Poyraz tacoglu tugca

 

 

 

 

 

 

137 

kadın 50 ya ından önce oturmaz bizde. Bizde töre diye geçiyor. Mesela 

ufak  bir  söylenti  olsa,  bir  gün  bir  ki i  gelmi   yani  falan  bir  kadının 

ismini  burada  pis  çıkarsa,  bakarsın  ertesi  gün  kadın  ölmü ,  kızın  söz 

hakkı geçmez burada” 

C.Y’nin babası M.Y. ise berder evlili ine neden mecbur kaldıklarını 

u  ekilde anlatmaktadır: 

“

Ha benim simdi 9 tane çocu um var. 4’ü evli 1’i tane bekâr (burada 

sadece erkek çocuklarından bahsetmektedir). Benim hükmüm yok. 

Çocuklar diyor, baba bu traktörü satak karde imi evlendirek. Traktörü 

satsam  tarlayı  da  satmam  gerek.  Bir  tarla  traktör  olmasa  bir  i e 

yaramıyor.  Tarla  traktörsüz  olmaz,  traktörü  satsam  da  hiç  alamam 

Bizim  milletimiz  kızını  yabancıya  vermez.  Büyüyünce  akrabasına 

verir, çok  baslık  parası  istenir  gücümüz  yok.  Benim  elimde  arazi  51 

dönüm, benim gücüm yok. Mecbur olduk böyle berdel yaptık…”  

Geleneksel  kır  toplumunda  do al  bir  evlilik  çe idi  olarak  ortaya 

çıkan berder evlili i, ba lık parası, mal ve mülkün aile içinde kalması gibi 

birtakım sorunlara çözüm bulmada aileyi rahatlatan bir uygulamadır.  

Urfa’dan  seçti imiz  ikinci  örne imiz  de  berder,  yine  karde   çocukları 

arasında  gerçekle mi tir.  lkinden  farklı  olarak  bu  evlilikte  çiftler  arası 

sorun  ya anmamakta,  çiftler  birbirleriyle  severek  evlendiklerini  ifade 

etmektedirler.  Burada  dikkat  çeken  husus,  çiftlerin  berderle  ilgili  olarak 

anlattıklarının  birbirine  paralellik  göstermesidir.  A.B’nin  ifadesine 

baktı ımızda  berder  evlili i  yapmasının  temel  nedeninin  ba lık  parası 

gelene i oldu u dikkat çekmektedir; 

“Cep  kıtlı ı  da  var,  yoksulluk  da  var.  De i ik  bizim  için  avantajlı. 

Parasız  kimse  kızını  vermiyor  ki,  bacın  varsa  de i ik  yaparsın,  ba ka 

yolun  yok. Millet  kızıyla  de i ik  yapıyor,  kızı  var  ba kasına  veriyor. 

Kendisine e  alıyor... Amcao lu S.B beni evine davet etti, oraya gittim. 

Bir  gece  kaldım,  H.B’yi  gördüm  be endim. Ben  bacımı  verdim,  o  da 

bacısını  verdi,  evlendik.  Evleneli  31  yıl  oldu,  herhangi  bir  sorun 

yasamadık  huzursuzluk  ille  olur  aramızda  çözüyoruz.  Abisine 

gitmesine  falan  fırsat  vermedik  ufak  tefek  münaka aları  aramızda 

hallediyoruz...  Berdel  iyi  bir  ey  de ildir.  Amcao lu  kar ı  taraftaki 

bacıma  kötü  muamele  yapsaydı  ben  kız  karde ini  getiriyem,  kız 

karde ini  ona  veriyem.  Böyle  yani.  Benim  kız  karde imle  onlar 

anla amıyorsa  dövüyor,  hakaret  ediyor,  benim  evime  koyuyor.  ster 

istemez, ben  ne kadar  mutlu olursam oluyum, o benim namusumdur 

kız  karde imi  illa  gönderirim.  Ben  kız  karde imi  getirdim  onun 

karde ini  göndermek  zorundayım.  E er  param  varsa,  onun  baslık 

---

 

 

 

 

 

 

138 

parasını verebilirim o da var. Ba lık parası neyse versin diye. Tamam 

biz  onlara  (kızlara)  söz  hakkı  vermeyiz,  ama  haklarını  da 

yedirmeyiz. Kız  karde im  nerde  olursa  olsun  ben  bacımın 

arkasındayım….  Örne in  benim  karım  öldü  ben  ondan  ya  ba lık 

alırım, ya kız karde imi alırım. Onun karısı öldü ünde de aynı  ekilde. 

Param olsa, ona bırakabilirim, akrabamdır çünkü ama akrabam olmasa 

param olsa bile ba lı ı alırım ondan”  

 

A.B’nin  amcao lu  S.B  de  evlili e  karar  verme  ve  evlilik  sürecini 

benzer  ekilde anlatmaktadır:  

“Berdel kararını biz gençler verdik. Büyükler karı madı kızlar da kabul 

etti.  Biz  zaten  amcao ullarıyız.  Birbirimizi  her  gün  görüyoruz. 

Büyükler çeyizlerimizi yaptılar. Hepsi bir hafta sürmedi. Ben kendine 

dedim. Sen ba lık mı istiysen berdel mi yapak. Yok dedi berdel yapak.  

Evet berdeldir, ama mutluyuk. Onlar da razı biz de razıyık… Ask var, 

ask nasıl yok… Kar ı tarafta kız karde im kötü muamele görürse. Bir 

iki defa uyarırım. Ama devamlı sürerse kız karde ime soraca ım, e er 

bo anma niyeti varsa ben de onun kız karde ine ne kadar ba lık isterse 

veririm. Fakat öyle yaparsa senin bacın benden nasıl bo andıysa ben de 

mecbur kalırım bo anmaya”  

A.B’nin  babası  A.B  ve  S.B’nin  babası  H.B’nin  ifadelerinden  de 

berder  evlili inin  ailelerin  ekonomik  durumlarıyla,  ba lık  gelene iyle  ve 

töreyle birebir ili kili oldu u sonucuna varılmaktadır. Buna göre A.B: 

“

imdi e er kızımı yabancıya vermek istersem ve karde im, karde imin 

o lu,  amcam,  amcam  o ulları  veyahut  a iretten  birisi  olursa  bu  kızı 

ben  vermem  der  ve  verdirtmez.  Örf  adetlerimiz  böyledir.  Der  ki  ben 

yabacıya senin kızını verdirmem ben alaca ım”.  

H.B: 

“Aslında  berdel  demek  dört  ki iyi  birbirine  ba lamak.  Dört  insanı 

bugün bir kaderde ba lıyorsunuz yani. Kızların hiçbir hak ve hukuku 

yok.  Baba  kızı  be enir  gelir  ‘o lum  ben  sana  falanın  kızını  alacam” 

maddi  durumu  da  bilhassa  zayıf  oldu  mu  kızını  verir  kar ı  tarafın 

kızını  alır.  Ne  kızlar  çocukları  görüyorlar,  ne  çocuklar  kızları 

görüyorlar.  O  ekilde  evlenme  olur  biter…  imdi  berdel  diyorsunuz. 

Adamın  durumu  yok  yani.  Durumu  zayıf  kızı  var,  o lu  var  ne 

yapacak?  Hani  açıkçası  burada  ba lık  parası  olmadan  kız  alamazsın, 

ana ba lık bu, berdeli de hepsini de içine alan ba lık parasıdır.”  

---

 

 

 

 

 

 

139 

Mardin’in 

Kızıltepe 

ilçesinden 

seçti imiz 

örne imiz 

öncekilerden  farklılıklar  sergilemektedir.  Amca  ve  teyze  o ulları 

arasında berder evlili i olmakla birlikte, hem kendi anne-babaları hem 

de  kendileri  e leriyle  berder  yapmı lar,  bunun  yanı  sıra  kendileri 

arasında  berder  ile  birlikte  be ik  kertmesi  yapılmı   ve  aileler  kendi 

çocukları  arasında  da  be ik  kertmesi  yapmı lardır.  Bu  evlilik  eklinde 

be ik kertmesi ve berder bir arada görüldü ünden de i ik bir örnek arz 

etmektedir. Çiftlerden  .K ve C.K ile L.K ve A.K arasında 1987 yılında 

berder  yapılmı tır.  Çiftlerden  ilkinin  sekiz,  ikincisinin  ise  yedi  çocu u 

vardır  ve  bu  çocukların  dördü  arasında  be ik  kertmesi  yapılmı tır. 

C.K’nın ifadelerinden e i ve kendisi arasında da berderin yanında be ik 

kertmesi uygulandı ı anla ılmaktadır. 

“Ben 7 ya ındaydım, kaynanam e ime hamileydi, do um yaptı. Bir kız 

çocu u  dünyaya  getirdi,  o  zaman  dediler  bu  senin  artık  sen  bununla 

evleneceksin,  aynı  gün  kuca ıma  verdiler.  Hatta  bu  senin  ni anlın 

dediler,  aka  maka  tamam  dedim  kısmet  i te  kuca ımda  büyüdü. 

Ninniler  söylerdim,  be i ini  sallardım,  annesi  bir  i   yaptı ında  ben 

bakardım  yani,  aynı  avluda  oturuyorduk  teyzem  olur  annesi,  tabi 

hemen  hemen  annesi  kadar  ben  de  baktım  büyüttüm  sonra 

evlenmemize  bir  hafta  kala  bana  hala  abi  diyordu,  yani,  bazen  ben 

diyorum  ni anlımsın  falan  diyordum,  olsun  diyordu  sen  benim 

amcamın  o lusun,  abi  diyordu,  sonra  bizim  bir  tane  kız  karde imiz 

vardı,  e imin  abisi  de  tek  erkekti.  Tesadüfe  bak,  biz  üç  erkek  bekârdık 

onun da üç tane kız karde i vardı bekârdı. Artık bir berdel i i yaptık, 

üçlü berdel yaptık. Bizde ba lık yok, yörede var bizim ailede yok…  u 

anda 5 tane erkek 3 tane kız çocu um var, mutluyuz çok  ükür, amca 

çocuklarıyız, berdel yaptık, hem berdel hem benim be ik kertmem oldu. 

Be ik  me ik  hikaye  günümüzde  artık,  o  eskidendi,  eskiden  öyle  oldu 

ama  imdi  büyüse  ben  bazen  diyorum  kızım  gelinlik  dahi  giyse, 

sevmiyorum  dese  o  gün  geriye  bozarım  yani,  sevdi ine  gitsin  derim, 

yani o eski kafa… Töreyi öyle sa lam koruyanlar var, biz o töreyi bu 

zamanki gençli e artık feda ettik… Bizim ailede eskiden beri yok, böyle 

berdel  falan  olsa  da  ba lık  parası  yok.  Biz  kaldırdık  birbirlerini 

seviyorlar  ben  ba lık  parası  isteyince  ne  olacak,  ba lık  parasını 

kazanabilmem  için,  o  kızı  ya  pamuk  tarlasına  tekrar  götürüp 

çalı tıraca ız artık ne yapayım yani, ama en iyisi baba tarafı ne kadar 

masraf yaparsa kız tarafı da o kadar masraf yapar çeyizlerini düzeriz, 

günümüzde  bu  yani  artık.  Ama  biz  ufakken  söyledik  birbirlerini 

seviyorlar  gerçekten  u  anda,  ben  bazen  diyorum  sevmiyorsanız 

vazgeçelim, yok diyorlar aman iyi…” 

---

 

 

 

 

 

 

140 

C.K’nın  ifadelerine  baktı ımızda  be ik  kertmesi  evlili ini 

onaylamadı ını  belirtmesine  kar ın,  berder  evlili i  gerçekle tirdi i 

amcasının  o lunun  çocukları  ile  be ik  kertmesi  yaptı ını  belirtmektedir. 

Amcasının  o lu  A.K’nin  de  be ik  kertmesiyle  ilgili  ifadelerinin  benzerlik 

göstermesi dikkat çekicidir. 

“3 erkek, 4 kız 7 çocu um var. Bunları da  u anda berdel yaptık. Dört 

çocu umuz  arasında  be ik  kertmesi  de  var,  ufakken  söz  verdik. 

Evlenmeleriyle ilgili zorlama yok bizde, ba lık falan da yok.”  

C.K, “Hem e inizi büyüttünüz hem de evlenece inizi biliyordunuz 

bu  sizi  rahatsız  etmedi  mi?  Evlenmek  için  ba kasını  dü ünmediniz  mi? 

sorusunu:  “Hiç  birini  dü ünmedim.  Evlilik  ya ına  gelene  kadar  da  hala 

kuca ımdaydı,  bazı  çocuklar  döverdi  veya  a lardı  inanın  deliye  dönerdim  nasıl 

a latıyorsunuz  diye…  Ba ka  bir  kıza  da  bakmıyorduk  ni anlım  var  diyorduk, 

herkes  de  biliyordu  ama  imdiki  aklım  olsa  evlenmezdim,  biraz  daha  bekâr  kalır 

ya ardım,  gözümüzü  açtık  hemen  ni anladılar,  o  yüzden  çocuklarıma  diyorum 

sevmiyorsanız söyleyin kesinlikle bu i i yapmam. Her seferinde daha çok seviyorlar 

birbirlerini”  eklinde cevaplamı tır. 

“Peki sizin evlenmek istemiyorum demeye hakkınız var mıydı?” 

sorusuna yanıtı ise;  

“Vardı, evlenmiyorum derdim veya ba kasıyla anla ırdım, o zaman da 

köy durumuna göre, bizim eski zamana göre ya kaçırırdım ama sonuçta 

olan  yine  bize  olurdu,  iki  tarafı  da  peri an  ederlerdi.  Keserlerdi, 

do rarlardı  veyahut  öldürürlerdi…  Veya  isterdim,  gerçi  vermezlerdi 

derlerdi  ni anlısı  var,  yani  benim  malımdı  o,  büyütmü üm  o  ya a 

getirmi im, ben cayarsam ya birini kaçırır giderim ya da ben ba ka bir 

memlekete  kaçar  giderdim  orada  gizli  bir  evlilik  yapardım  ancak  öyle 

olurdu.” 

Tarafların verdi i ifadelerden, dı arıya kız vermenin veya dı arıdan 

kız almanın tercih edilmedi i, ekonomik durumu dı arıya göre daha kötü 

olsa da huyunun suyunun bilinmesinden ötürü içerden evlenmenin tercih 

edildi i  anla ılmaktadır.  Bu  durum  özellikle  kadınların  ifadelerinde 

belirginle mi tir.  .K  “Neden  evlendiniz?”  sorusuna  “çoluk  çocuk  için,  ev 

için…. Amcamın o lu istedim, yabancı adam olsa sa ı solu belli olmaz”  eklinde 

cevap verirken; L.K ise çok zengin ya da yakı ıklı bir adamla evlenece ine 

amcasının  o lunun  daha  iyi  oldu unu  belirtmi tir.  çerden  evlenmelerin 

çiftler  arasında  çıkabilecek  büyük  anla mazlıkları  ve  bo anmaları 

engelleyici  bir  i levi  oldu u  görü ünü  payla an  çiftlerimiz,  di er  berder 

örneklerinden farklı olarak bir taraf da bo anma durumu oldu unda, öbür 

tarafın  bo anmaya  zorunlu  olmadı ını  belirtmekte  ama  aileler  arası 

---

 

 

 

 

 

 

141 

ili kilerde  büyük  sorunlar  çıkabilece ini  de  eklemektedirler.  Buna  göre 

C.K; 

“ ükür bizde kavga yok, yani bir evde bir tartı mamız olur karı koca 

arasında ufak tartı malar olur ama iki dakika sonra biter, bizde kin öyle 

ey  yok  yani,  hele  kadın  dövmek  hele  sövmek,  sövsem  kime  söverim, 

dövsem  nasıl  döverim  yani  amca  çocu u  evde  ma allah  bu  kadar 

çocu un annesi eme i var, emektar.” 

“Berder  nasıl  yapılıyor?”  sorusuna  C.K’nın  verdi i  cevap  u 

ekildedir:  

“Berdel yapılaca ı zaman iki köyün tam ortasında bulu tuk. Arabalar 

yan  yana  durdu.  Kızlar  aynı  anda  biri  bir  arabaya  öbürü  di erine 

bindi, yani bir formalite bir de i  toku  yapıyoruz. Çeyizlerin ikisi de 

beraber yapıldı, iki tarafa da aynısı alındı. Aynı bir dü ün yapıyoruz, 

misafirleri  bir  yerde  a ırlıyoruz.  Diyelim  yirmi  tane  araç  buradan 

gidecek,  yirmi  tane  araçta  oradan  gelecek.  nsanlar  biniyor  gidiyorlar 

bir yerde bulu uyorlar, de i  toku  yapıyorlar, tekrar geliyorlar birini 

bu eve birini  o eve götürüyorlar, dü ün tekrar devam ediyor.” 

A.K ekliyor:  

“De i  toku larda kavga çıktı ı bile olur. Yok siz biraz gelin, onlar yok 

siz biraz gelin.  te arabanın kilometresi var ya onla ölçerler. Be  metre 

az geldiniz diye bir seferinde iki ki i yaralandı.” 

Çiftlerin  ifadeleri  berder  evlili inde  e itlik  ilkesinin  büyük  önem 

ta ıdı ı yönündeki literatürü desteklemektedir. 

  

Tartı ma ve Sonuç 

Çalı mada  ele  aldı ımız  geleneksel  toplumlara  özgü  dört  evlilik 

ekli  de,  içinde  bulundukları  toplumsal  yapının  de er  yargıları  ve 

ihtiyaçlarından  ortaya  çıkıp,  ekillenmi tir.  Bu  anlamda  içe  kapalı  özellik 

sergileyen  geleneksel  toplumlar,  söz  konusu  evlilik  ekilleriyle  aile, 

akrabalık  ve  kom uluk  ili kilerini  düzenlemektedirler  yorumunu 

yapabiliriz.  

Evlilik  ekillerine bakıldı ı zaman öncelikle her dört evlilik için de 

evlenen  çiftler  açısından  birtakım  rol  de i meleri  ve  rol  çatı malarından 

söz  edebiliriz.  Buna  göre  taygeldi  evlili inde  üvey  karde likten;  levirat 

evlili inde  yenge-kayınbiraderlikten;  kan  bedeli  evlili inde  kan  davalısı 

olmaktan  ve  berder  evlili inde  kuzen  konumundan  karı  kocalı a  rol 

---

 

 

 

 

 

 

142 

de i meleri ya anmaktadır. Ya anılan rol de i meleri özellikle taygeldi ve 

levirat  evlilik  örneklerindeki  çiftlerin  ifadelerinde  açıkça  görüldü ü  üzere 

evlilik  ya amının  ba langıcında  çiftlerin  birbirlerine  “karı-koca”  olarak 

kabullenmelerinde birtakım zorluklar ya amalarına sebep olmakta, böylece 

e ler  evliliklerinin  ba larında  rol  çatı maları  ya amaktadırlar.  Ancak  yine 

her  dört  evlilik  örne indeki  çiftimiz  tanıdık  ya  da  akraba  olmanın  evlilik 

hayatları süresince hem kendileri hem de aileleri açısından birçok avantaj 

sa ladı ını  dü ünmektedirler.  Daha  zengin  ya  da  daha  yakı ıklı  olsa  da 

huyunu  bilmedikleri  birisiyle  evlenme,  ba ka  bir  anlamda  dı arıdan 

evlenme çiftlerimiz tarafından tercih edilmemektedir.  çeriden evlenmenin 

sa ladı ı  avantajlara  bakıldı ında;  mal  ve  mirasın  aile  içinde  kalması, 

kadının  ve/veya  çocukların  ezilmemesi,  huyunun-ahlakının  bilinmesi 

önemli özellikler olarak sıralanmaktadır.  

Yine  her  dört  evlilik  için  de  evlili e  karar  verenlerin  evlenen 

çiftlerin  aileleri  oldu u  dikkat  çekmektedir  ki,  bu  durum  inceledi imiz 

evlilik  ekillerinin  tercihli  evlilik  oldu u  eklindeki  literatürle  benzerlik 

ta ımaktadır. Sadece berder evlili inde çiftlerden bir tanesi evlilik kararının 

kendilerine ait oldu unu belirtseler de geleneksel toplumlarda hâkim olan 

kadının  söz  hakkı  olmaması  özelli i  bu  evlilik  ekli  için  de  geçerlidir. 

Evlili e  karar  veren  erkekler,  bu  kararı  ekonomik  durumları  ba kasıyla 

evlili e  müsaade  etmedi inden  ve  ba lık  verecek  durumda 

olmadıklarından verdiklerini ifade etmi lerdir.  

Çiftlerimiz 

kendi 

çocuklarının 

evlenme 

kararlarına 

karı madıklarını/karı mayacaklarını  belirtseler  de,  levirat  ve  berder 

evlili inde  çiftlerin  ifadelerinde  de  anla ılaca ı  üzere  gerek  töreden, 

gerekse  ba ka  sosyo-ekonomik  faktörlerden  ötürü  çocukları  için  de  bu 

evlilik  ekillerinin  tercih  edilece i  sonucuna  varabiliriz.  Mardin’deki  son 

berder  örne imizde  her  ne  kadar  aileler  çocuklarının  istedi i  ki iyle 

evlenmelerine  müsaade  edeceklerini  belirtseler  de,  dört  kuzen  arasında 

be ik kertmesi yapılması bu ifadeleri do rulamamaktadır. 

Ele  alınan  dört  evlilik  çe idiyle  ilgili  olarak  genel  olarak  u 

sonuçlara  ula abiliriz:  yapılmı   olan  evlilikler  tercihli  evlilikler  olarak 

de erlendirilebilir, evlenme ya ı küçüktür, evlenmelerin hepsi köy içinden 

evlenmelerdir,  yaygın  olarak  ba lık  gelene inin  görüldü ü  yerlerde 

gerçekle en  evliliklerdir,  evlenen  çiftler  açısından  rol  de i meleri  ve  rol 

çatı maları ya anmaktadır. 

 

KAYNAKÇA 

---

 

 

 

 

 

 

143 

BA LI,  Mazhar  ve  SEVER  Aysan  (2005).  “Tabula tırılan/Tabula an  Kurumun 

(Ailenin) Kurbanlıklar Edinme Prati i: Levirat ve Sororat”, Aile ve Toplum, s: 9-21. 

BAHAR, Halil  brahim (2005). Sosyoloji, Ankara: Uluslararası Stratejik Ara tırmalar 

Kurumu Yayınları: 9. 

BALAMAN, Ali Rıza (2002). Evlilik Akrabalık Türleri, Ankara: T.C Kültür Bakanlı ı 

Yayınları. 

BALAMAN,  Ali  Rıza  (1975).  “Güneydo u  Anadolu’da  Berder  Ailesi”,  stanbul: 

T.F.A. Dergisi, Sayı: 307. 

BE KÇ ,  smail (1969). Do u Anadolu’nun Düzeni, Ankara: E Yayınları. 

ERDENTU ,  Nermin  (1956).  Hal  Köyü’nün  Etnolojik  Tetkiki,  Ankara,  D.T.C 

Fakültesi Yayınları, No: 109. 

GÖKÇE, Birsen (1996). Türkiye’nin Toplumsal Yapısı ve Toplumsal Kurumlar, Ankara: 

Sava  Yayınevi. 

GÖKÇE, Birsen (1976). “Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir  nceleme”, Hacettepe Sosyal 

ve Be eri Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı: 1-2,  s: 46-77. 

NEUMAN,  Lawrence  (2006).  Toplumsal  Ara tırma  Yöntemleri  Nitel  ve  Nicel 

Yakla ımlar, (Çev: Sedef Özge),1.Cilt,  stanbul:  stanbul Yayın Odası. 

SEZEN, Lütfi (2005).  “Türkiye’de Evlenme Biçimleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat 

Ara tırmaları  Enstitüsü  Dergisi,  Sayı:  27,  Prof.  Dr.  inasi  Tekin  Özel  Sayısı,  s:  185-

195. 

T MUR,  Serim  (1972).  Türkiye’de  Aile  Yapısı,  Ankara:  Hacettepe  Üniversitesi 

Yayınları. 

YASA,  brahim (1962). “Taygeldi Ailesi”, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler 

Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2. 

http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kefe/docs/komisyonrapor.pdf