Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

z
ə üçün strategiyanın qurulması çoxüzlü yanaşma tələb edir və bu yanaşma həm polis təş-
kila
tının özünə və həm də polisin qoruduğu daha geniş mühitə yönəlir. Ikincisi, sahə polis 
işinin özü, özü ilə müəyyən “korrupsiyaya meylilik” gətirir– xüsusi sayıqlıq göstərilmədi-
yi halda korrupsiya f
əaliyyətinin yüngülləşdirildiyi və çiçəklənməsi mümkünlüyü
56
. 
3.3.  Strukturlar 
Strategiya f
əaliyyətə çevrilməyənə qədər  abstrakt kimi qalacaq. Strateji məqsədlərə 
nail olmaq üçün ölçül
ər götürülməlidir. Bu ölçülərin məhsuldarlığı maddi və qeyri-maddi 
amill
ərdən,məsələn,resurslar,uyğun  vərdişlər  və  vaxtlı  vaxtında  alınan informasiyadan 
asılıdır.  Təşkilat və idarəetmə amilləri də polis xidmətinin məhsuldarlığına birbaşa təsir 
ed
ən amillərdir. Bunlar həm strukturlar,həm də müxtəlif proseslər üçün uyğundur. Struk-
tur indi müzakir
ə olunacaq və prosesslər isə növbəti alt bölmədə müzakirə olunacaq. 
T
əşkilati struktur rəsmi aparat olub ,onun vasitəsilə təşkilatlar iki əsas fəaliyyətlərini 
yerin
ə yetirirlər: 1) əmək bölgüsü və 2)işin koordinasiyası
57
. Polis t
əşkilatları özlərinin 
strukturla
rı ilə müəyyən olunur: parametrlərlə –yəni onların əsasında təşkilat öz resursla-
rını təşkil edərək öz işini görür  və məqsədlərinə nail olur. Polis təşkilatının strukturunun  
əsas istiqamətlərini yeddi əsas element təşkil edir. Bu elementlər aşağıda Haşiyə5-də 
c
əmləşir: 
 
Ha
şiyə 5:  Polis təşkilatının strukturunun yeddi elementi  
 
1.
 
Şaquli bölünmə. İerarxiyanın təbiəti,o cümlədən,komanda təbəqələrinin 
sa
yı və təbəqələr arası sosial məsafə. 
2.
 
V
əzifə  bölünməsi.  Bu  fəaliyyət  əsasında,  səciyyəvi layihələrdə  coğrafi 
paylanma v
ə ya coğrafi proseslər əsasında ola bilər.  
3.
 
Funksional bölünm
ə. Təşkilatın öz işini xüsusiləşmiş funksiyalara böl-
m
ə dərəcəsi. Faktiki olaraq bütün polis xidmətləri,patrul,təhqiqat və inzibati işlər 
üzr
ə  ayrı-ayrı  bölmələrə  malikdir.  Bölünmələr daha xüsusiləşmiş  alt-birliklərə 
bölünm
əklə onların  funksiyaları daha da məhdudlaşır. 
4.
 
Ərazi üzrə bölünmə. Təşkilatın öz yurisdiksiyasi çərçivəsində yayılma-
sı.Vahid qərargahlı  polis idarələri  ərazi baxımdan məhəllələrdə  yerləşən sahə 
polisi ofisi,kiçik 
şöbələrdən daha az əraziyə bölünür.. 
5.
 
Inzibati g
ərginlik.  Inzibati dəstək funksiyaları  üçün(insan resursları  və 
ya  kom
pyuter  işləri)  müəyyən edilən  işçilərin sayının  əsas tapşırıqları  yerinə 
yetir
ən patrul və ya təhqiqatlara qarşı.  
6.
 
R
əsmiləşdirmə. Təşkilatın rəsmı yazılı qaydalara və prosedurlara riayət 
etm
əsinin miqyası, nəinki ənənə və ya dostluq kimi qeyri rəsmi göstərişlərə ar-
xalanma
sı. 
7.
 
M
ərkəzləşmə. Təşkilat daxili qərarların ierarxiyanın başında toplanması-
nın miqyası. 
113 

---

3.3.1. 
Təşkilati strukturun başılıca növləri  
T
əşkilati strukturun iki başılıca növü vardır: hündür və hamar. Hündür təşkilati struk-
turlar çoxsay
lı ierarxiyalarla,bir neçə pillələri olan piramida modeli ilə xarakterizə olunur. 
Hamar t
əşkilati struktur elə təşkil olunur ki, orada rəhbərlik ilə kadrlar arasında minimum 
m
əsafə(ara)  olur.  Bu  iki başılıca strukturlar təşkilati fəaliyyətin bütün amillərini  əhatə 
etmir,bel
əliklə,demək digər təşkilati struktur modelləri də vardır. 
3.3.2. 
Təşkilati struktun digər növləri  
Polis xidm
ətləri aşağıdakı struktur modellərinə uyğun şəkildə qurulur və ətraflı şəkildə 
aşağıda göstərilir: xətt strukturu,xətt və ştatlı işçilər strukturu, funksional struktur, idarə-
l
ər üzrə struktur, matrisa təşkilati strukturu;və strukturun yeni formaları. Pis model yox-
dur; Bu bölm
ədə aşağıda göstərilən kimi inkişafın konkret mərhələsinə daha yaxşı uygun-
laşdırılmış  modellər vardır.  Polis təşkilatının  hansı  mərhələdə  olduğunu aydınlaşdıran 
əsas amillər  təşkilatın  həcmi,onun  coğrafi baxımdan yayılması  və  onun  iş  modelidir. 
Strukturlar v
ə proseslər vəziyyətlə eyni cür səsləşməlidir. 
3.3.2.1. 
X
ətt strukturu 
Bu 
ən  sadə  formadır  və  kiçik polis xidmətlərinə  daha yaxşı  uyğundur. Bu struktur 
müxt
əlif istiqamətlər üzərində qurulmuşdur: formalı patrul, yol polisi və cinayət araşdır-
mala
rı üzrə.  
3.3.2.2. 
 X
ətt və işçi strukturu  
Daha  geni
ş polis idarələrində,başılıca xətt elementləri müxtəlif dəstək verici birliklər 
t
ərəfindən başa çatdırılır: xətt strukturuna ekspert məsləhəti vermək üçün(məsələn, hüqu-
qi m
əsləhət  ),xüsusiləşmiş  fəaliyyətləri başa  çatdırmaq üçün(elmi,təlim,xəbərləşmə) və 
n
əzarət,intizam prosedurları vasitəsilə idarə boyu uyğunluq əldə etməyə kömək üçün əla-
v
ə olaraq  işçilər ayrılır.  
Şəkil 3: Xətt və işçi strukturu 
 
Formali patrul
 
 
 
 
 
Formalı 
patrul
 
Formalı 
patrul
 
Formalı 
patrul 
Formal 
patrul
 
R
əis
 
Işçilər
 
114 

---

3.3.2.3. 
Funksional struktur  
Bu cür struktur t
əşkilati məqsədlərə nail olmağa kömək üçün təşkilat daxilində işçilə-
rin oyna
dığı funksiyalara/rollara görə sinifləşdirilir. Təşkilat idarələrə bölünə bilər və bu-
rada  h
ər bir idarənin səciyyəvi funksiyası  vardır  və  bütün idarələr  fərd  olaraq çalışır 
ki,t
əşkilatın məqsəd və vəzifərlərini yerinə yetirsin. Funksional strukturun üstünlükləri və 
ça
tışmamazlıqları ilə bağlı yekunu aşağıda Haşiyə 6-da görə bilərsiniz: 
Ha
şiyə 6: Funksional strukturların üstünlükləri və çatışmamazlıqları  
Üstünlükl
ər 

 
Funksional  strukturlar ixtisas
laşmaların  üzərində  qurulduğundan,hesab 
edilir  ki,funksional struktur  h
ər bir idarədən  ən  yaxşısını  tapacaq.Eyni  maraqda 
o
lan işçilər bir yerdə toplandiqca ,onların işinin məhsuldarlıq ehtimalı da çox olur.. 

 
Göst
əriş verilməsi və müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsi sağlam düz-
x
əttli struktura görə sadə olur.  

 
H
ər bir işçinin müəyyən edilmiş mənsəb yolu və polis təşkilatı nəzdin-
d
ə,öz idarəsi daxilində vəzifə baxımından yüksəlməyə potensialı vardır.  
 
Ça
tışmamazlıqlar 

 
Funksional struktur özünün s
ərt ierarxiyasına gürə ən bürokratikdir. 

 
Q
ərarları  həyata keçirmək  vaxt  alır.  Idarələr boyu xəbərləşmə  effektli 
deyil. 

 
Şöbələr üzrə xəbərləşmələr səmərəli deyil 

 
H
ər bir idarənin nöqteyi-  nəzəri  dar  çərçivəlidir  və  öz  məqsədləri ilə 
m
əhdudlaşır  və  o,  onlara daha böyük rəsmi görməyə  və  ümumi məqsədə  doğru 
m
əhsuldar işləməyə imkan vermir. 
 
 
3.3.2.4. 
Ida
rələr üzrə struktur 
Bu cür növ struktur, h
əmçinin, “məhsul strukturu” kimi məlumdur ,çünki hər bir fun-
ksiyada olan birlik idar
ə kimi qruplaşmışdır. İdarənin məqsədlərinə nail olmaq üçün, hər 
bir idar
ənin tələb olunan bütün resursları və funksiyaları vardır. Hər bir idarə onların 
yerl
əşdiyi yerə görə, tapşırığa, məhsula,xidmətlərə  və s. görə fərqlənə bilər.Idarələr üzrə 
strukturun üstünlükl
əri və çatışmamazlıqlarının məcmusu üçün aşağıda Haşiyə 7-ə bax: 
 
Ha
şiyə7: Idarələr üzrə strukturların üstünlükləri və çatışmamazlıqları 
 
 Üstünlükl
əri 

 
Idar
ələrin öz fəaliyyətlərinə diqqəti yönəltməsi yüksək səviyyəli təc-
rüb
ə və məhsuldarlığı təmin edir.  

 
Görül
ən işlərin qiymətləndirilməsi yüngülləşdirilir.  

 
Q
ərargah ümumi strategiyaya fokuslanır və idarələr onu öz səviyyə-
l
ərinə keçirir.   

 
M
ərkəzsizləşdirməyə görə səlahiyyətləri olduğundan rəislər inkişaf 
etm
ək imkanındadırlar.  
 
115 

---