ə
ri
T
ə
rkibind
ə
benz(a)piren bitum
buxar
ı
, sulfid qazlar
ı
olan toz, qurum
X
ə
rç
ə
ng x
ə
st
ə
likl
ə
ri
Ə
h
ə
ng istehsal
ı
mü
ə
ssis
ə
l
ə
ri
Toz, benz(a)piren
Yuxar
ı
n
ə
f
ə
s yollar
ı
n
ı
n, göz x
ə
st
ə
likl
ə
ri,
153
1 2
pnevmokonioz (silikoz), x
ə
rç
ə
ng
Ş
ü
şə
izolyasiya lifl
ə
ri v
ə
mineral pamb
ı
q istehsal
ı
mü
ə
ssis
ə
l
ə
ri
Nazik dispers
ş
ü
şə
to-
zu, fenollar, for-
maldehidl
ə
r, karbo-
hidrogenl
ə
r
D
ə
ri v
ə
reaspirator x
ə
st
ə
likl
ə
ri
Toxucu mü
ə
ssis
ə
l
ə
ri
Pamb
ı
q tozu
Raspirator x
ə
st
ə
likl
ə
ri (bronxit), pnevmokonioz
(bisinoz)
Avtomobil n
ə
qliyyat
ı
Karbohidrogenl
ə
r, o
cüml
ə
d
ə
n benz(a)piren
T
ə
n
ə
ffüs (n
ə
f
ə
s) yollar
ı
n
ı
n q
ı
c
ı
qlanmas
ı
, ür
ə
k
bulanmas
ı
, ba
ş
gic
ə
ll
ə
nm
ə
si, n
ə
f
ə
salma v
ə
qan
dövran
ı
n
ı
n pozulmas
ı
. Beynin elektrik aktivliyin
ə
t
ə
siri. Orqanizmin immun aktivliyinin a
ş
a
ğ
ı
dü
ş
m
ə
si,
u
ş
aqlarda akitaminozun
ə
m
ə
l
ə
g
ə
lm
ə
si, b
ə
dxass
ə
li
yenitör
ə
m
ə
l
ə
r (
ş
i
ş
l
ə
r).
Qanda hemoqlobin t
ə
crid olunaraq karboksihemoqlo-
bin
ə
m
ə
l
ə
g
ə
lir v
ə
qan
ı
n oksigeni a
ğ
ciy
ə
rl
ə
rd
ə
n
b
ə
d
ə
nin toxumalar
ı
na keçirm
ə
qabiliyy
ə
ti a
ş
a
ğ
ı
dü
ş
ür.
Koronar (damar) çat
ı
ş
mazl
ı
ğ
ı
tutumalar
ı
, stenokardiya
v
ə
h
ə
tta miokarda infarkt
ı
. Karboksihemoqlobinin
konsentrasiyas
ı
3-4% olduqda görm
ə
qavray
ı
ş
ı
pozu-
lur,
ə
s
ə
b sistemi z
ə
d
ə
l
ə
nir. Orqanizmin mübadil
ə
prosesl
ə
ri, m
ə
rk
ə
zi
ə
s
ə
b sisteminin f
ə
aliyy
ə
t v
ə
ziyy
ə
ti
(psixi sapmalar, toxuma t
ə
n
ə
ffüsü s
ı
x
ı
l
ı
r) pozulur.
N
ə
qliyyat
ı
n
ə
n q
ı
z
ğ
ı
n i
ş
saatlar
ı
nda (pik) piyadalarda
ümumi keyfsizlik, süstlük, psixomotor pozuntular
ı
,
beynin funksional pozulmas
ı
mü
ş
ahid
ə
olunur.
A
ğ
ciy
ə
r v
ə
n
ə
f
ə
s yollar
ı
nda k
ə
skin q
ı
c
ı
qlanma v
ə
ilti-
hab prosesl
ə
ri, methemoqlobinin
ə
m
ə
l
ə
g
ə
l
ə
msi, qan
t
ə
zyiqinin a
ş
a
ğ
ı
dü
ş
m
ə
si, ba
ş
gic
ə
ll
ə
nm
ə
si, hu
ş
un
itirilm
ə
si, qusmaq, t
ə
ngn
ə
f
ə
slik, azot 2-oksid olduqda
– öskür
ə
k, zök
ə
m ba
ş
verir. U
ş
aqlarda – t
ə
n
ə
ffüs
funksiyas
ı
a
ş
a
ğ
ı
dü
ş
ür, raspirator x
ə
st
ə
likl
ə
ri art
ı
r.
Gözün selikli qi
ş
as
ı
nda q
ı
c
ı
qlanma, a
ğ
ciy
ə
rl
ə
rin xroni-
ki d
ə
yi
ş
m
ə
si v
ə
iltihab prosesl
ə
ri, mikroorqanizml
ə
rin
t
ə
siri il
ə
birlikd
ə
a
ğ
ciy
ə
rin
ş
i
ş
m
ə
si inki
ş
af
ı
n
ı
n
tezl
əş
m
ə
si. Ba
ş
a
ğ
r
ı
lar
ı
, tez yor
ğ
unluq.
Ə
s
ə
bi poz
ğ
un-
luq. U
ş
aqlarda – l
ə
ng böyüm
ə
, anemiya, hiperaktivlik -
yüks
ə
k h
ə
r
ə
k
ə
t aktivliyin
ə
, diqq
ə
tsizliy
ə
, küs
ə
y
ə
nliy
ə
,
yüks
ə
k q
ı
c
ı
qlanmaya, ölüvayl
ı
ğ
a s
ə
b
ə
b olur, h
ə
r
ə
k
ə
t
funksiyas
ı
n
ı
n inc
ə
v
ə
kobud pozulmas
ı
u
ş
aqlarda
yeri
ş
in düzgün olmamas
ı
, tarazl
ı
ğ
ı
n pozulmas
ı
,
ə
z
ə
l
ə
z
ə
ifliyi il
ə
n
ə
tic
ə
l
ə
nir. Bel
ə
u
ş
aqlar t
ə
hsild
ə
geri qal
ı
r.
10.7. Tibbi t
ə
minat v
ə
onun insan sa
ğ
laml
ı
ğ
ı
na t
ə
siri
İ
lk bax
ı
ş
da sa
ğ
laml
ı
ğ
ı
n t
ə
min olunmas
ı
nda s
ə
hiyy
ə
nin m
ə
suliyy
ə
t pay
ı
(10-15%) a
ş
a
ğ
ı
d
ı
r. Lakin insanlar
ı
n
ə
ks
ə
riyy
ə
ti öz sa
ğ
laml
ı
ğ
ı
na ümidini m
ə
hz s
ə
hiyy
ə
il
ə
ba
ğ
lay
ı
r. Bu onunla
ə
laq
ə
dard
ı
r ki, çox vaxt adamlar
yaln
ı
z x
ə
st
ə
l
ə
ndikd
ə
n sonra sa
ğ
laml
ı
ğ
ı
bar
ə
d
ə
dü
ş
ünür. T
ə
bii ki, sa
ğ
almas
ı
n
ı
onlar yaln
ı
z tibbl
ə
ba
ğ
lay
ı
r. Lakin
bu zaman insan dü
ş
ünm
ə
lidir ki,
h
ə
kim sa
ğ
laml
ı
ğ
ı
qorumq deyil, müalic
ə
il
ə
m
əşğ
ul olur.
Müalic
ə
zaman
ı
h
ə
kim strateji yana
ş
madan deyil, tikinti yana
ş
madan istifad
ə
ed
ə
r
ə
k k
ə
skin hallar
ı
aradan
qald
ı
rma
ğ
a çal
ı
ş
ı
r. H
ə
kim simptomu aradan qald
ı
rmaq hesab
ı
na müv
ə
qq
ə
ti x
ə
st
ə
nin hal
ı
n
ı
yüngüll
əş
dirir, lakin
o, simptomu aradan qald
ı
rd
ı
qda onu yaradan s
ə
b
ə
bl
ə
ri aradan qald
ı
rm
ı
r, bununla da x
ə
st
ə
liyi «daxil
ə
» ötürür,
154
onun sonrak
ı
inki
ş
af
ı
n
ı
süni davam etdir
ə
r
ə
k xroniki formaya keçirir.
Ə
n
ə
n
ə
vi tibbd
ə
farmakologiya, sakitlik v
ə
c
ə
rrah b
ı
ça
ğ
ı
ə
sas müalic
ə
vasit
ə
l
ə
ri say
ı
l
ı
r. Onlardan h
ə
r birinin
üstün v
ə
çat
ı
ş
mayan c
ə
h
ə
tl
ə
ri vard
ı
r. Kritik v
ə
ziyy
ə
td
ə
, güclü a
ğ
r
ı
lar zaman
ı
, yaraland
ı
qda, reanimasiyada
m
ə
lumdur ki, k
ə
skin hallar
ı
k
ə
narla
ş
d
ı
rma i
ş
l
ə
ri yerin
ə
yetirilir. Bu halda h
ə
r
ş
eyd
ə
n
ə
vv
ə
l farmakoloji v
ə
c
ə
rrahi
ə
m
ə
liyyatlar h
ə
yata keçirilir. Farmakoloji preparatlar
ı
n
ə
ks
ə
riyy
ə
ti güclü t
ə
siri il
ə
f
ə
rql
ə
nir v
ə
ya
ş
amaq
u
ğ
runda mübariz
ə
üçün orqanizm maksimum aktivl
əş
dirilir.
M
ə
lumdur ki, orqanizmd
ə
resurslar
ı
n bel
ə
toplanmas
ı
yaln
ı
z müv
ə
qq
ə
ti xarakter da
ş
ı
y
ı
r. Lakin uzun
müdd
ə
tli bel
ə
farmakologiyadan istifad
ə
olunmas
ı
faydal
ı
deyil, bel
ə
ki, bir t
ə
r
ə
fd
ə
n funksional rezervl
ə
rin
b
ə
rpa olunmas
ı
na imkan yaranm
ı
r, dig
ə
r t
ə
r
ə
fd
ə
n
z
ə
h
ə
rli say
ı
l
ı
r, allergiya
v
ə
dig
ə
r x
ə
st
ə
likl
ə
r
ə
s
ə
b
ə
b olur.
C
ə
dv
ə
l 10.3
Sintetik v
ə
t
ə
bii m
ə
n
şə
li farmakoloji preparatlar
ı
n
müqayis
ə
li xarakteristikas
ı
(E.N.Vayner, 2001)
Göst
ə
ricil
ə
r
Preparatlar
Sintetik Xroniki
1 2
3
X
ə
st
ə
nin müalic
ə
sind
ə
ba
ş
l
ı
ca
istifad
ə
edilir
k
ə
skin xroniki
Profilaktika üçün
ə
h
ə
miyy
ə
tli
m
ə
hdud çox
Z
ə
h
ə
rl
ə
nm
ə
tez-tez yüks
ə
k
tez-tez a
ş
a
ğ
ı
D
ə
rman x
ə
st
ə
likl
ə
ri
tez-tez
çox az
Allergiya t
ə
hlük
ə
si
maksimum
minimum
Uzun müdd
ə
tli istifad
ə
ad
ə
t
ə
n t
ə
hlük
ə
li v
ə
ya
ehtiyatla
mümkündür
D
ə
rman arsenal
ı
nda saxlanmas
ı
seyr
ə
k 10 ild
ə
n çox
10 min ild
ə
n 15
min il
ə
q
ə
d
ə
r
H
ə
m d
ə
bu,
ə
n çox süni sintetikl
əş
dirilmi
ş
d
ə
rman madd
ə
l
ə
rin
ə
aiddir, bel
ə
ki, t
ə
bii preparatlar daha yüngül
(yum
ş
aq) t
ə
sir
ə
malikdir (c
ə
dv
ə
l 10.3). Bel
ə
v
ə
ziyy
ə
t t
ə
kamül bax
ı
m
ı
ndan ayd
ı
n olur. Sintetik preparatlar
orqanizmd
ə
yad m
ə
lumat da
ş
ı
y
ı
r v
ə
ona t
ə
kamül prosesind
ə
rast g
ə
linmir. T
ə
bii madd
ə
l
ə
rin özl
ə
ri t
ə
kamül
prosesin
ə
s
ə
b
ə
b olmu
ş
, ona gör
ə
onlar
ı
n informasiya t
ə
rkibi orqanizmin h
ə
yat f
ə
aliyy
ə
ti mexanizmin
ə
uy
ğ
un
g
ə
lir. Odur ki, farmakoloji preparatlarla uzun müdd
ə
t müalic
ə
apar
ı
ld
ı
qda (xüsus
ə
n sintetik m
ə
n
şə
li) müalic
ə
olunan
Dostları ilə paylaş: |