Proceedings of Global Technovation- an International Multidisciplinary Conference

Proceedings of Global Technovation- An International Multidisciplinary Conference 
Hosted from Samsun, Turkey 
https://conferencepublication.com 
 
October 31
st
, 2020
 
60 
Av ( DLT ) / Av (Chitkaron qishloq shevasida ) . 
Egildi (DLT) / egildi (qishloq shevasida ) , 
Egdi (DLT ) / egdi ( qishloq shevasida) ,
Aridi ( DLT ) / aridi ( qishloq shevasida ), 
Eskirdi ( DLT ) / eskirdi ( qishloq shevasida ), 
Baqirdi ( DLT )/ Baqirdi ( adabiy tilda “baqirdi”, ovozini balandlatib gapirdi )/ baqirdi (qishloq shevasida ), 
Bezadi ( DLT ) / bezadi ( qishloq shevasida ), 
Beladi ( DLT ) / beladi ( qishloq shevasida ), 
Berdi ( DLT ) / berdi ( qishloq shevasida ), 
Berildi ( DLT) / berildi ( qishloq shevasida), 
Bichdi ( DLT ) / bichdi (“bichdi” yoki “bichti” shaklida, qishloq shevasida), 
Ilindi ( DLT ) / ilindi (qishloq shevasida ), 
Ildi ( DLT ) / ildi (“ildi” yoki “illi” shaklida qishloq shevasida ), 
Ichdi ( DLT ) / ichdi (“ichdi” yoki “ishti” shaklida qishloq shevasida ), 
Ishladi (DLT ) / ishladi (qishloq shevasida), 
Kezdi ( DLT ) / kezdi (qishloq shevasida ), 
Keldi ( DLT ) / keldi (“keldi” yoki “kelli” qishloq shevasida), 
Kishnadi ( DLT ) / kishnadi ( qishloq shevasida ), 
Koʻkardi (DLT ) / koʻkardi (qishloq shevasida). 
Koʻmdi ( DLT ) / koʻmdi ( qishloq shevasida ) . 
Koʻrdi ( DLT ) / koʻrdi ( qishloq shevasida ). 
Koʻchti ( DLT ) / koʻchti (“koʻchti” yoki “koshti” shaklida qishloq shevasida ) . 
Kuldi ( DLT ) / kuldi (“kuldi” yoki “kulli” shaklida qishloq shevasida ). 
Aldadi ( DLT ) / (qishloq shevasida ba‟zan “aldadi” soʻzi “alladi” shaklida fonetik tarkibi oʻzgargan holda 
ham qoʻllaniladi ), 
Bagʻlandi (DLT)/( bu soʻz Chitkaron qishloq shevasida ham “bogʻlandi” deb talaffuz qilinadi), 
Bagʻlatdim (DLT) / (“bogʻlatdim” Chitkaron qishloq shevasida)) / Hoʻkizni dalaga bogʻlatdim. 
Kesdi (DLT)/ kesdi (bu soʻz Chitkaron qishloq shevasida “kesdi” yoki kesti shaklida talaffuz qilinadi, 
“Devonul lugʻati turk‟‟ da esa “kesdi” shaklida keltirillib izohlangan bu soʻz adabiy tilga shu holicha 
oʻtgan boʻlsa-da, shevada fonetik tarkibi oʻzgargan holda qoʻllanilib kelinmoqda ). 
Koʻndi(DLT “iqror boʻldi”)/koʻndi (Chitkaron qishloq shevasida bu soʻz ikki xil variantga ega 
boʻlib,“koʻndi” yoki “koʻnni”,bunda fonetik tarkibi biroz oʻzgargan, lekin ikki soʻz ham doimiy qoʻllaniladi)
“Devonu lugʻoti turk” asarida qoʻllangan ushbu soʻzlar shevalarda bugungi kunda ham judayam faol 
hisoblanadi. “Oʻzbek adabiy tili shakllanishida shevalarning barchasi u yoki bu darajada ishtirok etadi. 
Oʻzbek adabiy tili muayyan sheva va shevalar guruhidan leksik, fonetik, grammatik xususiyatlarni adabiy til 
fakti sifatida oladi hamda, oʻsha sheva va shevalar guruhi taraqqiy etishi bilan birga taraqqiy etadi, chunki 
shevalar jonli til boʻlib, u doimo rivojlanish va oʻzgarishda boʻladi, shu tufayli adabiy til ham taraqqiy etib 
boradi” [6. Samixon Ashirboyev, 31-bet]
Bunday soʻzlarni juda koʻplab ketirishimiz mumkin. Nafaqat Buxoro viloyati shevalarida, balki boshqa 
viloyat shevalarida bunday faol soʻzlarni uchratamiz. Berdaq Yusupovning “Forish shevasi va “Devonul 
lugʻoti turk” maqolasida ham aynan Forish shevasi bilan bir xilliklar misollar bilan yoritilgan.(4.52)
Xulosa qilib aytganda, bugungi adabiy tilimiz, shevalarimiz bir-biri bilan chambarchas bogʻliqdir . Tilning 
ajralmas qismi boʻlgan sheva soʻzlari necha yillar davomida soʻzlovchilar nutqida oʻz faolligini yoʻqotgani 
yoʻq.

---