Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

Aşkarlama:dürüstlük testi-  Dürüststlük  testləri,qeyri-etik və korrupsiyalı davranışı və 
ya korrupsiyalan
mış polis işçisini aşkarlamaq məqsədilə  simyulasiya edilən korrupsiya 
imkanlar
ıdır. Bu cür test edilən zaman,test edildiyi haqqında məlumatı olmayan polis işçi-
si qeyri –etik davra
nış imkanı təklif edilən, müşahidə olunan vəziyyətə qoyulur. .  
 
Dürüstlük testi öz
əl həyat,aldatma,cinayətə sövq edən vəziyyətə qoyma,təxribat və fər-
di po
lis işçisinin qanuni hüquqları ilə bağlı ciddi narahatlıq doğurur.Bir çox ölkələrdə dü-
rüstlük testi qanunsuz ola bil
ər.Bu nisbətən riskli metoddur, çünki onun özü sui-istifadəyə 
açıqdır,lakin dürüstlük testi bir neçə məqsədə də nail olmuşdur,məsələn,o,təhlükə altında 
ola bil
əcəyindən qorxan polis işçiləri üçün çəkindirici rol oynayır. Polis təşkilatı daxilində 
plan
laşdırılan, xəbər verilmədən edilən seriya testlər élan edilirsə, bu cür çəkindirici təsir-
l
ər artır. Məsələn, Avstraliyada testdən öncə geniş təhsil proqramı keçirilmişdir və proq-
ra
mın qəbul olunması üçün “səmimi polis işçiləri dürüstlük testindəın qorxmalı deyillər” 
şüarından istifadə olunmuşdur. Dürüstlük testindən istifadə etmək və  ya etməmək kon-
tekst
ən asılı olan yanaşmalardan asılıdır və hər bir polis xidmətində müxtəlif cür olur.(dü-
rüstlük testi il
ə bağlı 7-ci Fəsilə bax).  
 
X
əbər verilmədən keçirilən dürüstlük testlərinin nümunələri 
Subyekt (v
ə ya daxili nəzarət adından kimsə), içində müəyyən miqdarda pul olan pul kisə-
sini po
lis şöbəsinə təhvil verir və iddia edir ki, pul qabı parkda tapılıb. Daxili nəzarət birliyi 
polis xidm
ətinin cavabını və pul qabı məsələsinin necə həll edildiyini müşahidə edir..  
Subyekt (v
ə ya daxili nəzarət adından kimsə), yol polisi işçisi onu sürəti artırdığına 
gor
ə saxladıqda ona rüşvət təklif edir. Daxili nəzarət birliyi polis işçisinin rüşvəti qəbul 
etdiyini v
ə ya rədd etdiyini və onun bu haqda hesabat verdiyini və ya vermədiyini müşa-
hid
ə edir. 
 
H
ədəf götürülmüş dürüstlük testi nümunəsi  
Daxi
li şikayət hər hansı bir polis işçisinə qarşı şübhə ilə çıxış edir və iddia edir ki, bu 
po
lis işçisi cinayət baş verdiyi yerdən qiymətli əşyalar oğurlamışdır. Bu işçinin pis davra-
nışını müəyyənləşdirmək üçün yalan oğurluq halı qurulur və həmən polis işçisi ora gön-
d
ərilir. Cinayət baş verən yerdə bir neçə qiymətli əşyalar qoyulur ki, polis işçisi üçün on-
la
rı oğurlamaq imkanı yaradılsın.   
3.2.4.3.
 
Təhqiqat 
7-ci F
əsil, təhqiqatı, polis işçiləri tərəfindən törədilən cinayət əməlləri ilə bağlı faktları 
t
ədqiq  etmək  üçün  proses  adlandırır.Təhqiqat pozuntu  aşkar edildikdən sonra aparılan 
prosesl
ə məhdudlaşır. Daxili nəzarət təhqiqat prosesi başlaya bilən elementlərdən biridir.  
 
182 

---

3.2.5. 
Nəzarət mexanizmləri 
5-ci  F
əsilin girişində  açıqlanan nəzarətin məqsədlərinə  nail olmaq üçün,  zəruri olan 
düzgün t
ədbirlər görmək üçün informasiya toplanmalı  və  analiz edilməlidir.  Prosesin 
müxt
əlif pillələrində istifadə oluna biləcək mexanizmlərin bir hissəsi aşağıda 4-cü Cəd-
v
əldə göstərilir. .  
 
Cədvəl4:  Prosesin müxtəlif  mərhələlərində  istifadə  olunacaq mexanizmlərin 
nümu
nəsi 
 
 Prosesin 
m
ərhələsi 
 
M
əqsədlər 
Mexanizml
ər 
İnforma-
siya top-
lanma
sı  
Z
əruri məlumat bazasının toplanması 

 
T
əşkilatın müx-
t
əlif səviyyələrində bir-
ba
şa təmaslar və müsa-
hib
ələr 

 
İdarəetmə sis-
temi,t
əftişlər,”ətrafı gəz-
m
əklə rəhbərlik etmə”. 

 
Müxt
əlif hesabat 
növl
əri(maliyyə,işin gö-
rül
mısi,fəaliyyətlər və s.) 

 
Statistika  

 
Audit 

 
İşçi qiymətlən-
dirm
ələri  

 
Media analizl
əri 

 
R
əy sorğuları  

 
Po
lis işçiləri əl-
eyhin
ə şikayətlər 

 
İfşaedicilər  
İnforma-
siya ana-
lizi 

 
Davra
nışın,əmrlərin və tapşırıq-
la
rın yerinə yetrilməsinin yoxlanılması 

 
F
əaliyyətlərin dəyərlər, qayda-
lar, prosedurlar, büdc
ə,məqsədlərlə uy-
ğun olmasının yoxlanılması  

 
Riskl
ərin,təhlükələrin,ehtiyacla-
rın,gözləntilərin aydınlaşdırılması(mü-
hit,t
əşkilat,ictimaiyyət) 

 
Z
əifliklərin aydınlaşdırılması  

 
İdarəetmənin,kadrların və görü-
l
ən işlərin  qiymətləndirilməsi və müqa-
yis
ə edilməsi  
 

 
N
əticələrin məq-
s
ədlərlə müqayisəsi 

 
Hesabatlar  
 
183 

---

Düz
əldici 
t
ədbirlər  
Düz
əldici tədbirlərin üç məqsədi vardır:  

 
Davam etm
əkdə olan işlərin dü-
z
əldilməsi  

 
Önc
ədən müəyyən edilmiş məq-
s
ədlərə nail olunması problemə çevrildi-
yi m
əlum olduqda həmin məqsədlərin 
uy
ğunlaşdırılması. 

 
N
əzarətin nəticəsi köklü zəiflik-
l
ər göstərdiyi halda mühüm strateji,ida-
r
əetmə və operativ tədbirlərin görülməsi 
F
əaliyyətlər    

 
adamlarla          
(mükafat v
ə cəza) 

 
resurslarla 

 
prioritetl
ərlə  

 
metodlarla  

 
prosedurlarla 

 
strategiya il
ə  

 
t
əşkilatla 

 
idar
əetmə ilə  

 
əməliyyatlar üzrə 
 
3.2.6. 
Daxi
li nəzarətin rolları və məsuliyyətləri  
Bu altböl
mə rəhbərliyin,şaquli rəhbərliyin və fərdi işçilərin müxtəlif daxili nəzarət mə-
suliy
yətlərini və daxili auditorların və təftiş birliklərinin rollarını müzakirə edir.Nəzarət 
birba
şa və dolayı yolla edilir. Rəhbərlik,xidmət daxilində nəzarət strategiyasının müəyyən 
edil
məsində və nəzarət sisteminin yerinə yetirilməsində məsuliyyət daşıyır. Polis xidməti-
nin təşkilinə uyğun olaraq,nəzarət fəaliyyətləri idarəetmə sisteminin müxtəlif səviyyələ-
rin
də aparılır. Görülən işlərlə bağlı qiymətləndirmələr və konkret analizlər aparmaq üçün 
daxili 
və kənar xüsusiləşmiş birliklər qurula bilər. Dolayı nəzarət,polis fəaliyyətini media 
və ictimai rəy vasitəsilə izləməklə aparıla bilər; onlar polis işçilərinin daxili zəifliklərini 
və pis davranışını aydınlaşdırmağa kömək edəcəkdir.   
3.2.6.1. 
Rəhbərlik 
Rəhbərlərin beş əsas tapşırıqları var.Onlar 1) məqsədləri analiz edir və müəyyənləşdi-
rir 2) 
işləri təşkil edir; 3) işçiləri hərəkətə gətirirlər və onlarla əlaqədə olurlar; 4)işə nəza-
rət edirlər;və 5)müqayisə aparırlar  və fikir bildirirlər. 
 
Nəzarətlə bağlı,rəhbərlik : 

 
Strategiyaya uy
ğun olaraq nəzarətin məqsədlərini müəyyən etməlidir. 

 
Nəzarətin metodlarını,formalarını və periodunu müəyyən etməlidir. 

 
Məsuliyyətləri ayırmalıdır və uyğun təlimlərin verildiyinə əmin olmalıdır. 

 
System
lə əlaqədə olmalı və izah etməlidir . 

 
Analiz
lərin nəticələrindən istifadə etməli və sonrakı tədbirləri görməlidirlər. 
 
Yük
sək rəhbərlik daxili korrupsiyaya qarşı mübarizədə nəzarət siteminin uğurunu tə-
min 
etmək üçün güclü siqnal verməlidir. Onlar verdikləri dəstəyin aydın şəkildə polis xid-
mətinə məlum olmasına nail olmalıdırlar,onlar göstərməlidirlər ki, qanun pozuntularına 
və qeyri etik davranışa dözmürlər və onların özləri rol modeli kimi hərəkət etməlidirlər. 
Onlar sis
temi şəffaf etməli və xidmətin bütün səviyyələrində tədbirlər görməyə hazır ol-
ma
lıdırlar.  
184 

---