159
yuxar
ı
v
ə
a
ş
a
ğ
ı
t
ə
n
ə
ffüs yollar
ı
n
ı
n dig
ə
r simptomlar
ı
n
ı
n artmas
ı
ndan ba
ş
layaraq,
bronxial astman
ı
n
g
ə
rginl
əş
m
ə
si, bronxit x
ə
st
ə
likl
ə
ri hadis
ə
l
ə
rinin çoxalmas
ı
, t
ə
n
ə
ffüs orqanlar
ı
n
ı
n v
ə
ür
ə
k-damar x
ə
st
ə
likl
ə
rind
ə
n
ölüm hallar
ı
n
ı
n artmas
ı
na q
ə
d
ə
r t
ə
zahür olunur.
AH
10
(asl
ıı
hiss
ə
cikl
ə
rin) hiss
ə
cikl
ə
rin q
ı
samüdd
ə
tli – 24 saat t
ə
siri h
ə
r 10 mkq/m
3
PM
10
üzr
ə
0,8% (0,5-
d
ə
n 1,6%-
ə
q
ə
d
ə
r) sutkal
ı
q ölüm d
ə
r
ə
c
ə
sinin artmas
ı
na s
ə
b
ə
b olur. Bu zaman ölüm hallar
ı
ə
n çox t
ə
n
ə
ffüs
orqanlar
ı
n
ı
n x
ə
st
ə
l
ə
nm
ə
si il
ə
ə
laq
ə
dar art
ı
r, b
ə
z
ə
n ür
ə
k-damar x
ə
st
ə
likl
ə
rind
ə
n d
ə
ölüm hallar
ı
çoxal
ı
r.
Çox vaxt
x
ə
st
ə
xanalarda olanlarla müqayis
ə
d
ə
evd
ə
qalanlar daha çox ölür, çünki stasionar
şə
raitd
ə
x
ə
st
ə
l
ə
r
ə
daha yax
ş
ı
tibb yard
ı
m
ı
göst
ə
rm
ə
y
ə
imkan vard
ı
r.
PM
10
-nun ortasutkal
ı
q konsentrasiyas
ı
10 mkq/m
3
-a q
ə
d
ə
r yüks
ə
ldikd
ə
t
ə
n
ə
ffüs orqanlar
ı
n
ı
n simptomlar
ı
n
ı
n
tezliyi 2,8% yüks
ə
lir, bu hal h
ə
m yuxar
ı
, h
ə
m d
ə
a
ş
a
ğ
ı
t
ə
n
ə
ffüs yollar
ı
na aiddir. PM
10
-nun konsentrasiyas
ı
bir ay
ə
rzind
ə
10 mkq/m
3
yüks
ə
l
ə
rs
ə
, u
ş
aqlarda astma tutmalar
ı
4,2% çoxal
ı
r.
As
ı
l
ı
hiss
ə
cikl
ə
rin xroniki t
ə
siri zaman
ı
h
ə
m u
ş
aqlarda, h
ə
m d
ə
ya
ş
ı
65-i keçmi
ş
şə
xsl
ə
rd
ə
bronxit x
ə
st
ə
liyi
hadis
ə
sinin say
ı
art
ı
r. PM
10
-nun konsentrasiyas
ı
n
ı
n h
ə
r 10 mkq/m
3
yüks
ə
lm
ə
si il
ə
ə
laq
ə
dar
bronxit x
ə
st
ə
liyinin
v
ə
xroniki öskür
ə
yin ba
ş
verm
ə
si hadis
ə
sinin 10-25% artmas
ı
mü
ə
yy
ə
n edilmi
ş
dir. PM
10
-nun konsentrasiyas
ı
n
ı
n
artmas
ı
il
ə
ə
laq
ə
dar ümumi ölüm hadis
ə
l
ə
ri v
ə
ür
ə
k-damar, t
ə
n
ə
ffüs sisteminin v
ə
a
ğ
ciy
ə
r x
ə
rç
ə
ng x
ə
st
ə
liyind
ə
n
ölümün artmas
ı
mü
ş
ahil
ə
olunur.
Atmosferd
ə
x
ı
rda dispers tozun mövcud oldu
ğ
u Rusiyan
ı
n
ə
n çirkl
ə
nmi
ş
şə
h
ə
rl
ə
rind
ə
2 mln-luq
ə
halid
ə
asl
ıı
hiss
ə
cikl
ə
rin k
ə
skin t
ə
sirind
ə
n
ə
lav
ə
ölüm hadis
ə
si 4 min, xroniki t
ə
sirind
ə
n is
ə
ə
lav
ə
ölüm 2 min t
əş
kil
edir (c
ə
dv
ə
l 11.1).
C
ə
dv
ə
l 11.1
1 mln.
ə
halisi olan
şə
h
ə
rd
ə
PM
10
hiss
ə
cikl
ə
rinin müxt
ə
lif
konsentrasiyada il
ə
rzind
ə
t
ə
siri n
ə
tic
ə
sind
ə
ə
lav
ə
ölüm
hadis
ə
l
ə
rinin say
ı
(Avaliani, 2002)
T
ə
sir
ə
m
ə
ruz
qalan
ə
halinin
say
ı
mln. adam
PM
10
-nun
konsentrasiyas
ı
,
mkq/m
3
Ə
lav
ə
ölüm hadis
ə
sinin say
ı
Tozun k
ə
skin
t
ə
siri zaman
ı
Tozun xroniki
t
ə
siri zaman
ı
2,4
≥
165 v
ə
çox
1831 1237
20 83-165 1376 930
50
<
83
670 450
Havan
ı
n yüks
ə
k s
ə
viyy
ə
d
ə
as
ı
l
ı
hiss
ə
cikl
ə
rl
ə
çirkl
ə
n
ə
n
şə
h
ə
rl
ə
rd
ə
ya
ş
ayan
insanlar
ı
n ömrü t
ə
xmin
ə
n 4 il
azal
ı
r.
Rusiyan
ı
n atmosfer havas
ı
n
ı
n as
ı
l
ı
hiss
ə
cikl
ə
r v
ə
dig
ə
r çirkl
ə
ndiricil
ə
rl
ə
yüks
ə
k s
ə
viyy
ə
d
ə
çirkl
ə
n
ə
n
şə
h
ə
rl
ə
rinin
ə
halisind
ə
tez-tez faringit, konyuktivit, bronxit, bronxial astma v
ə
dig
ə
r x
ə
st
ə
likl
ə
r
ə
rast g
ə
linir.
Azot 2 - oksid.
Azot 2 – oksidin (NO
2
) ayr
ı
lmas
ı
n
ı
n ba
ş
l
ı
ca m
ə
nb
ə
l
ə
ri metallurgiya istehsal
ı
, avtomobil
n
ə
qliyyat
ı
, istilik elektrik stansiyalar
ı
v
ə
müxt
ə
lif q
ı
zd
ı
r
ı
c
ı
qur
ğ
ular
ı
hesab olunur. Azot 2-oksidi h
ə
mi
şə
azot 1-
oksid (NO) mü
ş
ayi
ə
t edir: onlar
ı
n m
ə
cmusu «N
x
» kimi ifad
ə
olunur.
Stasionar m
ə
nb
ə
l
ə
rd
ə
n azot 2-oksid
tullant
ı
lar
ı
n
ı
n h
ə
cmi ilb
ə
il azal
ı
r, bununla yana
ş
ı
, avtomobil n
ə
qliyyat
ı
il
ə
daima art
ı
r. Bel
ə
ki, son ill
ə
r
avtomobill
ə
rin k
ə
skin sur
ə
td
ə
çoxalmas
ı
azot oksidl
ə
ri tullant
ı
lar
ı
n
ı
n 30-40% artmas
ı
na s
ə
b
ə
b olmu
ş
dur.
Rusiyan
ı
n müxt
ə
lif
şə
h
ə
rl
ə
rind
ə
atmosfer havas
ı
nda azot 2-oksidin ortaillik miqdar
ı
40-70 mkq/m
3
t
əş
kil
edir. Azot 2-oksidin
ə
n yüks
ə
k konsentrasiyas
ı
, avtomobil n
ə
qliyyat
ı
n
ı
n buraxd
ı
ğ
ı
NO-nun tullant
ı
s
ı
ümumi
tullant
ı
lar
ı
n 50-70%-ni t
əş
kil ed
ə
n iri
şə
h
ə
rl
ə
rd
ə
qeyd
ə
al
ı
n
ı
r.
Son ill
ə
r atmosfer havas
ı
nda azot 2-oksidin
miqdar
ı
20%-d
ə
n çox artm
ı
ş
d
ı
r. Dioksid azotla havas
ı
yüks
ə
k s
ə
viyy
ə
d
ə
çirkl
ə
n
ə
n
şə
h
ə
rl
ə
rd
ə
6 mln-a q
ə
d
ə
r
ə
hali ya
ş
ay
ı
r, o cüml
ə
d
ə
n onlardan 3,6 milyonu 60-70 mkq/m
3
, 2 milyonu is
ə
70 .. 120 mkq/m
3
konsentrasiyal
ı
çirkl
ə
nm
ə
y
ə
m
ə
ruz qal
ı
r. AB
Ş
-da analoji
şə
raitd
ə
9 mln
ə
hali ya
ş
ay
ı
r.
Dostları ilə paylaş: