Penitensiar sistemdə Vərəmə nəzarət üzrə TƏLİmat

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
101 
 

 
Vərəmə  şübhə  olduqda  sinovial  mayeni  aspirasiya  etməklə  artrosentez  və  sinovial 
toxumanın biopsiyası; 

 
Sitoloji  müayinə,  sinovial  mayedə  VM-ni  aşkarlamaq  üçün  mikroskopik  və  əkmə 
üsulu ilə müayinə; 

 
 Kazeoz  qranulyomaları  və  ya  spesifik  elementləri  aşkarlamaq  məqsədi  ilə  sinovial 
bioptatın histoloji müayinəsi. 
 
Sümük-oynaq sistemi vərəminin müalicəsinə dair tövsiyələr 
Sümük-oynaq sistemi vərəminin müalicəsi üçün bu sxemlər tövsiyə olunur: 

 
Müalicə rejimi: 2SHREZ/1HREZ/9HRE; 

 
VM-nin DD-i müəyyən edildikdə müvafiq müalicə rejimi təyin edilir; 

 
Cərrahi müalicə göstərişlər əsasında təyin olunur: 
o
 
abseslərin drenajlanması; 
o
 
sümük toxumasının nekrotik hissələrinin kənar edilməsi; 
o
 
onurğa sütununun stabilizasiyası; 
o
 
onurğa beyninin dekompensasiyası və s. 
 
Mərkəzi sinir sisteminin vərəmi 
 
MSS vərəminin 3 əsas klinik forması ayırd edilir: 
1)
 
Beyin  qişalarının  iltihabı  (vərəm  meningiti).  Bu  forma  adətən  beyin 
maddəsinin 
iltihabi 
prosesə 
cəlb 
olunması  ilə  müşayiət  olunur 
(meninqoensefalit); 
2)
 
Beyinin tuberkuloması; 
3)
 
Onurğa  beynin  araxnoiditi.  Bu  klinik  formada  vərəm  prosesi  inkişaf  etdikcə 
həm beyin maddəsi, həm də beyin qişaları patoloji prosesə cəlb olunur. 
 
Yuxarıda  göstərilən  klinik  formalardan  ən  çox  təsadüf  olunan  vərəm  meningitidir. 
Vərəm  meningiti  vərəm  ocaqlarından  infeksiyanın  beyin  maddəsindən  (subepindimlər) 
araxnoidal boşluğa yayılması nəticəsində inkişaf edir. 
 
Meningit.  Vərəm  meningiti  həm  AV-  dən  sonra  ikincili  olaraq,  həm  də  MSS-in 
birincili zədələnməsi şəklində inkişaf edə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, vərəm meningiti olan 
xəstələr  kontagioz  olmurlar.  Beyin  qişalarının  iltihabı  hiperhəssaslıq  tipində  inkişaf  edərək 
onurğa beyni mayesində tipik dəyişikliklərin və ağır klinik əlamətlərin (huşun itməsi, epileptik 
tutmalar, kəllədaxili təzyiqin artması) meydana çıxmasına səbəb olur. 
 
Beyinin  hörümçəyəbənzər  qişasının  iltihabı  (araxnoidit)  kəllə-beyin  sinirlərinə  və 
damarlarına yayılır ki, bu da öz növbəsində bu sinirlərin iflicinə və izafi miqdarda onurğa beyni 
mayesinin  yığılmasına  səbəb  olur  (hidrosefaliya).  Beyin  damarlarının  zədələnməsi  MSS-də 
ocaqlı  funksional  pozğunluqların  yaranmasına  səbəb  olur.  Onurğa  beyni  araxnoiditi  özünü 
onurğa  beyninin  zədələnməsi  əlamətləri  ilə  biruzə  verir:  parezlər,  ifliclər,  çanaq  orqanlarının 
funksional  pozğunluqları  və  s.  Bunun  əksinə  olaraq  beyinin  tuberkuloması  özünü  MSS-in 
həcmli dəyişiklikləri ilə biruzə verir. 
 
Kliniki  olaraq  xəstəliyin  ilkin  mərhələsində  ümumi  zəiflik,  başağrıları,  davranışda 
dəyişikliklər kimi simptomlar müşahidə olunur. Xəstəlik inkişaf etdikdə başağrıları güclənir və 
daimi  xarakter  alır,  meningeal  simptomlar  (ənsə  əzələlərinin  gərginliyi,  müsbət  Kerniq  və 
Brudzinski simptomları və s.), qusma, komatoz vəziyyət və ocaqlı nevroloji əlamətlər meydana 
çıxır.  Vərəm  meningitinin  atipik  gedişatlı  formalarına  aiddir:  1)  ani  proqressivləşən  formalar 
(irinli  meningiti  xatırladır),  2)  ləng  inkişaf  edən  formalar  (bu  forma  çox  vaxt  səhv  olaraq 
demensiya kimi qəbul edilir), 3) ensefalit sindromu üstünlük təşkil edən formalar. 
 
MSS-in  vərəmindən  ölüm  halları  5  yaşadək  uşaqlar,  50  yaşdan  yuxarı  və  xəstəliyin 
başlanğıcından  2  ay  keçənədək  adekvat  müalicə  almayanlar  arasında  yüksək  səviyyədə 
müşahidə  edilir.  VƏD-lərdən  izoniazidə  qarşı  davamlı  VM  ştammları  ilə  yoluxmuş  xəstələr 
arasında bu klinik formalardan ölüm hallarına izoniazidə həssas xəstələrə nisbətən 2 dəfə artıq 
təsadüf edilir. 

---

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
102 
 
MSS vərəminin diaqnostikasına dair tövsiyələr 

 
Diaqnozun  erkən  qoyulması  və  müalicəyə  tez  başlamaq  məqsədi  ilə  ümumi  tibb 
şəbəkəsi həkimlərinin diqqətli və çox sayıq olması vacibdir; 

 
Ümumi  zəiflik,  başağrıları,  hərarətin  qalxması,  davranış  dəyişiklikləri  kimi  erkən 
simptomların müşahidə olunması vərəm meningitinə şübhə yaratmalıdır; 

 
Eləcə  də  kəskin  ifadə  olunmuş  klinik  əlamətlərin  (daimi  və  kəskin  başağrıları, 
meningeal simptomlar, qusma, komatoz vəziyyət və ocaqlı nevroloji simptomatika) 
meydana çıxması MSS-in vərəmi haqqında düşünməyə imkan verir; 

 
MSS-in  vərəminə  şübhə  olan  xəstələr  sonrakı  müayinə  üçün  həkim-nevropatoloqun 
nəzarətinə göndərilməlidir; 

 
MSS-in vərəminə şübhə olan şəxslərə mütləq qaydada başın kontrast MRT və ya KT 
müayinəsi  aparılmalıdır  (bazal  araxnoidit,  baş  beyin  infarktı  və  beyinin 
tuberkulomasını, hidrosefaliyanı vaxtında aşkarlamaq məqsədi ilə); 

 
Qeyri-invaziv metodlarla vərəmi inkar və ya təsdiq etmək mümkün olmadıqda onurğa 
beyninin punksiyası tövsiyə olunur: 
o
 
vərəm zamanı onurğa beyni mayesinin hüceyrə tərkibi mülayim limfositar (100-
500/mkl)  xarakterli  olur,  lakin  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  xəstəliyin  erkən 
mərhələsində likvorun hüceyrə tərkibi neytrofil xarakterli ola bilər; 
o
 
OBM-də zülalın miqdarı artmış olur. Yüngül hallarda 0,1-0,5 q/dl, ağır hallarda 
isə 2-6 q/dl qədər yüksələ bilər; 
o
 
araxnoidal blok zamanı mayenin rəngi sarı olur; 
o
 
qlükozanın miqdarı 45 mq/dl-ə qədər azalır (2,5 mmol/l); 
o
 
OBM-nin  VM-yə  mikroskopik  müayinəsi  10%-90%  hallarda  müsbət  nəticə 
verir,  müayinənin  həssaslığı  tədqiq  olunan  OBM  miqdarı  artırıldıqda  və  ya 
təkrari müayinələr aparıldıqda yüksəlir; 
o
 
45-90% hallarda əkmə üsulu ilə VM-nin aşkarlanması müsbət nəticələr 
əldə etməyə imkan verir; 
o
 
OBM-nin  PZR  müayinəsinin  həssaslığı  56%,  spesifikliyi  isə  98% 
olduğu  üçün  bu  müayinə  üsulunun  “MSS-nin  vərəmi”  diaqnozunu 
inkar etmək üçün istifadəsi tövsiyə edilmir 
o
 
vərəm  meningiti  zamanı  OBM-də  ADA-nın  səviyyəsi  qalxdığı  üçün 
imkan olduğu hallarda bu testin aparılması məqsədə uyğundur. 
 
MSS vərəminin müalicəsinə dair tövsiyələr 

 
Müalicəyə başlamanın gecikdirilməsi bilavasitə mənfi nəticələrə gətirib çıxarır. 

 
Klinik, laborator və instrumental müayinələr MSS-nin vərəmi diaqnozunu təsdiq edən 
andan  etibarən  empirik  kimyəvi  terapiyaya  başlamaq  məsləhət  görülür:  müalicə  rejimi 
2SHREZ/1HREZ/9HRE. 

 
Əgər 2 həftə müddətində klinik, laborator və instrumental müayinələrlə təsdiqlənmiş 
müsbət dinamika əldə edilməzsə, o zaman yuxarıda göstərilən müalicə rejiminə 3 adda 2-ci sıra 
VƏD-ləri  də:  inyeksion  (Km,  Am,  Cm),  flüorxinolonlar  (Lfx,  Mfx)  və  tiamidlər  (Eto,  Pto) 
əlavə edilməlidir. 

 
DHT-nin  nəticələri  əldə  edilərsə,  empirik  kimyəvi  terapiya  rejimi  DH  tipi  nəzərə 
alınaraq dəyişilməlidir. 

 
MSS  vərəmindən  ölüm  hallarını  və  geri  dönməyən  nevroloji  ağırlaşmaların  qarşısını 
almaq məqsədi ilə ilk 6-8 həftə ərzində deksametazonun təyini məsləhət görülür: 
o
 
parenteral  yolla:  ağır  və  təxirəsalınmaz  hallarda  v/d  yavaş  şırınqa  və  ya 
damcı  üsulu  ilə  və  ya  ə/d  4-20  mq  (80  mq-a  qədər)  sutkada  3-4  dəfə 
olmaqla  təyin  olunur,  saxlayıcı  doza  0,2-9  mq/sutka  3-4  gün  ərzində, 
sonrakı  mərhələdə  preparatın  per  os  qəbulu  tövsiyə  edilir.  Uşaqlara  ə/d 

---