4.2. Keçid dövrü ya
şayan və inkişaf etməkdə olan ölkələr
Keçid dövrü ya
şayan ölkələr:
Bir siyasi sistemd
ən digərinə keçməklə xarakterizə olunurlar,lakin orada
uzun müdd
ətli daxili zorakılıq baş vermir.Mərkəzi və Şərqi Avropada
(MSA),kommunizmd
ən post-kommunizmə keçid baş vermişdir. MSA-ın qa-
pa
lı iqtisadiyyatında,polis,siyasi rəhbərliklə və dövlət təsisatları ilə güclü şə-
kild
ə bağlı idi və burada polisin missiyası əsasən siyasi idi.
49
Inki
şaf etməkdə olan
ölkələrdə, baxmayaraq ki,dəyişikilik bir siyasi sis-
temd
ən o birisinə keçməklə müşaiyət olunmurdu, polis ictimaiyyətin ehti-
yacla
rına yox,daha çox hökümətin ehtiyaclarına xidmət edir. Burada islahat-
lar
ın məqsədləri,koloniyal üslubları və ya hərbiləşmiş polis təsisatlarını daha
demokratik t
əsisatlara,cəmiyyətə xidmət edən və onu qoruyan təsisatlara
çevirm
əkdir
50
.
Bu 2-ci F
əsilin məqsədləri üçün,əsas fərziyyə ondan
ibarətdir ki, hər iki hal təkamül xarak-
terlidir v
ə onların uzunmüddətli məqsədləri demokratiyaya doğru hərəkət etməkdir. Prosesin
bu m
ərhələsində siyasi sistem müəyyən mənada sabitləşir, bu ya ondan yaranır ki, ölkə artıq
münaqi
şə sonrası vəziyyətdə deyil
və ya ona görə ki,o demokratiya yolu tutmuşdur.
Beyn
əlxalq birliyin müəyyən etdiyi standardlara riayət etmək üçün (məsələn, AB-ə
girm
ək üçün şərtlər),bu ölkələrin öz qanunvericilik və qərarları üzərində yenidən işləmək-
d
ən başqa yolları qalmır və bunun vasitəsilə etik prinsipləri daha yaxşı müəyyən edib və
ay
dınlaşdırırlar.(Aşağıda Nümunə 6-ya bax). Təşkilati mədəniyyət daha dinamik olur. Bu
m
ərhələdə , dəstəklənən dəyərlər və müşahidə olunan davranışın bir-biri ilə ardıcıl olması
qeyri mü
əyyən olaraq qalır. Mövcud peşəkar kodekslər çox zaman yenidən uyğunlaşdırıl-
ma
lı,başa çatdırılmalı və ya yenidən yazılmalıdır.
Nümu
nə 6: Bolqarıstan nümunəsi
Bolqaristan polisi,
hələ Avropa Şurasının Polis Etikası üzrə Avropa Kodeksinin
(2001)10 Tövsi
yəsini qəbul etməzdən çox öncə peşəkar kodeks qəbul etmişdir. AB-nə
gir
mək üçün və yeni standardlara riayət etmək üçün,Bolqarıstan öz kodeksini tamamilə
dəyişdi və onu 2006-cı ildə yeni versiya ilə əvəz etdi.
Eyni zamanda, Daxili
İşlər Nazirliyi kadrlar arasında davranış dəyişimi ilə məşğul ol-
maq üçün öz ida
rələrinə “məqsədlərə görə idarəetmə” prinsipini tətbiq etdi.
Bu prinsip
baş idarədən tutmuş fərdi işçilərə qədər təşkilatın bütün səviyyəsində həyata keçirildi. Da-
xi
li işlər nazirliyinin ortaya qoyduğu məqsədlər arasında,korrupsiyanın aradan qaldırılma-
sı yer tuturdu. Korrupsiya strateji məqsəd daşıyır və qurum səviyyəsində konkret məqsəd-
lərə bolünür və onlar da öz növbəsində fərdi məqsədlərə bölünür. Dövlət işçilərinin dü-
rüst hərəkət etməsi üçün (fərdi məqsədlər) mükafat sistemi qüvvəyə minmişdir.
92
Bu proqram real
dəyişikliyə gətirir. Problemləri aradan qaldırmaq üçün,AB-nın spon-
sorlu
ğu ilə 2009-cu ilin Iyununda Fransa ilə Bolqarıstan arasında birgə layihə ortaya qo-
yuldu. Onun
məqsədi aşağıdakılardır:
“
Məqsədlərə görə idarəetmə”metodologiyasını korrupsiya məsələsinə uy-
ğunlaşdırmaq.
Kompyuter sistemi ha
zırlamaqla prosesi dəstəkləmək
Təsirli kadrları qiymətləndirmə sistemi hazırlamaq.
4.3. Inki
şaf etmiş ölkələr
Inki
şaf etmiş ölkələr halında polis islahatı,tez-tez polis işinin səmərəliliyi-
nin
optimal
laşdırılmasına və cəmiyyətin ehtiyaclarına məhsuldar cavab
verm
əsinə yönəlmişdir. Inkişaf etmiş ölkələr,məsələn,Kanada,ABS və çox
sayda Avropa ölk
ələrində polis korrupsiyası,həddən artıq güc işlətmək və
q
əddarlıqla müşaiyət olunan hay küylər ictimaiyyətə təsir edərək polisə olan
ina
mın itməsinə gətirmişdir
51
.
Bu halda, t
əhlükəsizliyin təmin olunması üçün ictimaiyyətin(tərəfdaşlıq)daha geniş iş-
tira
kı axtarıldığı halda, peşəkar kodeks şəffaflıq və idarəetmə vasitəsi kimi hərəkət edir.
T
əcrübə göstərir ki, kodeksin inkişafı mürəkkəb
məsələ olduğu halda,bu cür sənədin də-
yişdirilməsi kodeksin tərkibində olan məsələlərə görə və nəzərə alınmalı müxtəlif rəylərə
gör
ə mürəkkəb məsələyə çevrilir. Aşağıda Nümunə 7 və 8-ə bax.
Nümu
nə 7: Belçika təcrübəsi
Belçikada,
peşəkar kodeksin hazırlanması 2001-ci ildə başladı.Kodeks,bir neçə polis
işçisinin cəlb olunduğu ciddi hadisə nəticəsində beş ildən sonra qəbul edildi. Bir neçə sə-
b
əb bu cür uzun gecikməyə səbəb oldu.
Bü
tün işçilər üçün ümumi normalar və dəyərlər müəyyən etməyin çətinli-
yi.Bu
məsələ getdikcə daha həssas məsələyə çevrildi,çünki Belçika polisi son za-
manlarda müx
təlif polis xidmətlərinin birləşməsi nəticəsində yaradılmışdı.
Xüsusi
lə də, polisin xarici nəzarət xidmətləri arasında reaktiv yanaşmanı
proaktiv ya
naşmadan üstün tutan tendensiya var idi.
Döv
lət Şurası,qanunvericiliyə riayət etməni yoxlayan
struktur, peşəkar
kodeksin qanun gücü
nə malik olmasına baxmayaraq,onun idarəetmə təbiətli oldu-
ğunu və mövcud qanunların vahid əksi olmadığını qəbul etməkdə çətinlik çəkirdi.
Treyd- yunionlar qorxurdular ki,
peşəkar kodekslərlərdən
inzibati məq-
sədlər üçün istifadə oluna bilər
93