Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Suyun dezinfeksiya m ə hsullar ı
- 12.1 A ğ ı r metallarla çirkl ə nm ə v ə onun insan sa ğ
| ə
ri : heksaxlorbenzol, PXB; pentaxlorfenol, ftalatlar – dietilheksilftalat, dibutilftalat, bisftalat, heptaxlor, xlorbenzollar, sianidl ə r; • Metallar : qur ğ u ş un, civ ə , kadmium, arsen, nikel, xrom, berillium, civ ə nin, qru ğ u ş unun, qalay ı n üzvi birl əş m ə l ə ri; • Ə lav ə (yard ı mç ı ) m ə hsullar ; dioksinl ə r, furanlar, politsiklik aromatik karbohidrogenl ə r (PAK); • Suyun dezinfeksiya m ə hsullar ı : xloroform, 1,1 – dixloretan, 1, 1, 1- trixloretan; • Dig ə r madd ə l ə r. Dünyan ı n bir s ı ra ölk ə l ə rind ə (AB Ş , Kanada, Meksika) ə traf mühitin DDT, xlordan, lindan, PXB v ə civ ə il ə çirkl ə nm ə sinin azald ı lmas ı üzr ə Milli f ə aliyy ə t Plan ı (MFP) haz ı rlanm ı ş v ə h ə yata keçirilir. Son onillikl ə rd ə Avropada bir çox a ğ ı r metallar ı n v ə davaml ı üzvi birl əş m ə l ə rin (DÜB) tullant ı lar ı azald ı lm ı ş d ı r. AB Ş v ə dig ə r b ə zi ölk ə l ə rd ə etill əş dirilmi ş benzind ə n istifad ə nin qada ğ an edilm ə si n ə tic ə sind ə u ş aqlar ı n qanunda qur ğ u ş unun v ə İ sveçd ə ana südünd ə heksaxlorbenzol funqisidin miqdar ı azalm ı ş d ı r. Spesifik t ə sir xarakterin ə malik olan kimy ə vi madd ə l ə r haqq ı nda a ş a ğ ı da ə trafl ı m ə lumat verilir. 12.1 A ğ ı r metallarla çirkl ə nm ə v ə onun insan sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri T ə bii mühitin çirkl ə nm ə sin ə h ə sr olunan ə d ə biyyatlarda vanadium, nikel, d ə mir, marqans, civ ə , kadmium, kobalt, mis, qur ğ u ş un, arsen, qalay, sürm ə , selen, xrom v ə sink şə rti olaraq a ğ ı r metallar adlan ı r, h ə rç ə nd kimyaç ı lar ı n nöqteyi n ə z ə rinc ə bu elementl ə rin ham ı s ı h ə qiqi metal say ı lm ı r. T ə bi ə td ə a ğ ı r metallar ı n ə ks ə riyy ə ti yaln ı z çox az konsentrasiyada bitkil ə r v ə bakteriyalar üçün ə lveri ş lidir. D ə mir, mis, sink, selen, marqans, molibden v ə b ə zi dig ə r elementl ə r mikrodozalarda canl ı orqanizml ə r üçün z ə ruridir. Onlar yaln ı z böyük, izafi dozalarda t ə hlük ə lidir. Qur ğ u ş un, kadmium, arsen, civ ə v ə onun birl əş m ə l ə ri ist ə nil ə n konsentrasiyada ə ks ə r ali bitkil ə r v ə bir çox dig ə r bitkil ə r üçün z ə h ə rlidir. Lakin son t ə dqiqatlar göst ə rdi ki, h ə tta civ ə kimi toksik element mikroorqanizml ə rd ə leykositl ə rin aktivliyini v ə madd ə l ə r mübadil ə sini, h ə mçinin canl ı orqanizml ə rin dezintoksikasiyas ı n ı stimulla ş d ı r ı r. M ə d ə nl ə rd ə n a ğ ı r metallar ı n s ə nayed ə ç ı xar ı lmas ı prinsip etibaril ə onlar ı n giokimy ə vi tsiklini d ə iy ş dirdi v ə t ə bi ə td ə bir çox metallar ı n konsentrasiyas ı on v ə yüz d ə f ə çoxalm ı ş d ı r. A ş a ğ ı da ayr ı -ayr ı a ğ ı r metallar ı n ə traf mühit ə dü ş m ə si m ə nb ə l ə ri v ə insan ı n sa ğ laml ı ğ ı na t ə siri verilir. 12.1.1. Qur ğ u ş un (Pb) Ə n toksik metallardan biri olub bir s ı ra beyn ə lxalq t əş kilatlar ı n, o cüml ə d ə n Ümumdünya S ə hiyy ə T əş kilat ı n ı n (ÜST), BTM-nin, toksik madd ə l ə r ə v ə x ə st ə likl ə r üzr ə Amerika agentliyi v ə dig ə r ölk ə l ə rin analoji dövl ə t t əş kilatlar ı n ı n prioritet çirkl ə ndirici madd ə l ə rin siyah ı s ı na daxil edilmi ş dir. Qur ğ u ş un ə traf mühit ə etill əş dirilmi ş benzinl ə i ş l ə y ə n avtomobill ə rin tullant ı lar ı il ə , metallurgiya mü ə ssis ə l ə ri, poliqrafiya mü ə ssis ə l ə ri, ma ş ı nqay ı rma istehsal ı , akkumulyator istehsal ı v ə dig ə r qur ğ u ş un t ə rkibli m ə hsullar istehsal ed ə n mü ə ssis ə l ə rin tullant ı lar ı il ə daxil olur. Etill əş dirilmi ş benzind ə n bir çox ölk ə l ə rd ə istifad ə edilm ə sinin qada ğ an olunmas ı il ə 168 ə laq ə dar son ill ə r atmosfer havas ı nda qur ğ u ş unun konsentrasiyas ı xeyli azalm ı ş d ı r. Qur ğ u ş unun yol veril ə n konsentrasiyas ı (YVK) atmosfer havas ı nda 0,3 mkq/m 3 , su m ə nb ə l ə ri suyunda 30 mk/m 3 (ÜST-nin tövsiy ə sin ə ə sas ə n – 10 mk/l) mü ə yy ə n edilmi ş dir. Torpaqda qur ğ u ş unun t ə xmini YVK-s ı a ş a ğ ı dak ı kimi t əş kil edir: qumlu v ə qumluca torpaqlarda – 32, tur ş (gillic ə v ə gilli) torpaqlarda – 65 v ə neytral tur ş ulu ğ a yax ı n torpaqlarda – 130 mq/kq. Ə traf mühitd ə qur ğ u ş unun miqdar ı . Haz ı rda praktiki olaraq ə traf mühitin bütün komponentl ə ri qur ğ u ş unla çirkl ə nm ə y ə m ə ruz qalm ı ş d ı r. Atmosfer havas ı ndan ba ş qa qur ğ u ş una içm ə li sularda, torpaqda v ə qida m ə hsullar ı nda da rast g ə linir. Qur ğ u ş un içm ə li suya polivinilxlorid m ə mulatlar ı ndan istifad ə etm ə kl ə ə laq ə dar daxil ola bil ə r, bura t ə rkibind ə iki v ə üç ə sasl ı qur ğ u ş un-sulfat, iki ə sasl ı qru ğ u ş un-stearat v ə bir ə sasl ı qur ğ u ş un-karbonat olan stabilizatorlar aiddir. İ zafi miqdarda qur ğ u ş un içm ə li suya metallurgiya v ə dig ə r istehsalatlara yax ı n yerl əşə n ya ş ay ı ş m ə nt ə q ə l ə rind ə daxil ola bil ə r. Ə lvan metallar istehsal ed ə n şə h ə rl ə rd ə torpa ğ ı n t ə rkibind ə qur ğ u ş unun miqdar ı 1000-2000 mq/kq-a çata bil ə r. Torpa ğ ı n qur ğ u ş unla yüks ə k s ə viyy ə d ə çirkl ə nm ə si, xüsusil ə , qur ğ u ş un ə ridilm ə si v ə qur ğ u ş unt ə rkibli akkumulyatorlar istehsal ed ə n mü ə ssis ə l ə r yerl əşə n şə h ə rl ə rd ə mü ş ahid ə olunur. Rusiyada bel ə şə h ə rl ə rd ə n Vladiqafqaz ( Ş imali Osetiya), Krasnouralski, Çelyabinski, Novosibirski, Kursk, Sibirsk, Podolski (Moskva vilay ə ti), Sankt-Peterburq (akkumulyator istehsal ed ə n ya ş ay ı ş rayonunun yax ı nl ı ğ ı nda) v ə b. göst ə rm ə k olar. Torpa ğ ı yüks ə k s ə viyy ə d ə qur ğ u ş unla çirkl ə n ə n şə h ə rl ə rd ə sah ə k ə nd t ə s ə rrüfat ı m ə hsullar ı üçün istifad ə olunduqda t ə bii ki, qur ğ u ş un qida m ə hsuluna keçir. M ə s ə l ə n, Ural ı n Karaba ş adlanan kiçik şə h ə rind ə (Çelyabinsk vilay ə ti) mis ə rid ə n zavod 1910-cu ild ə n etibar ə n i ş l ə yir, qabaqlar qur ğ u ş un tullant ı lar ı ild ə 2 min tona çat ı rd ı . Haz ı rda havan ı n çirkl ə nm ə si xeyli a ş a ğ ı olsa da, torpa ğ ı n çirkl ə nm ə s ə viyy ə si son d ə r ə c ə yüks ə k olub, 1500-2000 mq/kq-a çat ı r. Bel ə torpaqda bec ə ril ə n t ə r ə v ə zin t ə rkibind ə qur ğ u ş unun miqdar ı 1,5-2,5 mq/kq t əş kil edir (YVK is ə 0,5 mq/kq-d ı r). Dig ə r metallurgiya istehsal ı yerl əşə n Belovo-Kemerovsk vilay ə tinin şə h ə rl ə rind ə kartof v ə t ə r ə v ə zin t ə rkibind ə YVK-dan 70-90% art ı q qur ğ u ş un mü ş ahid ə edilir. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|