Penitensiar sistemdə Vərəmə nəzarət üzrə TƏLİmat
Yüklə 5,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013 88 Qaraciyər zədələnmələri Ədəbiyyatın sistematik təhlili VƏD ilə müalicə zamanı ilk 3-4 ay ərzində qaraciyər zədələnməsinin 2-28% səviyyəsində olduğunu göstərir. VƏD-lə müalicə zamanı qaraciyərin zədəlnməsinin səviyyəsi müxtəlif ola bilər — transaminazanın fəallığının artması kimi yüngül formadan tutmuş qaraciyər çatışmazlığına qədər ola bilər. Qaraciyərin transplantasiyası imkanları olmadığı halda qaraciyər çatışmazlığı ölümə səbəb ola bilər. Hepatitin səciyyəvi xüsusiyyətlərinə ürəkbulanma, qusma, dərinin, selikli qişaların saralması, göz skleraların saralması, sidiyin tündləşməsi, nəcisin rəngsizləşməsi və iştahanın azalması aiddir. Hepatit pirazinamid (xüsusilə etambutol ilə birgə qəbul edildikdə), izoniazid, rifampisin (az toksikdir, birgə qəbul zamanı digər dərmanların toksikliyini artırır), etionamid və PAST tərəfindən törədilə bilər. Vərəm özü də hepatitin səbəbi ola bilər, məsələn, miliar formada. Yaşlılarda, qadınlarda, qidalanması və mənimsəmə prosesləri pozulmuş insanlarda, İİV-ə yoluxmuşlarda və əvvəldən qaraciyər xəstəliyi olmuş insanlarda qaraciyərin zədələnməsi riski daha yüksəkdir. VƏD-lə müalicə zamanı qaraciyərin müntəzəm yoxlanılması tələb olunur. Müalicənin ilk aylarında qan zərdabında cüzi və keçici transaminaza artımını müşahidə etmək olar. Kliniki əhəmiyyət kəsb edən hepatitə daimi simptomatika xasdır, diaqnoz isə transaminazanın və ya bir-başa bilirubinin artması ilə təsdiqlənir. Transminazanın cuzi artması yolveriləndir. Adətən, müalicə transaminzanın səviyyəsinin normadan 3-4 dəfəyə qədər artmayınca dayandırılmır. Transaminazanın səviyyəsi normadan 5-10 dəfə artıqda VƏD qəbulu dərhal dayandırılır və xəstə tələb olunduqda xəstəxanaya göndərilir. Transaminazanın 10 dəfədən çox artması nadir hallarda baş verir (1/1000) lakin, ölüm səviyyəsi yüksəkdir 2-3%. Qaraciyərin kəskin çatışmazlığı zamanı isə letallıq səviyyəsi 90%-dən çoxdur. Klinik təzahürlü hepatit diaqnozu təsdiq edildikdən sonra VƏD və digər hepatotoksik dərmanların qəbulu dərhal dayandırılır. Hepatitin əmələ gəlməsinin digər səbəbləri də öyrənilməlidir. Transaminazaların səviyyəsi normallaşdıqdan sonra VƏD terapiyası bərpa olunmalıdır, bu halda hər 3-4 gündən bir yeni dərman əlavə olunur və hər yeni preparatın əlavəsindən əvvəl transaminazanın səviyyəsi yoxlanılır. Hepatitə səbəb olduğu ehtimal olunan preparat dayandırıla bilər. Bu halda onu daha az hepatotoksik dərmanlarla əvəz etməyə çalışmaq lazımdır. Müalicənin yenidən başlanması zamanı hepatitə səbəb olan preparatları ən son təyin etmək lazımdır. Hepatitə səbəb olan preparat konkret xəstənin müalicəsində əhəmiyyət kəsb etdiyi zaman onu aşağı dozalarda təyin etmək olar. Böyrəklərin zədələnməsi Böyrəklərin zədələnməsinin yüngül təzahürü VƏD-lərə spesifik deyil. Ağır zədələnmələrə xas olan simptomlara aiddir: oliquriya və ya anuriya, şişkinlik, anasarka, təngnəfəslik, və, eyni zamanda, psixikanın və davranışın dəyişməsi, huşun pozulması (yuxululuq, huşun qarışıq olması) və ya serozit. Nefrotoksikliyin müəyyən edilməsinin ən yaxşı üsulu kreatininin qan zərdabında olan səviyyəsinin ilkin səviyyə ilə müqayisəsidir. Buna görə də hər ay kreatinin analizin təyin edilməsi tövsiyə olunur, xüsusilə VƏD-lərın parenteral yolla təyini zamanı (bu onların simptomsuz nefrotoksik təsirini müəyyən etməyə imkan verir). VƏD-lərdən kəskin böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilən preparatlar - streptomisin, amikasin, kanamisin və kapreomisindir. Böyrək çatışmazlığı (BÇ) digər dərman vasitələrdən də yarana bilər, məsələn, qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərman vasitələri, APF inhibitorları, sulfanilamidlər, diuretiklər. Həmçinin sepsis və vaskulitlər kimi yanaşı gedən xəstəliklərdə BÇ-ə səbəb ola bilər. BÇ ehtimalı yaşlılarda, müalicənin əvvəlində artıq böyrəkləri zədələnmiş və digər ağır yanaşı xəstəlikləri olan xəstələrdə daha yüksəkdir. Nefrotoksik təsir riskini əlavə maye qəbulu və ya parenteral müalicə qəbul edən xəstələrdə nefrotoksik təsirə malik dərmanların qəbulunun dayanaşıdırılması ilə əldə etmək olar. Müalicədən əvvəl BÇ müəyyən edilmiş bütün xəstələrdə kreatinin klirensi əsasında VƏD-lərin dozalarının uyğunlaşdırılmasını aparmaq lazımdır. Turşu-qələvi və elektrolit balansının Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013 89 pozulmasının BÇ-nin ağır nəticələri olduğu üçün, kreatinin və/və ya sidik cövhəri səviyyəsinin artması aşkarlandıqda qanın biokimyəvi analizi aparılmalıdır. Kretinin və/və ya sidik cövhərinin səviyyəsinin cuzi artması zamanı parenteral terapiyanı davam etdirmək olar. Toksik təsirin azaldılması üçün dozanı azaltmaq və preparatın daxil edilməsi intervalını artırmaq olar. BÇ-nin bəzi hallarında inyeksion dərman vasitəsinin həftədə üç dəfə verilməsinə keçmək olar. Ağır BÇ zamanı parenteral müalicəni tam dayandırmaq və mütəxəssis nefroloq cəlb edilməklə müalicənin davam etdiriməsi məsələsini həll etmək lazımdır. Belə hallarda BÇ-nin digər səbəblərini də nəzərə almaq lazımdır. Rifampisin qəbulu zamanı sidiyin qırmızı və ya qəhvəyi rəng alması tez-tez müşahidə olunur. Xəstələrə belə əlamətlərin ola biləcəyi haqqında əvvələdən məlumat vermək lazımdır. Belə hallarda dozaların uyğunlaşdırılması tələb olunmur . Sümük-əzələ sistemi tərəfindən simptomlar Vərəm xəstələrinin müalicənin ilk aylarında pirazinamidin, flüorxinolonların və tiamidlərin yanaşı təsiri kimi keçici artralgiyalar, artritlər və əzələ ağrıları müşahidə olunur. Z və CM-lə müalicə zamanı xəstələrin ¼-də artralgiya və mialgiya ola bilər. Bu əlamətlər adətən iltihab əleyhinə dərman vasitələri ilə azaldıla və sonralar tam aradan qaldırıla bilər . Müalicə başlandıqdan bir necə ay sonra bəzi oynaqlarda davamlı oynaq və əzələ simptomları əmələ gəlir. Podaqra və oynaqların degenerativ xəstəlikləri eyni simptomlara malik ola bilər. Simptomlar müşahidə olunmadığı zamanı hiperurikemiya müalicə kursunun dəyişdirilməsi üçün əsas deyil və VƏD qəbulu dayandırıldıqdan sonra aradan qalxır. Əsas müalicə vasitəsi iltihab əleyhinə dərmanların qəbuludur (indometasin 50 mq gündə 3 dəfə, sonra 25 mq; və ya ibuprofen 400-800 mq gündə 3 dəfə; və ya naproksen 750 mq sonra 250 mq gündə 3 dəfə). Pirazinamid alan hiperurikemiya və podaqraya səciyyəvi olan artritli xəstələrdə allopurinolun istifadəsi az təsirli olduğu üçün tövsiyə olunmur. Sinir sisteminin zədələnməsi VƏD müalicəsi zamanı sinir sisteminin zədələnməsi tez-tez baş verir. Onların bir qismi yüngül keçir, digəriləri isə (eşitmə zədələnmələri) tədricən əmələ gəlir və müalicə olunmur. Eşitmənin zədələnməsi Ototoksiklik VIII-ci kəllə-beyin sinir cütünün zədələnməsi ilə əlaqədardır, bu isə eşitmənin pozulmasına və/və ya qulaqlarda küyün olmasına səbəb olur. Yüksək tezlikli küy adətən eşitmənin itirilməsi ilə nəticələnir. Bununla yanaşı vestibulyar simptomlar da (nistaqm, ataksiya, tarazlığın itirilməsi) müşahidə oluna bilər. Belə simptomlar adətən toplam böyük doza aminoqlikozidlər və/və ya kapreomisin alan xəstələrdə müşahidə olunur; klaritromisin də ototoksik təsirə malikdir. Furosemidin qəbulu, xüsusilə BÇ fonunda, dərmanların ototoksik təsirini gücləndirə bilər. Eşitmə pozğunluğu geridönməzdir. Lakin eşitmə pozğunluğuna səbəb olan dərmanın qəbulunun dayandırılması ilə qarşısını almaq olar. VM-nin yüksək davamlılığı və/və ya vəziyyəti ağır olan xəstələrdə, eşitmənin pozulmasına baxmayaraq inyeksion terapiyanın davam etdirilməsi əsas ola bilər. Belə hallarda aminoqlikozidləri kapremisinlə əvəz etmək olar (VM- nın ona qarşı həssaslığı saxlanıldığı halda). Eləcə də, inyeksion preparatların həftədə üç dəfə və ya daha aşağı dozada verilməsini nəzərdən keçirmək olar. Periferik sinirlərin zədələnməsi Periferik sinir sisteminin zədələnməsinə bir çox VƏD səbəb olur, o cümlədən, aminoqlikozidlər, izoniazid, tiamidlər, flüorxinolonlar, kapreomisin, sikloserin və etambutol. Şəkərli diabet, İİV, alkoholizm, hipotireoz, digər dərman vasitələrinin qəbulu (məsələn, difenin, amiadaron, dapson, bəzi xərçəng əleyhinə dərmanlar), həmçinin B qrup vitaminlərin və fol turşusunun çatışmazlığı periferik neyropatiyaların səbəbi ola bilər. Sinir keçiriciliyinin Yüklə 5,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|