular samodagi yulduzlar harakatlarni kuzatganlar.
Ularning ilmiy izlanishlari natijasida Samarqand rasadxonasida 1,018 yulduz
harakatini tasvirlovchi joriy jadvallarini o'z ichiga olgan "Ulugbeg Zidj" dunyo
yuzini ko`rgan.Observatoriya 20-asr boshida Samarqand arxeolog V. L. Vyatkin
tomonidan topilgan. U Quyosh, Oy va boshqa samoviy
jismlarniо‘lchashuchunqurilgan radiusi 40 myerostiyо‘linitopgan
arxeologhisoblanadi. Ulug'bek rasadxonasi 17-asrda Gollandiyalik
rassomlartomonidanchiroyli naqshlarbilan bezatilgan UndaUlug'bek astronomiya
1 http://orexca.com/monuments_samarkand_ulugbek_observatory.shtml
ma'budasisifatidatasvirlanib, undashundaysо‘zlarbitilgan "Men
о‘zimningjiddiyizlanishlarimnisizgataqdim qilmoqdaman".