Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Sa
ğ laml ı ğ a t ə siri . Azot 2-oksid selikli qi ş aya v ə t ə n ə ffüs orqanlar ı na q ı c ı qland ı r ı c ı t ə sir göst ə rir. Çox yüks ə k konsentrasiyada (m ə s ə l ə n, s ə naye mü ə ssis ə sind ə q ə za zaman ı ) NO 2 -nin t ə siri a ğ ciy ə rl ə rin d ə rhal a ğ ı r z ə d ə l ə nm ə sin ə s ə s ə b olur. NO 2 -nin sa ğ laml ı ğ a t ə siri şə h ə rl ə rd ə real mü ş ahid ə olunan xeyli a ş a ğ ı konsentrasiyada da t ə zahür oluna 160 bil ə r. NO 2 -nin yüks ə k konsentrasiyas ı n ı n uzun müdd ə tli t ə siri orqanizmin geni ş spektrd ə cavab reaksiyas ı na, ilk növb ə d ə respirator sistemind ə (m ə s ə l ə n, astmatikl ə rd ə ) mü ş ahid ə olunur. Bronxial astma x ə st ə liyi olan şə xsl ə rd ə NO 2 -nin 380-560 mkq/m 3 konsentrasiyas ı a ğ ciy ə rl ə rd ə d ə yi ş k ə nliy ə s ə b ə b olur. NO 2 -nin konsentrasiyan ı n h ə r 10 mkq/m 3 s ə viyy ə d ə yüks ə lm ə si, bronxial astmalarda tutmalar ı 6,5%, a ş a ğ ı t ə n ə ffüs yollar ı n ı n x ə st ə l ə nm ə si tezliyini 6,6%, yuxar ı t ə n ə ffüs yollar ı n ı nk ı n ı is ə 3,8% art ı r ı r. Kükürd 2-oksid . Tullant ı lar ı n kütl ə vi miqdar ı na gör ə SO 2 dig ə r atmosfer çirkl ə ndiricil ə ri aras ı nda ön c ə rg ə d ə durur. Bu madd ə havaya yanaca ğ ı n İ ES-d ə , qazanxanalarda, sobalarda yand ı r ı lmas ı ndan, metallurgiya, da ğ -m ə d ə n v ə dig ə r istehsalatlardan, dizel müh ə rrikl ə rind ə n daxil olur. Müxt ə lif ölk ə l ə rd ə atmosfer havas ı nda kükürd 2-oksidin miqdar ı üçün a ş a ğ ı dak ı normativl ə r q ə bul edilmi ş dir: Rusiyada – ortasutkal ı q YVK 50 mkq/m 3 , maksimal bird ə f ə lik YVK – 500 mkq/m 3 ; AB Ş -da ortaillik konsentrasiya kimi milli standart – 85 mkq/m 3 v ə 24 saata – 400 mkq/m 3 -dan istifad ə edilir. ÜST-nin tövsiy ə sin ə uy ğ un olaraq: 10 d ə qiq ə t ə sir zaman ı – 500 mkq/m 3 , 24 saata – 125 mkq/m 3 v ə il ə rzind ə orta konsentrasiya 50 mkq/m 3 q ə bul edilmi ş dir. Sa ğ laml ı ğ a t ə siri. Kükürd 2-oksid k ə skin xo ş ag ə lm ə z iy ə malik olub, ilk növb ə d ə t ə n ə ffüs orqanlar ı na, göz ə v ə d ə riy ə q ı c ı qland ı r ı c ı t ə sir göst ə rir, m ə rk ə zi sinir sistemini z ə d ə l ə yir, orqanizmd ə ged ə n oksidl əş m ə prosesl ə rini m ə hv edir. Kükürd 2-oksidin sorulmas ı onun burun v ə udlaq bo ş lu ğ unun selikli qi ş as ı il ə kontaktda olduqda d ə rhal ba ş lay ı r. Kükürd 2-oksidin t ə sirind ə n yaranan z ə r ə rli effektin qiym ə tl ə ndirilm ə si ehtimal ı n ı ümumi ölüm, ür ə k-damar x ə st ə likl ə ri, t ə n ə ffüs orqanlar ı x ə st ə likl ə ri v ə astmatikl ə rin tutmalar ı n ı n say ı n ı n armtas ı il ə ir ə li sürm ə k olar. Kükürd 2-oksidin havadak ı tör ə m ə m ə hsulu say ı lan sulfat tur ş usu ə sas ə n t ə n ə ffüs orqanlar ı na t ə sir göst ə rir. Kükürdün çoxnüv ə li ammonyak duzlar ı v ə ya sulfat üzvi madd ə l ə ri alveollara (a ğ ciy ə rd ə qovuqcuqlar) mexaniki t ə sir göst ə rir v ə sonradan suda asan h ə ll olundu ğ undan t ə n ə ffüs yollar ı n ı n selikli qi ş as ı vasit ə sil ə s ə rb ə st orqanizm ə daxil olur. Kükürd 2-oksidin k ə skin t ə siri (üç gün ə q ə d ə r) ümumi ölüm hadis ə sini 0,6% art ı r ı r. Karbon 1-oksid (karbon monooksid) – CO (d ə m qaz ı ) tullant ı lar ı n kütl ə sin ə gör ə as ı l ı hiss ə cikl ə r v ə kükürd 2-oksidd ə n sonra üçüncü yerd ə durur. Rusiyada CO-nun atmosferd ə ortasutkal ı q YVK 3 mq/m 3 , maksimal bird ə f ə lik YVK – 5 mq/m 3 t əş kil edir. Dig ə r ölk ə l ə rd ə daha yum ş aq normativl ə r mü ə yy ə n edilmi ş dir. AB Ş -da 8 saata 10 mq/m 3 v ə 1 saata 40 mq/m 3 , ÜST-nin tövsiy ə sin ə uy ğ un olaraq – YVK 15 d ə qiq ə y ə 100 mq/m 3 , 30 d ə q. 60 mq/m 3 , 1 saat – 30 mq/m 3 , 8 saata – 10 mq/m 3 mü ə yy ə n edilmi ş dir. Sa ğ laml ı ğ a t ə siri . Karbon 1-oksidin yüks ə k konsentrasiyas ı k ə skin z ə h ə rl ə nm ə y ə s ə b ə b olur. Xroniki t ə sir zaman ı qanda karboksihemoqlobinin miqdar ı n ı n artmas ı v ə u ş aqlarda psixi h ə r ə k ə t reaksiyas ı n ı n d ə iy ş m ə si mü ş ahid ə olunur. C ə dv ə l 11.2 İ nsan qan ı nda karboksihemoqlabinin konsentrasiyas ı n ı n d ə yi ş m ə si il ə ir ə li g ə l ə n effektl ə r COHv-in konsentrasiyas ı , % Effekt 1 2 0-3 - 2,5-3,0 Stenokardiyadan ə ziyy ə t ç ə k ə nl ə rd ə vaxt yükünün azalmas ı 5,0 Ür ə k x ə st ə liyi olanlarda aritmiya tutmas ı n ı n tezl əş m ə si 3,0-8,0 Siqaret ç ə k ə nl ə r üçün effekt yoxdur 5,1-8,2 Avtomobil sürm ə k qabiliyy ə tinin, koordinasiyan ı n, diqq ə tin z ə ifl ə m ə si 5,0-20 D ə rk etm ə (tan ı ma) qabiliyy ə tinin z ə ifl ə m ə si 10-20 Ba ş a ğ r ı lar ı , ür ə k bulanma, görm ə nin z ə ifl ə m ə si, q ı c ı qlanma, n ə f ə s alman ı n ç ə tinl əş m ə si 20-30 Ür ə k döyüntüsü, ba ş a ğ r ı lar ı 161 1 2 30-40 Güclü ba ş a ğ r ı s ı , taxikardiya, hu ş un itirilm ə si 30-50 Ba ş gic ə ll ə nm ə si, ür ə k bulanma, z ə iflik 50-60 Koma, ölüm Karbon 1-oksidin t ə sir indiaktoru qanda tör ə m ə hemoqlobinin – karboksihemoqlobinin (COHb) t ə yin edilm ə sidir. Bu metoddan h ə m ekoloji epidemiologiyada, h ə m d ə tibbi m ə hk ə m ə d ə geni ş istifad ə olunur. 11.2 sayl ı c ə dv ə ld ə insan ı n qan ı nda karboksihemoqlobinin miqdar ı ndan as ı l ı olaraq ba ş ver ə bil ə c ə k m ə nfi effektl ə rin siyah ı s ı verilir (ÜST, 2000). Qanda COHb-in miqdar ı i ş çil ə rd ə i ş in sonunda 3,5% (Amerika gigiyena ə m ə k assosiasiyas ı n ı n tövsiy ə sin ə gör ə ), ümumi ə hali qrupunda is ə 2,5%-d ə n art ı q olmamal ı d ı r. Ozon . Ozon oksigenin allatrop modifikasiyas ı (O 3 ) olub, mavi r ə ng ə , xarakterik iy ə v ə partlay ı c ı xass ə y ə malikdir, h ə mçinin güclü oksidl əş diricidir. Troposfer v ə strotosfer ozonu ay ı r ı rlar. Troposfer ozonu yer s ə thind ə n 12-17 km- ə q ə d ə r, strotosfer ozonu is ə 50 km- ə q ə d ə r hündürlükd ə yerl əş ir. Ozonun çox hiss ə si strotosferd ə yerl əş ir. Troposferd ə is ə ozonun miqdar ı azd ı r. O, atmosferd ə elektrik v ə ş im şə k çaxmas ı n ə tic ə sind ə ə m ə l ə g ə lir. Troposfer ozonu h ə m d ə gün əş radiasiyas ı n ı n t ə sir şə raitind ə azot oksidl ə rinin krabohidrogenl ə rl ə fotokimy ə vi reaksiyas ı n ə tic ə sind ə ə m ə l ə g ə lir. Havada olan karbon qaz ı v ə azot oksidi d ə ə sas ə n antropogen m ə n şə lidir ( ə n çox avtomobill ə rin yaratd ı ğ ı ). Ə g ə r troposfer ozonunun konsentrasiyas ı n ı n azalmas ı xeyirlidirs ə , strotosfer ozonunun azalmas ı ekoloji f ə lak ə tl ə r ə g ə tirib ç ı xara bil ə r. Atmosfer havas ı nda ozonun fon konsentrasiyas ı ad ə t ə n 30 mkq/m 3 -i keçmir. Rusiyada ozonun YVK-s ı 20 d ə qiq ə d ə 160 mkq/m 3 , bu konsentrasiya il ə rzind ə v ə 24 saat ə rzind ə 30 mkq/m 3 mü ə yy ə n edilir. ÜST Avropa Bürosu 8 saat ə rzind ə ozonun normativini 120 mkq/m 3 s ə viyy ə sind ə tövsiy ə edir. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|