Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- PXB-in sa ğ laml ı ğ a t ə siri
| «Oranj» agentinin t
ə tbiqinin n ə tic ə l ə ri. Vyetkonqun h ə rbi gücünü görm ə k m ə qs ə dil ə 1964-cü ild ə AB Ş - ı n h ə rbi hava qüvv ə l ə ri tropik me şə l ə rind ə a ğ aclar ı yarpaqs ı zla ş d ı rmaq üçün kütl ə vi sur ə td ə defoliant herbisidind ə n istifad ə etmi ş dir. T ə rkibind ə 170 kq ə n toksik konqener TXDD olan «Oranj» agentinin t ə tbiqi n ə tic ə sind ə C ə nubi Vyetnam, Kampuçiya, Laosun ə halisin ə , h ə m d ə bu ə m ə liyyatda i ş tirak ed ə n AB Ş , Kanada v ə Avstraliyan ı n öz h ə rbi qüvv ə l ə rin ə böyük ziyan d ə ymi ş dir. H ə tta «oranj»dan istifad ə d ə n 20 il keçdikd ə n so- nra da onun n ə tic ə l ə rinin effekti qeyd ə al ı nm ı ş d ı r. Vyetnam müharib ə sind ə «oranj» agentinin tozland ı r ı lmas ı il ə m əşğ ul olan Amerika veteranlar ı n ı n üz ə rind ə apar ı lan mü ş ahid ə l ə r onlarda diabetin ə m ə l ə g ə lm ə si 2, 3, 7, 8 TXDD-in t ə siri aras ı nda korrelyasiya a ş kar etm ə y ə imkan yaratm ı ş d ı r. 1976-c ı ild ə Ş imali İ taliyada Sevezo şə h ə rind ə kimya zavodunda ba ş ver ə n q ə za n ə tic ə sind ə ə traf mühit ə çoxlu miqdarda 2, 3, 7, 8 TXDD daxil olmu ş dur. Bunun n ə tic ə sind ə 220 adam ı n d ə risind ə xüsusi s ə pki (xlo- rakne) ə m ə l ə g ə lmi ş dir. bu x ə st ə liy ə u ş aqlar daha çox m ə ruz qalm ı ş lar. Q ə zan ı n n ə tic ə l ə ri reproduktiv funk- siyada böyük d ə yi ş k ə nliy ə s ə b ə b olmu ş dur. Q ə zadan ziyan ç ə kmi ş Sevezo şə h ə rinin ə halisind ə (çirkl ə nmi ş ə razid ə ) 15 il müdd ə tind ə daima x ə rç ə ng x ə st ə liynin b ə zi formalar ı n ı n yüks ə k inki ş af riski qeyd ə al ı nm ı ş d ı r. 12.2.2. Polixlorlu bifenill ə r (PXB) PXB-in sintezi dünyada s ə naye miqyas ı nda 1920-ci ill ə rin sonunda h ə yata keçirilm ə y ə ba ş land ı . 1970-ci ill ə rd ə bir s ı ra m ə hsullar ı n haz ı rlanmas ı zaman ı ondan istifad ə olunmas ı qada ğ an edildi. Lakin PXB-in burax ı lmas ı davam etdirildi, çünki transformatorlar ı n, kondensatorlar ı n v ə müxt ə lif hidravlik avadanl ı qlar ı n y ı ğ ı lmas ı nda ona t ə l ə bat çox idi. Kondensator v ə transformatorlar ı n sovol (PXB) v ə sovtal (PXB v ə trixlorbife- nilin (TXB) qar ı ş ı ğ ı ) doldurucular ı il ə kütl ə vi burax ı lmas ı na 1960-c ı ill ə rd ə n ba ş land ı v ə 1989-1990-c ı ill ə r ə q ə d ə r bu burax ı l ı ş dayand ı r ı lmad ı . PXB-d ə n h ə m d ə lak, mum, sintetik q ə tran, epoksidli boyalar v ə g ə mil ə rin alt hiss ə si üçün r ə ngl ə r, sürgü-soyuducu mayel ə r v ə s. haz ı rlanmas ı nda istifad ə olunur. Qiym ə t m ə lumat ı na ə sas ə n keçmi ş SSR İ -d ə 100 min ə d ə dd ə n art ı q h ə cmi 10-dan 2500 kq-a q ə d ə r olan transformator haz ı rlanm ı ş d ı r. Rusiyan ı n b ə zi zavodlar ı bir neç ə yüz ə d ə d PXB t ə rkibli ya ğ olan transformatorlarla t ə chiz olunmu ş dur. Haz ı rda 1986-c ı il ə q ə d ə r burax ı lan Rusiyan ı n enerji sisteml ə rind ə xaricd ə istehsal olunan TXB il ə dolduru- lan 200 min güclü transformator istismar edilir (Reviç v ə b., 2004). H ə min vaxtdan etibar ə n enerji sisteml ə rin ə TXB v ə ya t ə rkibind ə PXB olan dig ə r avadanl ı qlar verilmir. Yeni kondensatorlarda TXB ə v ə zin ə ekoloji t ə hlük ə siz dielektrikd ə n istifad ə edilir. PXB-nin çox hiss ə si i ş l ə ndikd ə n sonra zibillikl ə r ə at ı l ı r v ə ya yand ı r ı l ı r. Onlar ı n atmosfer ə daxil olmas ı n ı n bir yolu sayl ı r (bütün itkinin 50%- ə q ə d ə ri). Bundan ba ş qa PXB atmosfer ə bilavasit ə ə lav ə buxarlanma (6%) il ə d ə daxil olur. Elektrotexniki yoxlamalar ı n qabaqcadan verdiyi m ə lumata gör ə 30 min PXB t ə rkibli ya ğ lar olan 1000-d ə n art ı q obyekt mövcuddur. PXB-in sa ğ laml ı ğ a t ə siri . PXB d ə dioksinl ə r kimi reprodikutiv funksiyaya böyük t ə sir göst ə rir. Ə halinin 180 PXB-in t ə sirin ə m ə ruz qalmas ı n ı mü ə yy ə n etm ə nin n ə tic ə l ə ri a ş kar olunmu ş dur: - PXB il ə qad ı nlar ı n çirkl ə nmi ş düyüd ə n istifad ə etm ə si n ə tic ə sind ə ölü do ğ ulan u ş aqlar v ə u ş aqlarda ölüm hadis ə si artm ı ş d ı r. - T ə rkibind ə yüks ə k miqdarda PXB olan bal ı qla qidalanan analar ı n u ş aqlar ı azç ə kili olmu ş dur (AB Ş , Miçi- qan ş tat ı ); İ sveçin Baltikyan ı sahill ə rind ə bal ı qç ı lar ı n (analar ı n) qanlar ı nda PXB-in miqdar ı müqayis ə qrupuna nisb ə t ə n 30% çox olmu ş dur. - Qanlar ı nda PXB-in miqdar ı çox olan qad ı nlar ı n u ş aqlar ı anadang ə lm ə qüsurlarla do ğ ulur. MA İ R PXB-ni 2A qrupuna, AB Ş - ı n ə traf mühitin mühafiz ə si Agentliyi is ə insanda kanserogen ehtimal ı qrupuna aid etmi ş dir. Epidemioloji t ə dqiqatlar ı n n ə tic ə l ə rin ə ə sas ə n PXB-in t ə siri il ə d ə rid ə melanoman ı n, qaraciy ə rd ə x ə rç ə ng x ə st ə liyinin, m ə d ə -ba ğ ı rsaq trakt ı nda (yolunda) ş i ş l ə rin, dig ə r b ə dxass ə li yeni tör ə m ə l ə rin ə m ə l ə g ə lm ə si aras ı nda ə laq ə lik mü ə yy ə n edilmi ş dir. Ə sas ə n müayin ə kondensator istehsal ı f ə hl ə l ə rind ə apar ı lm ı ş d ı r. Suyu PXB il ə çirkl ə nmi ş Miçiqan gölünd ə tutulmu ş bal ı qla qidalanan analar ı n u ş aqlar ı nda ə qli (zehni) göst ə ricil ə rin a ş a ğ ı olmas ı mü ş ahid ə olunmu ş dur (J.Jacobson, S.Yacobson, 1996). «Ya ğ » x ə st ə likl ə ri. Yu- ş o x ə st ə liyi . Yaponiyada PXB-nin qida m ə hsullar ı na izafi daxil olmas ı ə halinin sa ğ laml ı ğ ı nda k ə skin n ə tic ə l ə r ba ş vermi ş dir. 1968-ci ild ə Yaponiyada düyü ya ğ ı n ı n t ə mizl ə nm ə si m ə rh ə l ə sind ə m ə hsula «kanexlor-400» (PXB v ə PXDF, az miqdarda is ə PXDD-in ə lav ə edilm ə si qar ı ş ı ğ ı ticar ə t ad ı ) dü ş mü ş dür. Bunun n ə tic ə sind ə Fukuoka v ə Naqasaki prefekturalar ı nda ya ş ayan adamlarda ə m ə l ə g ə l ə n x ə st ə lik «yu- ş o» adland ı r ı lm ı ş d ı r. Düyü ya ğ ı nda tap ı lan PXB (TE)-in orta konsentrasiyas ı 0,98mkq/q, dioksinl ə r is ə lap az olmu ş dur. PXB-in orqanizm ə günd ə lik daxil olmas ı 154 nq/kq-a çatm ı ş (dioksin ekvivalentind ə ), bu is ə fon s ə viyy ə sind ə n xeyli çoxdur. Z ə r ə r ç ə k ə n adamlar ı n qan ı nda v ə ya ğ toxumalar ı nda xeyli miqdarda PXB a ş kar olunmu ş dur. Qidada çirkl ə nmi ş ya ğ dan istifad ə edilm ə si n ə tic ə sind ə 2 min ə yax ı n adam ziyan ç ə kmi ş , onlar ı n 149-u ölmü ş dür. X ə st ə liyin ilk simptomlar ı bol tüpürc ə k axma, üst göz qapa ğ ı n ı n ş i ş m ə si, s ı zanaq şə killi (civ əşə killi) s ə pki (kamedon), piy v ə zil ə rinin f ə aliyy ə tinin gücl ə nm ə si, d ə rinin piqmentl əş m ə si, t ə rl ə m ə k, z ə iflik hissiyyat ı olmu ş dur. X ə st ə lik ümumi yor ğ unluq, ba ş a ğ r ı lar ı , ə zginlik (süstlük), a ğ ı r n ə f ə salma il ə s ə ciyy ə l ə nir. Yu- Ş o x ə st ə liyin ə tutulmu ş qad ı nlarda vaxt ı ndan qabaq do ğ um, b ə z ə n ölü u ş aq do ğ umu olmu ş dur. Do ğ ulan 11 u ş aqdan 9-nun d ə risinin piqmenti qeyri adi tünd-q ə hv ə yi (tünd q ə hv ə yi l ə k ə li boz d ə ri), h ə mçinin d ı rnaqlar ı n v ə di ş ə tinin selikli qi ş as ı n ı n piqmentl əş m ə si qeyd ə al ı nm ı ş , çox ya ş axmas ı mü ş ahid ə edilmi ş dir . Vaxtil ə z ə h ə rl ə nm ə y ə m ə ruz qalan qad ı nlar ı n yeni do ğ ulan u ş aqlar ı n ı n d ə risi tünd r ə ngli olmas ı il ə seçilir. Bel ə u ş aqlar ı Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|