|
Psixologiyaning tadqiqot metodlari Kuzatish metodiLaboratoriya (kolinika) metodiPsixologiyaning tadqiqot metodlariLaboratoriya (kolinika) metodi
. Ko’pincha individual (goho guruh va
jamoa) shaklida sinaluvchilardan yashirmay, maxsus psixologik asboblar, yo’l-
yo’riqlar, tavsiyalar, ko’rsatma va ilovalardan foydalanadigan asboblar, murakkab
elektron hisoblash mashinalari (displey)lar, qurilmalar, moslama va jihozlar
mavjud. Ko’pincha detektorlar, elektron va radio o’lchagichlar sekundamir,
refleksometr, xronarefleksometr, lyuksmetr, anomatoskob, taxistoskop, audiometr,
eksesteziometr,
elektromognograma,
elektroensefalogramma
kabilardan
foydalaniladi.
Laboratoriya metodi yordami bilan diqqatning sifatlari, sezgi, idrok, xotira va
tafakkurning xususiyatlari, emotsional hamda irodaviy va aqliy zo’riqish singari
murakkab psixik holatlartekshiriladi. Ko’pincha laboratoriya sharoitida kishilar
(uchuvchi, shavyor, operator, elektronchilar) va kutilmagan tasodifiy vaziyatlari
(halokat, portlash, izdan chiqish, shovqin ko’tarilishi)ning modellari yaratiladi.
Asboblarning ko’rsatilishi bo’yicha o’zgarishlar, rivojlanish dinamikasi, jismoniy
va aqliy toliqish, emotsional irodaviy, asabiy zo’riqish, jiddiylik, tanglik qanday
sodir bo’layotganligini ifodaviy ma’lumotlar olinadi.
Tajriba (eksperiment) aniqlovchi, tarkib toptiruvchi (tarbiyalovchi) va
tekshirish (nazorat) qismlarga bo’linadi. Eksperimentning aniqlovchi qismida
psixik xususiyat, jarayon yoki holat, o’yin, mehnat, o’qish kabi faoliyatlar tadqiq
qilinadi. Tadqiqot ob’ektining aynan shu paytdagi holati, imkoniyati aniqlanadi,
lekin tekshiruvchi sinaluvchiga sub’ektiv taxsir o’tkazmaydi. Shu pallada
sinaluvchiga, xatto yo’lovchi savollar ham bermaslik eksperimentningg prinsipi
hisoblanadi.
Tarkib
toptiruvchi
(shakllantiruvchi)
eksperimentda
(tajribada)
sinaluvchilarda biror fazilatni shakllantirish,shuningdek, ularga maqsadga muvofiq
muayyan malaka, yo’l yurish va usulni o’rgatish rejalashtiriladi. Eksperiment
yakka, guruh va jamoa tarzida o’tkazilishi mumkin. Buning uchun tajriba
materialining hajmi, ko’lami, qancha vaqtga mo’ljallanganligini, nimalar
o’rgatilishi, sinaluvchilarni qancha vaqtga mo’ljallanganligi, nimalar o’rgatilishi,
sinaluvchilarni psixologik jihatdan tayyorlash oldindan belgilab qo’yilishi shart.
Tekshirish yoki nazorat eksperimentida (tajribasida) tarkib toptiruvchi
(shakllantirauvchi) bosqichda shakllantiruvchi usul, vosita, yo’l-yo’riq, ko’nikma,
malaka va shaxs fazilatlarining darajasining barqarorligini aniqlash, topshiriqlar
beriladi. Tekshirish (nazorat) tajribasi orqali tarkib toptiruvchi sinaluvchiga
mutlaqo yordam berishi mumkin emas, aks holda tadqiqot o’tkazish prinsipi
buziladi.
Aniqlovchi, tarkib toptiruvchi va tekshiruvchi (nazorat) tajribalarda yig’ilgan
ma’lumotlar, miqdorlar matematik statistik metodlardan foydalangan holda ishlab
(hisoblab) chiqiladi, shuningdek, miqdoriy tahlil o’tqazishga tayyorgarlik ko’riladi.
Statistik metodlar yordamida insonning bilish jarayonlari (sezgi, idrok, tasavvur,
xotira, tafakkur, hayol) bilan uning individual tipologik xususiyatlari o’rtasidagi
o’zaro bog’liqligi va ta’xsiri (koppelyaksiyasi) bilish jarayonlarining his-tuyg’u
bilan boshqarilishi, aql-zakovat omillarini tahlil qilish amalga oshiriladi.
Hozir injener psixologlar matematiklar bilan hamkorlikda inson psixikasining
modelini yaratish ustida tadqiqot ishlarini olib bormoqdalar, shuningdek, mediklar,
fiziologlar, kibernetiklar psixikani dasturlashtirishni nihoyasiga etkazmoqdalar.
Ishlab chiqarishdagi “sun’iy intellektlar”, robotlar, EHMlar ana shu izlanishlarning
dastlabki samarasi hisoblanadi.
Dostları ilə paylaş: |
|
|