jarayonda har qaysi bilish jarayonining ulushi donalanadi yoki uning ahamiyati
alog’ida ta’kidalandi, ularning o’zaro bog’liqligi asoslab berildi.
Matematik statistika va extimollar nazariyasining psixologiya soxasida
qo’llanilishi va unda erishilgan muvaffakiyatlar avvalo xar bir metodning
ishonchlilik darajasini aniqlash,
kolaversa, to’plangan ma’lumotlarning kay
darajada asosli va valid ekanligini isbotlashga yordam beradi.
Modellashtirish metodi kuzatish, so’roq, eksperiment yoki boshqa usullar
yordamida o’rganilayotgan xodisaning tub moxiyati ochilmagan sharoitlarda
qo’llaniladi. Bunda usha xodisaning umumiy xossasi yoki asosiy parametrlari
modellashtirilib, usha model asosida tadqiqotchini kiziktirgan jixat o’rganiladi va
xulosalar chikariladi.
Modellar texnik,
mantikiy, matematik yoki kibernetik bo’lishi mumkin.
Matematik model asosida o’rganilgan xodisaga mashxur tadqiqotchilar Veber-
Fexnerlarning sezgirlikning kuyi va yuqori chegarasini aniqlashga qaratilgan
matematik formulasi vash u asosda to’plangan ma’lumotlar tahlilini misol qilish
mumkin. Mantikiy modellar yordamida ko’pincha inson aqli va tafakkuri
jarayonlari va qonunlarini xisoblash mashinalari va printsiplari
bilan kiyoslash
orqali tuzulgan g’oyalar va simvollar ishlatiladi. Kibernetik modellashtirishda esa
g’oyalar psixologiyasini EXM dagi matematik programmalashtirish tamoyillariga
moslashtirish nazarda tutiladi. Hozirgi zamon psixologiyasida ilmiy tadqiqot ishlari
oldiga kuyiladigan yana bir muxim talab psixik faktlarni o’rganishda genetik
printsipga amal qilishdan iboratdir. Genetik metodddan psixologik tadqiqotda
foydalanish namunalari L.S.Vigotskiyning ishlarida berilgan.Egotsentrik nutq
kichkina bolaning uz-o’ziga qaratilgan nutqidir.
Aqliy xujum guruxlararo ishlarda qo’llaniladigan,ko’plab g’oyalarni ishlab
chqkish mumkin bo’lgan metoddir.Bu xakikatdan xam talabalarning o’quv
jarayonida faol ishtirok etishlari turli g’oyalarni bayon qilish chogida boshqalarni
xam
kizgin ishga yllashlari,ilxom Bilan ishlashlariga imkon beruvchi va unga
ragbatlantiruvchi metoddir. aqliy xujum shuning uchun xam faollashtirishning
muxim usuliki ,unda tanxo ishlash mumkin emas ,birgina g’oya guruxning barcha
ishtirokchilarini bir xilda o’ziga tortib oladi.
O’qituvchi mavzu yoki savolni ajratib olishi zarur , keyin esa o’quv faolligi
5-10 dakiika oraligidagi vaqt chegarasida engillashtiriladi.
Aqliy xujum turli tarzda qo’llanilishi mumkin: Masalan ,qandaydir mavzuni
muxokama qilish uchun YAngi savol kuyish yoki
istalgan qandaydir muammoni
xal etish uchun.
Fikrlar xujumi bevosita jamoa bo’lib (fikrlar xujumi)(«mozgovaya ataka»)olib
borish mumkin kadar kata miqdordagi g’oyalarni yigish talabalarni Ayni bir xil
fikrlash inertsiyasidan xoli qilish ,ijodiy vazifalarni echish jarayonida dastlab
paydo bo’lgan fikrlarni engishdir.
Bu metod dastlab A.F.Osborn tomonidan tavsiya etilgan .Bu metodning
asosiy tamoili va koidasi baxs ishtirokchilari ishlab chiqqan g’oyalar tankidini
mutlok takiklash, xar qanday lukma va xazil -mutoibani ragbatlantirishdir.Bu
metoddan foydalanishning muvofakiyati kup jixatdan o’qituvchi, ya’ni
mashg’ulot raxbariga bog’liq.
«Fikrlar xujumi» ishtirokchilari miqdori 15 kishidan oshmasligi kerak.
Mashg’ulotning davomiyligi bir soatni tashkil etadi.
YAlpi «fikrlar xujumi». Bu metod J.Donal’d
Filips tomonidan ishlab
chiqilgan.U kata guruxlarda (10dan 20 tagacha bo’lgan) YAngi g’oyalar ishlab
chqkish samaradorligini sezilarli darajada oshirishni ta’minlaydi. Barcha
ishitrokchilar kichik-kichik 5 kishidan iborat guruxlarga buliniadi va xar bir kichik
gurux xal kilinadigan ijodiy vazifa va muamo buyicha 15 dakika davomida
mustaqil ravishda o’zaro «Fikrlar xujumi» utkazadi. SHundan sung xar bir kichik
gurux vakili uz guruxlarida ishlab chiqilgan g’oya haqida axborot beradilar va
o’qituvchi raxbarligida jamoa bo’lib unga baxo beradilar va ulardan eng yaxshilari,
betakrorlari tanlab olinadi.
Fikrlarning shiddatli xujumi destruktiv berilgan
baxo bilan dialogdan
iboratdir. Bu metod E.A. Aleksandrov tomonidan t aqlif qilingan.G.YA. Bush
tomonidan o’zgartirilib yulga qo’yilgan. Dialogning moxiyati shundaki, jamoa
bo’lib g’oyalar ishlab chqkishda ishtirokchilarning ijodiy imkoniyatlari
faollashtiriladi a unga zid g’oyalar kuyiladi.
Tarmoqlar metodi (klaster)fikrlarning tarmoklanishi bu –pedagogik strategiya
bo’lib,u o’quvchilarni Biron –bir mavzuni chuqur o’rganishlariga yordam
berib,ularni mavzuga taa’lukli tushuncha yoki aniq fikrni erkin va ochik ravishda
ketma ketlik Bilan uzviy bog’langan xolda tarmoklanishga urgatadi.
Bu metod biron mavzuni chuqur o’rganishdan avval o’quvchilarning fikrlash
faoliyatini jadallashtrish xamda kengay
tirishga
xizmat
qilishi
mumkin.
SHuningdek,
o’tilgan
mavzuni
mustahkamlash,
yaxshi
uzlashtirish,
umumlashtirish xamda o’quvchilarni shu mavzu buyicha
tasaavvurlarini chizma
aqlda ifodalashga undaydi.