Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

ma
sı ilə baş verə bilər və ya cürbəcür secilmiş tədbirlərlə,məsələn,daxili auditlə, klassik 
mü
fəttişliklə aparılan izləmə və əməliyytaları təhqiqat etməklə baş verə bilər.  
 
3.2.  Daxi
li nəzarətin müxtəlif növləri 
Polis xid
mətlərində rast gəlinən yayılmış bölünmə,inzibati və əməliyyat nəzarəti ara-
sında və önləyici və aşkar edici nəzarət arasındadır; inzibati və əməliyyat nəzarəti arasın-
da
kı fərqlilik funksional xarakter daşıyır və önləyici və aşkaredici nəzarər arasındakı fərq 
isə nəzarətin təsiri ilə bağlıdır. Polis nəzarət fəaliyyətlərini proaktiv və ya reaktiv yollarla 
həyata keçirə bilər, bu onların dəyişiklik təşəbbüsündə olmasından,yoxsa sadəcə hadisələ-
rə cavab verməsindən asılıdır. Daxili nəzarətlərin fərqli növləri arasında ciddi əlaqə yox-
dur;ona gö
rə də, Cədvəl 3-ə ümumi anlayış əldə etmək üçün sadə sinifləşdirmə kimi bax-
maq olar. Bu cür 
fərqli nəzarət girisdə verilən və daxili nəzarətin əhəmiyyəti haqqında da-
nışılan bölmədə sadalanan məqsədlərə cavab verməlidir.   
 
Cədvəl 3: Daxili nəzarətin növləri  
Məqsəd nədir? 
Önləyici – korrupsiyanın 
baş tutmasını önləmək. 
Aşkaredici –baş 
verən korrupsiyanı aş-
karlamaq 
və durdurmaq 
Təşkilat içində hara-
da? 
İnzibati – inzibati və ida-
rəetmə funksiyalarına dəstək 
Əməliyyat –polis 
müdaxi
ləsi və əməliy-
yatla
rı zamanı 
Han
sı yollarla? 
Proaktiv –
dəyişiklik tə-
şəbbüsündə olmaq üçün ön-
cədən hərəkət edərək 
Reaktiv – konkret 
şikayət və ya şübhəli 
hallara cavab ola
raq hə-
rəkət etmək  
 
3.2.1. 
İnzibati nəzarət 
İnzibati  nəzarət  polis xidmətinin siyasətlərini,prosedurlarını,satndardlarını  və  istiqa-
mətlərini yoxlamağa  imkan  verir.Buraya maliyyə  və  avadanlığın  nəzarəti prosedurla-
rı,kadrların  idarəetməsi,birliklərin logistikası,fərdi  və  kollektiv  təlimlər  və  ofislə  bağlı 
başqa işlər aiddir. 
İnzibati nəzarətin nümunələri:  

 
Təhlükəsizlik siyasətinin mövcudluğu və ona hörmət edilməsi 

 
Polis xid
mətində parol siyasətinin mövcudluğu və ona hörmət edilməsi 

 
Cari siya
sətlərə hörmət  

 
Sa
hənin və birliklıərin təftişi   

 
Həbs və fayl idarəetmə sistemlərinin şəffaflığı. 
177 

---

Nümu
nə1: Aylıq jurnal-korrupsiyanı şəffaflıqla necə önləməli 
Isveç  polis xid
mətinin,polis xidmətində tətbiq edilən qaydalar  və təlimatlara 
ria
yət edilməsinə sövq edən təsirli yolu vardır. Polis treyd-yunionların dərc etdiyi 
ay
lıq  polis jurnalında,qayda  və  təlimatların  pozulması  və  onların  nəticələri  ilə 
bağlı nümunələr vardır. Cərimə olmayan hal yaşıl rənglə, xəbərdarlıq sarı rənglə 
və ya daha ciddi cərimələr qırmızı rənglə rənglənir. Məlumdur ki, nümunə olmaq 
məsələsi ortaya gələndə, intizam təsirli mexanizm sayılır,ona görə də polis təşki-
la
tında işləyən hər kəsə bu informasiyanın sistemli şəkildə verilməsinin daha çox 
çəkindirici təsir yaratmasi ehtimal edilir və rəhbərliyin və kənar təsisatların çəkə-
cəkləri xətt haqqında açıq müzakirə açır. 
 
 
3.2.2. 
İnformasiyaya çıxış və fiziki nəzarət  
Bu cür 
nəzarətin iki məqsədi vardır: 
1.
 
Həssas informasiyaya və ancaq səlahiyyəti olan işçilərin girişinə izn veri-
lən zonalara girişin məhdudlaşdırılması,məsəslən,giris kodları,giris nəzarəti siyahı-
la
rı,məlumat bazası  kodları,şəbəkə  müdafiəsi,qapılar,hasarlar,barrikadalar,mühavi-
zəçilər,və s. 
2.
 
Səlahiyyətsiz adamların  girişi  zamanı  və  ya  texniki problemlər  baş 
verdik
də,məsələn, tüstü və ya yanğın,kameralar,datçiklər vasitəsilə və s. xəbərdar-
edici 
və həyəcan sistemlərinin quraşdırılması.   
 
 
Ha
şiyə2: Öncədən xəbərdarlıq sistemi –korrupsiyanı aşkarlamaq üçün  
Öncədən xəbərdarlıq sistemi polis tərəfindən getdikcə daha çox problemli dav-
ra
nışı azaltmaq və cavabdehliyi artırmaq üçün vasitə kimi tanınır. Öncədən xəbər-
dar
lıq  sistemləri inzibati prosedur olub,normalardan  kənara  çıxan nümunələri  və 
polis davra
nışını aydınlaşdırmaq cəhdi ilə cürbəcür göstəriciləri izləmək üçün quru-
lur 
və ya həmın nümunələri və ya davranışları düzəltmək üçün əks təsir edən müda-
xi
lə ilə təmin edir. Müdaxilə,məsləhət və ya təlimdən tutmuş istintaq və cərimələrə 
qədər istənilən şey ola bilər. Korrupsiyalı davranışla əlaqədar belə bir göstərici icti-
maiyy
ət tərəfindən daha çox şikayət edilən polis işçiləri ola bilər. Öncədən xəbər-
dar
lıq sistemlərinin polis xidməti daxilində dürüstlüyün qurulması və saxlanılması 
üçün 
geniş potensialı vardır və nəticə etibarı ilə korrupsiyanın azaldılmasına və po-
li
sin səmərəliliyinin artmasına gətirir. 
. 
178 

---

3.2.3. 
Opera
tiv nəzarət  
Opera
tiv nəzarət konkret polis tapşırıqlarının səmərəli və məhsuldar yerinə yetirilmə-
sini yoxla
yır.O,polis fəaliyyətinin,məsələn,patrul,yol polisi və istintaq kimi əsas məsələlə-
ri
nə  fokuslanır.Səmərəlilik  və  məhsuldarlığı  nəzarət  etməkdən  başqa,legitimlik  və  etik 
məsələlər  də  qiymətləndirilməlidir. Bu cür  nəzarət  önləyici,fikri  dəyişən,təşkilati  və  ya 
baş verən hərəkət sonrası ölçülərə malik ola bilər. 
 
Ha
şiyə 3: Sürətləndirilmiş xidmətə görə rüşvətdən qaçınma  
Tez-
tez baş verən korrupsiya problemi,polis işçiləri tərəfindən verilən xidməti sürət-
l
əndirmək üçün tələb olunan  rüşvətdir,məsələn,  sürücülük vəsiqəsi  və  ya  pasport alan-
da(bu 
işlərlə məşğul olan polis xidmətlərində).Bu cür praktikanın ləğv edilməsinin sadə 
yolu bu cür xidm
ətlər üçün tələb olunan ümumi gözləmə vaxtlarını qısaltmaqdır.  

 
Prosesi daha  da  m
əhsuldar etməli.  Əgər  ortada böyük növbələr varsa, 
xidm
ət,anketlərə baxılmasına sadə və sürətlənmiş proses yaratmaqla yenidən qurula 
bil
ər.  

 
Tələblə  təklif arasındakı  geniş  boşluğu  azaltmalı.  Prosesi idarə  etmək 
üçün daha çox 
işçi ayırmaqla “təklif tərəfi”  tənzimlə. Əgər mövsümlə bağlı tələbdə 
dəyişənlər  varsa,daha  çox  məşğul  zamanlarda  ağır  yük  daşıyan birliklərin kom-
plektləşdirilməsini, mövsümə görə dəyişmək olar. Məsələn,günün sakit vaxtları üçün 
və ya polis xidmətinin həftənin müəyyən günlərində sərbəst olduğu zaman ödəmələri 
azaltmaq mümkündürmü? 
 
Ha
şiyə4: Bir-birini örtən mühavizə zonaları 
 
Narkotik 
və ya mənəviyyat kimi riskli idarələrdə korrupsiya imkanlarının minimum-
laşdırılmasının bir yolu da bir-birini örtən mühavizə zonalarını bir neçə polis birliklərinə 
təhkim etməkdir.Bu yolla,heç bir polis işçisi və ya birliyi cinayətgarları polis reydlərindən 
qoruma
ğı təminat altına ala bilməz və rüşvət və ya cinayətgarlardan alınan qanunsuz ödə-
mələr təsirini itirər.  
 
3.2.4. 
Önləyici və aşkaredici nəzarət 
Önləyici nəzarət səhvləri,korrupsiyalı praktikaları və ya qeyri-etik  davranışları önlə-
məyə çalışan  proqram və mexanizmlər sayılır. Önləyici nəzarət ehtiyatsız və ya qəsdən 
baş  verməyən  hadisələrdən  və  onların  nəticələrindən  qaçmaq üçün qurulur.Aşkarlayıcı 
nəzarət ehtiyatsız və qəsdən olmayan səhvləri aşkarlamaq və cəzalandırmağı önə çəkir.  
 
3.2.4.1. 
Önləyici nəzarət 
Önləyici nəzarət üç əsas sahəni əhatə edir: 1) nəzarət, 2) daxili cavabdehlik, və 3) kor-
rupsiya 
və ya pis davranışı çiçəkləndirən yüksək riskli prosedurların ləğv edilməsi.Aşağı-
179 

---