Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
84 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Wojciech Zajączkowski Z powyższych danych wynika, że możliwość poznania przed 1991 rokiem innej niż sowiecka rzeczywistości politycznej była zatem dla przyszłych elit rządzących bardzo znikoma, nawet jeśli dysponujemy niepełnymi danymi. Znajomość świata – jeśli ktoś opuszczał granice ZSRR – sprowadzała się do znajomości innych krajów komunistycznych lub państw trzeciego świata. Rzadka znajomość języków obcych (osobna kwestia to poziom rzeczywi- stych umiejętności) czyniła niemożliwym dostęp do literatury zagranicznej, która i tak należała do rzadkości, zwłaszcza poza Moskwą. Docieramy tu do niezwykle istotnego zagadnienia z punktu widzenia teorii transformacji systemowej, a mianowicie zdolności elit rządzących, zakorzenionych mentalnie w realiach ancien regime’u, do modernizacji swo- jego kraju. Wydaje się, że trudno sobie wyobrazić, zwłaszcza na początku lat 90. XX wieku, środowisko mniej przygotowane. Cenzura, izolacja od świata zewnętrznego i potężne ciśnienie ideologiczne sprawiały, że nawet w warunkach rozpadu ZSRR większość formujących się nowych elit skazana była na czerpanie ze wzorców sowieckich. Dość znamienne, że jeszcze na przełomie lat 80. i 90. Michaił Gorbaczow inspiracji dla reform politycz- nych i gospodarczych szukał w lekturze Marksa i Lenina 11 . Interesujące będzie w tym kontekście spojrzenie na zaplecze intelek- tualne dużych programów reformatorskich schyłku ZSRR i po jego rozpa- dzie. Michaił Gorbaczow, który nad przytłaczającą większością polityków schyłkowego Związku Sowieckiego miał tę przewagę, że z autopsji znał kilka państw zachodnich, korzystał ze wsparcia grupy uczonych – m.in. Aleksan- dra Jakowlewa, Abla Aganbegiana, Nikołaja Pietrakowa, Naila Bikkienina, Gieorgija Szachnazarowa – którzy mieli stworzyć alternatywne scenariusze rozwoju, niemożliwe do wypracowania przez instytucje partyjne i państwo- we 12 . Borys Jelcyn, stanąwszy przed tym samym dylematem – i jednocześ- nie zdając sobie sprawę z porażki rozwiązań proponowanych przez starszą generację uczonych Gorbaczowowi – zdecydował się wykorzystać grupę młodych ekonomistów skupionych wokół Jegora Gajdara 13 . W późniejszym okresie, w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, moż- liwy mechanizm poszukiwania nowych idei reformatorskich nabrał innego charakteru za sprawą polityków systemowych lub niesystemowych młodsze- 11 Por. A. Graczow, Gorbaczow, Warszawa 2003. 12 M. Gorbaczow, Najedynie s soboj, „Nowaja Gazieta”, 2012, s. 366 i 487. 13 Ocena Piotra Awena: „Sądzę, że Jelcynowi było potrzebne coś absolutnie nowego. Nie potrzebował sta- rych reformatorów z Komisji Planowania: Skokowa, Popowa, Abałkina... Był człowiekiem nietuzinkowym i rozumiał, że to przeszłość. Nowe postacie były tylko dwie: Jawlinski i Gajdar” (P. Awen, A. Koch, Riewo- lucija Gajdara. Istorija rieform 90. iż pierwych ruk, Moskwa 2013, s. 51-52). Według Giennadija Burbulisa nad alternatywnymi programami reform pracowały w 1991 roku trzy grupy: Grigorija Jawlinskiego, Jewgenija Saburowa i Jegora Gajdara. Tylko ta ostatnia zakładała w swoim myśleniu ekonomicznym nieobecność struktur związkowych i samodzielność Rosji (G. E. Burbulis, Pieriełomnyj momient istorii, [w:] Istorija nowoj Rossii. Oczerki, interwiu, t. 1, red. P. S. Filippow, Moskwa 2011, s. 35. 85 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Elity polityczne WNP go pokolenia, którzy już po rozpadzie ZSRR mieli możliwość studiowania na Zachodzie (np. Micheil Saakaszwili w Gruzji i Vlad Filat w Mołdawii). Kilkanaście lat przed rewolucjami w Gruzji i Mołdawii takich ludzi w sze- roko pojętych elitach politycznych nie było. Tam, gdzie elitom rządzącym nie starczyło wyobraźni, by skorzystać z pomocy ludzi dysponujących większą wiedzą o świecie niesowieckim niż one same, bardzo często na zasadzie inercji trzymano się starych, sowie- ckich wzorów zarządzania gospodarką i uprawiania polityki. Tak stało się na Białorusi, w Uzbekistanie oraz na Ukrainie i w Mołdawii w latach 90. 3. Nieobecni Analizując skład elit rządzących WNP, trudno nie odnotować dwóch ważnych nieobecnych: wojska i kobiet. Wśród 222 odnotowanych przedstawicieli posowieckich elit politycznych znalazło się zaledwie 10 pań: trzy w Mołdawii i po jednej w Azerbejdżanie, Gruzji, Kirgistanie, Rosji, Turkmenistanie, Uzbekistanie i na Ukrainie. Dość charakterystyczne, że pod tym względem nie ma większej różnicy pomiędzy krajami o korzeniach chrześcijańskich i muzułmańskich. Całkowity brak kobiet w szczytach elit rządzących miał miejsce w Armenii, na Białorusi, w Kazachstanie i Tadżykistanie. Nie mniej interesującym przypadkiem jest całkowita nieobecność woj- skowych w kręgu rządzących krajami WNP. Nigdzie wysokiej rangi oficer Armii Czerwonej nie został szefem państwa, rządu, parlamentu (lub jednej z izb). Pewnym wyjątkiem jest Armenia, której establishment został zdomi- nowany przez wojskowych, wywodzących się jednak z sił zbrojnych Gór- skiego Karabachu, a pod względem politycznym związanych z Komitetem Karabach, organizacją o charakterze niesystemowym. Bardzo podobny był rodowód polityczny Sureta Husejnowa, premiera Azerbejdżanu. Najbliżej zajęcia głównych stanowisk w państwie przedstawiciele sił zbrojnych byli w Rosji (Aleksandr Ruckoj, Aleksandr Lebiedź), jednak w obu przypadkach ponieśli porażkę. W odróżnieniu od armii inne struktury siłowe, zwłaszcza KGB i w ja- kiejś mierze MSW, okazały się bardziej sprzyjające dla karier politycznych. Oficjalne życiorysy siedmiu polityków posowieckich na interesującym nas szczeblu odnotowują służbę w organach bezpieczeństwa, w sześciu przy- padkach mowa jest o MSW. Zważywszy na realia sowieckie i posowieckie, można domniemywać, że liczby te (zwłaszcza w przypadku KGB) są wyższe, tutaj jednak musimy poprzestać w sumie na trzynastu osobach. Porównując reprezentację kobiet, wojskowych oraz przedstawicieli KGB i MSW w najwyższych władzach państw posowieckich z realiami poli- tycznymi sprzed rozpadu ZSRR, wypada stwierdzić, że w znacznej mierze Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|