Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XII F Ə S İ L K İ MY Ə V İ
- 12 davaml ı üzvi çirkl ə ndiricil ə r
- Pestisidl ə r: aldrin, xlordan, DDT, dieldrin, eldrin, heptaxlor, mireks, toksafen, heksaxlorsikloheksan (lindan); • S ə
| Radonun
ə halinin sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri . MA İ R-in verdiyi qiym ə t ə ə sas ə n radon I qrup kanserogen ə aiddir. Ə sas kanserogen t ə sir α - aktiv tör ə m ə palonium 214 Po v ə polonium 218 Po-d ə n ba ş verir. Bu parçalanma m ə hsullar ı çox x ı rda b ə rk hiss ə cikl ə rd ə möhk ə ml ə n ə v ə bel ə likl ə , a ğ ciy ə rl ə rd ə çöküntü ver ə bil ə r. İ stehsalat şə raitind ə radonun t ə siri n ə tic ə sind ə a ğ ciy ə rl ə rd ə x ə rç ə ngin inki ş af ı riski Çexoslovakiya, AB Ş , Kanada, İ sveç, Fransa, Böyük Britaniya, Norveç, Çin v ə Avstraliyada müxt ə lif ə hali qruplar ı aras ı nda apar ı lan t ə dqiqatlarla t ə sdiq edilmi ş dir. Habel ə 68000 n ə f ə r da ğ -m ə d ə n i ş çil ə ri aras ı nda a ğ ciy ə r x ə rç ə ngind ə n 2700 ölüm hadis ə si qeyd ə al ı nm ı ş d ı r. A ğ ciy ə r x ə rç ə ngi x ə st ə liyinin çox olmas ı ilk d ə f ə Almaniya v ə Çexiyada havada radonun yüks ə k miqdar ı şə raitind ə i ş l ə y ə n m ə d ə n ş axtaç ı lar ı aras ı nda qeyd ə al ı nm ı ş d ı r. Ölüm hadis ə l ə rinin 50%-d ə n çoxunun (60-80%) s ə b ə bi a ğ ciy ə r x ə rç ə ngi olmu ş dur. Bu x ə st ə lik faktiki olaraq, gözl ə nil ə nd ə n 30-50 d ə f ə art ı q olmu ş dur. A ğ ciy ə r x ə rç ə ngind ə n öl ə nl ə rin ya ş ı ə sas ə n 50-55-i keçmir, çoxlar ı is ə daha cavan ya ş lar ı nda – 40 ya ş ı nda dünyas ı n ı d ə yi ş mi ş dir. Radonla ş üalanman ı n insan sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri üzr ə t ə dqiqatlar Rusiyada S.P.Vereyko (1998) t ə r ə find ə n ə vv ə ll ə r uran mü ə ssis ə l ə ri yerl əşə n Lermontov şə h ə rind ə (Stavropol ölk ə si) v ə O.A.Makarov (2000) t ə r ə find ə n uranmolibden yataqlar ı n ı n m ə d ə ni üz ə rind ə tikilmi ş Çita vilay ə tinin Oktyabrsk q ə s ə b ə sind ə apar ı lm ı ş d ı r. Ler- montovda yüks ə k s ə viyy ə li t ə bii ş üalanmadan ba ş qa, insan ı n sa ğ laml ı ğ ı na, h ə m d ə ə vv ə ll ə r uran emal ı mü ə ssis ə l ə rin d ə pe şə f ə aliyy ə ti t ə sir göst ə rir. 1970-ci ild ə burada şə h ə r salark ə n, yüks ə k radioaktivli tikinti materiallar ı ndan, o cüml ə d ə n uran istehsal ı mü ə ssis ə l ə rinin tullant ı lar ı ndan istifad ə olunmas ı n ı n, ş üalanman ı n c ə m dozas ı n ı n yüks ə lm ə sind ə i ş tirak ı da istisna edilmir. Lermontovda yerin s ə thind ə radon ax ı n ı n ı n s ı xl ı ğ ı orta dünya qiym ə tind ə n t ə xmin ə n 15 d ə f ə yüks ə kdir. Radonun ə n yüks ə k konsentrasiyas ı ə sas ə n yerli tikinti material ı ndan tikil ə n xüsusi evl ə rd ə a ş kar edilmi ş dir (qaz şə killi radonun orta konsentrasiyas ı 1082 Bk/m 3 t əş kil etmi ş dir). Bel ə likl ə , şə h ə r ə halisinin ş üalanma dozas ı mü ə yy ə n olunmu ş normativi xeyli keçir. 1958-ci ild ə n 1998-ci il daxil olmaqla Lermontov şə h ə rind ə ölüm ə msal ı 3 d ə f ə yüks ə lm ş dir. Ki ş il ə r aras ı nda ölüm göst ə ricisi qad ı nlara nisb ə t ə n xeyli yüks ə kdir, h ə m d ə a ğ ciy ə r v ə m ə d ə x ə rç ə ngind ə n ölüm hadis ə sinin çox olmas ı mü ə yy ə n edilmi ş dir. Lermontovda a ğ ciy ə r x ə rç ə ngind ə n ölüm hadis ə sinin Stavropol ölk ə sinin ümumi ə halisind ə n 2 d ə f ə art ı q olmas ı statistik t ə sdiq edilmi ş dir. Burada qad ı nlar aras ı nda süd v ə zi x ə rç ə ngind ə n, ki ş il ə rd ə is ə prostat v ə zi x ə rç ə ngind ə n ölüm ə msal ı yüks ə kdir. Dig ə r radont ə hlük ə li ya ş ay ı ş m ə nt ə q ə si – Çita vilay ə tinin Oktyabr q ə s ə b ə sind ə radonun konsentrasiyas ı 400 Bk/m 3 -dan yüks ə k olan m ə nzill ə rin sakinl ə rind ə t ə n ə ffüs orqanlar ı (xroniki bronxit), ür ə k-damar sistemi (hiper- toniya x ə st ə liyi, ateroskleroz), sinir sistemi, sümük- ə z ə l ə sistemi (artrit, artroz, osteoxondroz) x ə st ə likl ə ri, re- produktiv sa ğ laml ı ğ ı n pozulmas ı , u ş aqlar ı n inki ş af ı n ı n morfogenetik variantlar ı na 2 d ə f ə çox rast g ə linir. Ə halinin radonun t ə sirind ə n mühafiz ə olunmas ı z ə ruriliyi onun vurdu ğ u iqtisadi ziyan ı qabaqcadan mü ə yy ə nl əş dirm ə k v ə h ə yata keçirm ə yi qiym ə tl ə ndirm ə kl ə t ə yin olunur. AB Ş -da ya ş ay ı ş m ə nzill ə rini radondan mühafiz ə etm ə k t ə dbirl ə ri 20 milrd. dollar t əş kil edir. V.F.Demininin (1998) hesablamalar ı na gör ə Ruisya şə raiti üçün radonun 1 Zv s ə viyy ə sind ə adamba ş ı na t ə siri 20 min dollar qiym ə tl ə ndirilir (Zv – zivert- ş üalanma 166 dozas ı n ı s ə ciyy ə l ə ndirir). Bu ə d ə d ə ə saslanaraq ş üalanmadan ə haliy ə d ə y ə n ziyan Rusiyada ild ə 15 mld. dollara çat ı r. Ə n çox ziyan ya ş ay ı ş m ə nzill ə rind ə radonun mövcudlu ğ u v ə insanlar ı n tibbi müayin ə zaman ı ald ı ğ ı doza il ə ə laq ə dard ı r. Ə halinin radiasiya mühafiz ə sini optimalla ş d ı rmaq üçün m ə hz bu m ə nb ə l ə r mühüm obyektl ə r hesab edilm ə lidir. 167 XII F Ə S İ L K İ MY Ə V İ MADD Ə L Ə RL Ə Ç İ RKL Ə NM Ə V Ə ONUN Ə HAL İ N İ N SA Ğ LAMLI Ğ INA T Ə S İ R İ Kimy ə vi madd ə l ə rin canl ı orqanizml ə r ə z ə r ə rli t ə sir göst ə rm ə qabiliyy ə ti z ə h ə rlilik adlan ı r. H ə l ə XVI ə srd ə Parasels qeyd etmi ş dir ki, bütün madd ə l ə r z ə h ə rlidr, onlar ı n z ə h ə rliliyini yaln ı z doza (konsentrasiya) t ə yin edir. Bunu orqanizm üçün h ə yati z ə ruri hesab edil ə n mikroelementl ə rin (d ə mir, mis, sink, kobalt, selen v ə b.) misal ı nda ayd ı n görm ə k olar. Bu göst ə ril ə n madd ə l ə rin orqanizm ə kifay ə t q ə d ə r daxil olmamas ı anemiya, kar- diomiopatiya v ə dig ə r x ə st ə likl ə rin inki ş af ı na s ə b ə b ola bil ə r. Lakin onlar ı n izafi d ə r ə c ə d ə daxil olmas ı toksiki (z ə h ə rlilik) effekt yarad ı r. Davaml ı toksik birl əş m ə l ə rin siyah ı s ı h ə l ə lik tam mü ə yy ə nl əş dirilm ə yib. İ lkin varianta 64 madd ə , o cüml ə d ə n 12 davaml ı üzvi çirkl ə ndiricil ə r (DÜÇ) aid edilib dövl ə tl ə raras ı Stokholm Konvensiyas ı na daxil edilmi ş dir. Bu konvensiyada bir s ı ra kimy ə vi madd ə l ə rin (b ə zi pestisidl ə r, PXB (polixlorbifenil) d ə daxil olmaq- la) istehsal ı v ə istifad ə sinin l əğ v edilm ə si (qada ğ an olunmas ı ) üzr ə t ə dbirl ə rin h ə yata keçirilm ə si n ə z ə rd ə tutu- lur. T ə klif olunan davaml ı toksik birl əş m ə l ə rinin (DTB) siyah ı s ı na a ş a ğ ı dak ı lar aiddir: • Pestisidl ə r: aldrin, xlordan, DDT, dieldrin, eldrin, heptaxlor, mireks, toksafen, heksaxlorsikloheksan (lindan); • S ə naye madd ə l Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|