Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
71 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Elity polityczne WNP światowego trendu i zasłużyły sobie na miano „regionu najbardziej zniechę- cającego pod względem demokracji w ciągu całej dekady”? 4 Dlaczego model transformacji demokratycznej okazał się nieskuteczny przy wyjaśnianiu rze- czywistości posowieckiej? Odpowiedź na te pytania ma znaczenie zarów- no dla rozumienia realiów WNP, jak i dla oceny możliwości poznawczych paradygmatu transformacyjnego. W tym kontekście jednym z najbardziej interesujących zagadnień jest kwestia ciągłości i nieciągłości pomiędzy an- cien régime’em uosabianym przez komunizm sowiecki i nowymi systemami społeczno-politycznymi. Pytanie o to, ile w nowych państwach jest ZSRR, ile zaś czegoś nowego, zadawali właściwie wszyscy badacze zajmujący się dziejami obszaru posowieckiego 5 . Debata ta przypominała pod wieloma względami spór o to, w jakiej mierze Związek Sowiecki stanowił kontynu- ację Imperium Rosyjskiego, i podobnie jak to miało miejsce po 1917 roku – cechowało ją czasami zaangażowanie polityczne uczestników. Polemiki te były o tyle bezprzedmiotowe, że zmiana o tej skali musi zakładać zarówno zerwanie ciągłości w pewnych dziedzinach, jak i jej kontynuację. Co wię- cej, błędem było odniesienie dychotomii ciągłość – zerwanie wyłącznie do ZSRR i świata posowieckiego, gdyż komunizm, mimo długotrwałego i silne- go oddziaływania, nie oznaczał pełnej dyskontynuacji w stosunku do czasów przedkomunistycznych. Zasadnicze pytanie odnosi się zatem do proporcji pomiędzy różnymi elementami kontynuacji i dyskontynuacji w odniesieniu do zjawisk zakorzenionych w trzech różnych epokach. W związku z tym, że właściwie we wszystkich państwach posowieckich ukształtowała się prezydencka forma rządów, bardziej niż gdziekolwiek indziej mają tu zastosowanie uwagi wyrażone przez Juana Linza na temat znaczenia osobowości osoby kierującej państwem oraz jej najbliższego otoczenia dla kształtu systemu politycznego 6 . Niezwykle ważne w związku z tym staje się prześledzenie rodowodu społecznego, intelektualnego i po- litycznego elit rządzących oraz wychwycenie prawidłowości zachodzących pomiędzy ich ewolucją i rozwojem poszczególnych krajów. Analiza tej gru- py powinna odegrać również istotną rolę w periodyzacji historii obszaru 4 Mowa o pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku (T. Carothers, Stepping Back, s. 5). 5 Por. O. Krysztanowskaja, Anatomia rossijskoj elity, Moskwa 2005; O. Krysztanowskaja, Transformacija sta- roj rossijskoj nomenklatury w nowuju elitu, ONS 9/1995, s. 51-65; V. Gelman, Out of the Frying Pan, Into the Fire? Post-Soviet Regime Changes in Comparative Perspective, „International Political Science Review”, vol. 29, 2008, no. 2, s. 157-180; A. D. Buck, Elite Networks and Worldviews during the Yelt’tsin Years, „Europe-Asia Studies”, vol. 59, 2007, no. 4, s. 643-661; J. Murphy, Illusory Transition? Elite Reconstitution in Kazakhstan, 1989-2002, „Europe-Asia Studies”, vol. 58, 2006, no. 4, s. 523-554; A. Bozóki, Theoretical Interpretations of Eli- te Change in East Central Europe, EUI Working Papers, Robert Schuman Centre for Advanced Studies, RSC no. 2002/55. 6 J. Linz, The Perils of Presidentialism, „Journal of Democracy”, vol. 1, Winter 1990, no. 1, s. 60-63; Na rolę od- grywaną w okresie transformacji przez popularnych liderów o silnych osobowościach uwagę zwrócił również F. Zakaria (The Rise of Illiberal Democracy, „Foreign Affairs”, vol. 76, 1997, no. 6, s. 23). 72 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Wojciech Zajączkowski posowieckiego oraz w zrozumieniu mechanizmów prowadzących do re- gionalnego zróżnicowania państw posowieckich. Odpowiedź na powyższe pytania powinna umożliwić analiza podsta- wowych danych dotyczących rodowodu politycznego i intelektualnego tak zwanych „pierwszych osób” rządzących dwunastoma krajami WNP w la- tach 1991-2012 7 . Teoretycznie do grona tego należałoby zaliczyć wyłącznie prezydentów, gdyż tylko oni w systemach posowieckich posiadają realną władzę, jednak bardzo mocno ograniczyłoby to liczbę analizowanych przy- padków i tym samym postawiło pod znakiem zapytania wartość wniosków. Celowe jest w związku z tym rozszerzenie badanej grupy również o szefów rządów i parlamentów lub obu izb tam, gdzie przyjęto takie rozwiązanie. W trakcie analizy dostępnych w Internecie danych w językach narodo- wych na potrzeby niniejszego studium udało się zidentyfikować 222 oso- by 8 . Przedmiotem zainteresowania stały się dane dotyczące wieku (daty urodzenia), czasu sprawowania urzędu w niepodległym kraju WNP, wy- kształcenia, stosunku do państwa sowieckiego i zaangażowania politycz- nego przed 1991 rokiem. O ile trzy pierwsze kategorie są dość oczywiste i nie wymagają wyjaś- nień, o tyle dwie ostatnie należy opatrzyć pewnym komentarzem. Przez stosunek do państwa sowieckiego należy rozumieć stopień zaangażowa- nia w utrzymanie porządku komunistycznego bądź dystansowania się od niego przed 1991 rokiem. Wydaje się, że można tu wyróżnić trzy podsta- wowe warianty: typ nomenklaturowy (praca na stanowiskach w partii ko- munistycznej, administracji państwowej lub organach bezpieczeństwa), typ systemowy (brak zaangażowania w działalność polityczną z wyjątkiem formalnej przynależności do KPZR lub Komsomołu, brak oznak kontesto- wania systemu komunistycznego), typ niesystemowy (zakładający konte- stację polityczną porządku sowieckiego przed 1991 rokiem) 9 . W przypadku zaangażowania politycznego chodzi o udział w organizacjach lub akcjach o charakterze politycznym. Dodatkową, nieliczną, lecz bardzo ważną kate- gorią jest pokolenie posowieckie, a więc ludzie, którzy nie ukończyli 20 lat przed rozpadem ZSRR. Dobór ograniczonej liczby cech poddanych analizie wynika ze sprzecz- ności dwóch imperatywów: dążenia do pogłębienia analizy poprzez 7 Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Rosja, Tadżykistan, Turkmeni- stan, Uzbekistan, Ukraina. 8 Armenia – 19, Azerbejdżan – 18, Białoruś – 20, Gruzja – 20, Kazachstan – 20, Kirgistan – 32, Mołdawia – 22, Rosja – 20, Tadżykistan – 13, Turkmenistan – 8, Ukraina – 22, Uzbekistan – 8. 9 Michaił Woslienskij definiuje nomenklaturę jako „1) wykaz stanowisk kierowniczych, na których zmia- ny dokonuje nie kierownik danego urzędu, lecz organ stojący wyżej, 2) wykaz osób zajmujących takie stanowiska lub stanowiących rezerwę kadrową przygotowaną do zamiany”, zaliczając do niej zarówno funkcjonariuszy partyjnych, jak i administrację rządową oraz organa bezpieczeństwa (M. Woslienski, No- mienkłatura. Gospodstwujuszczij kłass Sowietskogo Sojuza, Oktiabr’, Moskwa 1991, s. 83). Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|