Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
C ə dv ə l 15.2 Yanacaq s ə rfi v ə ə traf mühitin çirkl ə nm ə si Mühit ə t ə sir göst ə r ə n faktorlar İ ES AES Tullant ı lar: Karbon qaz ı 10 mln ton - Kükürd anhidridi v ə dig ə r birl əş m ə l ə r 400 min ton - Kül 100 min ton - Radioaktiv madd ə l ə r - 2 ton C ə dv ə ld ə ki göst ə ricil ə r ə gör ə , atom energetikas ı n ı n üzvi yanaca ğ a ə saslanan energetikaya nisb ə t ə n 203 üstünlükl ə ri böyükdür. AES-l ə rin normal i ş ind ə ə traf mühit ə radioaktiv elementl ə r çox az miqdarda at ı l ı r. Orta hesabla onlar eyni gücd ə İ ES-l ə r ə nisb ə t ə n 2-4 d ə f ə azd ı r. C ə dv ə l 15.3 İ stifad ə olunan yanacaqdan as ı l ı olaraq elektrik stansiyalar ı n ı n ə traf mühit ə t ə siri Yanacaq Z ə r ə rli tullant ı lar Ə traf mühit ə t ə sir İ qtisadi ziyan ( şə rti vahid) Da ş kömür, mazut Kükürd iki oksid, karbon qaz ı , benzo- pirin Tur ş ulu ya ğ ı ş lar, parnik effekti 5 T ə bii qaz Azot 2 oksid, karbon qaz ı Çirkl ə nm ə , yanm ı ş m ə hsullar ı n, istehsal ı n v ə yanaca ğ ı n n ə qlinin t ə sirind ə n ekosistemin deqra- dasiyas ı 1,5 Nüv ə yanaca ğ ı Radioaktivl ə r T ə yin olunmu ş normaya v ə t ə bii fona nisb ə t ə n radioaktivlik a ş a ğ ı d ı r 1,0 1986-c ı ilin may ı na q ə d ə r dünyada i ş l ə y ə n 400 atom elektrobloku 17%-d ə n art ı q elektrik enerjisi ver ə r ə k, radioaktivlik fonunu 0,02%-d ə n çox art ı rmam ı ş d ı r. Çernob ı l faci ə sin ə q ə d ə r keçmi ş SSR İ ə razisind ə AES-l ə r d ə dig ə r istehsal sah ə l ə rin ə nisb ə t ə n olduqca az istehsalat travmas ı ba ş vermi ş dir. Faci ə y ə q ə d ə r 30 il ə rzind ə radia- siya s ə b ə bind ə n olmayan q ə zalar n ə tic ə sind ə c ə mi 17 adam h ə lak olmu ş dur. 1986-c ı ild ə n sonra AES-l ə rin ba ş l ı ca ekoloji t ə hlük ə si q ə za il ə ə laq ə l ə ndirilir. H ə rç ə nd müasir AES-l ə rd ə q ə za ehtimal ı çox azd ı r, lakin o, istisna deyildir. Bu planda Çernob ı l AES-in 4-cü blokunda ba ş ver ə n faci ə ə n böyük q ə za say ı l ı r. Çernob ı l AES-d ə ki q ə za n ə tic ə sind ə 2 min kilometr radiusunda ə razi radioaktiv çirkl ə nm ə y ə m ə ruz qalaraq 20-d ə n art ı q ölk ə ni ə hat ə etmi ş dir. Keçmi ş SSR İ ə razisind ə 17 mln ə hali ya ş ayan 11 vilay ə t ə ziyy ə t ç ə kmi ş dir. Çirkl ə nm ə y ə m ə ruz qalan ə razi 8 mln ha v ə ya 800000 km 2 -d ə n art ı qd ı r. Q ə za n ə tic ə sind ə 31 adam ölmü ş , 200 n ə f ə rd ə n çox insan ş üa x ə st ə liyin ə g ə tirib ç ı xaran radiasiya dozas ı alm ı ş lar. Q ə zadan d ə rhal sonra 115 min adam daha t ə hlük ə li zonadan (30 km-lik) köçürülmü ş dür. Öl ə nl ə rin v ə köçürül ə nl ə rin say ı sonralar artm ı ş , kül ə kl ə radioaktiv madd ə l ə rin apar ı lmas ı , yan ğ ı nlar, n ə qliyyat v ə s. vasit ə sil ə çirkl ə nm ə zonas ı geni ş l ə nmi ş dir. Q ə zan ı n n ə tic ə l ə ri h ə l ə neç ə -neç ə n ə sill ə rin h ə yat ı nda t ə sirini göst ə r ə c ə kdir. Çernob ı l q ə zas ı ndan sonra bir s ı ra ölk ə l ə rd ə c ə miyy ə tin t ə l ə bi il ə AES-l ə rin tikilm ə si proqram ı müv ə ə ti olaraq dayand ı r ı ld ı , lakin 34 ölk ə d ə atom energetikas ı inki ş af ı n ı davam etdirdi. Art ı q 1990-c ı ild ə 10 yeni AES elektrik şə b ə k ə sin ə qo ş uldu. AES-l ə rin tikintisi haz ı rda da davam etdirilir. 1999-cu ilin sonunun m ə lumat ı na ə sas ə n dünyada istismarda olan AES-l ə rin 436 bloku mövcuddur. Dünyada i ş l ə y ə n elektrobloklar ı n ümumi elektrik gücü 335QVt- ə (1Q Vt=1000 Mvt=10 9 Vt) q ə d ə rdir. F ə aliyy ə td ə olan AES-l ə r dünya enerji istehsal ı n ı n 17%-ni t əş kil edir. Yaln ı z Q ə rbi Avropadak ı AES-l ə r orta hesabla bütün elektrik enerjisinin 50%-ni istehsal edir. Ə g ə r haz ı rda f ə aliyy ə td ə olan bütün AES-l ə r İ ES-l ə rl ə ə v ə z olunarsa, dünya iqtisadiyyat ı na, bütün planetimiz ə v ə ayr ı l ı qda h ə r bir insana düz ə lm ə si mümkün olmayan ziyan yetiril ə rdi. Bel ə n ə tic ə ona ə saslan ı r ki, AES-l ə rd ə n ə ld ə olunan enerji eyni zamanda Yerin atmosfer ə h ə r il İ ES-l ə rd ə üzvi yanaca ğ ı n yand ı r ı lmas ı ndan al ı nan 2300 mln ton karbon qaz ı n ı n, 80 mln ton kükürd-2-oksidin v ə 35 mln ton azot oksidi- nin burax ı lmas ı n ı n qar ş ı s ı n ı al ı r. Bundan ba ş qa, üzvi madd ə l ə r (da ş kömür, neft) yand ı r ı lark ə n atmosfer ə t ə rkibind ə ə sas ə n yar ı mparçalanma dövrü 1600 il ə q ə d ə r davam ed ə n radium izotoplar ı olan çoxlu miqdarda 204 radioaktiv madd ə l ə r at ı l ı r. AES-l ə rin tikintisi iri şə h ə rl ə rd ə n 30-35 km aral ı m ə saf ə d ə apar ı l ı r. Ə razi havas ı d ə yi şə n (t ə mizl ə n ə n), da ş q ı n sular ı basmayan yerd ə seçilm ə lidir. AES-l ə rin ə traf ı nda ə halinin ya ş amas ı qada ğ an edil ə n s ə hiyy ə - qoruyucu zona ayr ı l ı r. Qlobal yanacaq-energetik probleml ə rin t ə dqiqatlar ı na ə saslanaraq ə ks ə riyy ə t nüfuzlu Beyn ə lxalq t əş kilatlar dünya atom energetikas ı n ı n inki ş af perspektivl ə rini qiym ə tl ə ndir ə rk ə n 2010-2020-ci ill ə rd ə n sonra dünyada AES-l ə rin tikintisinin geni ş l ə ndirilm ə sin ə t ə l ə bat ı n yenid ə n artmas ı n ı ehtimal edir. Real variantlara gör ə XXI ə srin ortalar ı nda t ə xmin ə n 50 ölk ə d ə atom energetikas ı na malik olmaq fikri proqnozla ş d ı r ı l ı r. Bu zaman dünya- da AES-l ə rin 2020-ci ild ə elektrik gücü ikiqat artaraq 570 QVt-a, 2050-ci ild ə is ə 1100 QVt-a q ə d ə r yüks ə l ə c ə kdir. 15.2.2. B ə rpa olunan enerji m ə nb ə l ə rinin ekoloji xarakteristikas ı Energetikan ı n inki ş af ı h ə l ə lik ba ş l ı ca olaraq b ə rpa olunmayan enerji m ə nb ə l ə rin ə , y ə ni karbont ə rkibli v ə ya uran yanacaqlar ı na ə saslan ı r. Bu m ə nb ə l ə rin ekoloji çat ı ş mazl ı ğ ı qeyri ə n ə n ə vi (alternativ) b ə rpa olunan ekoloji t ə miz enerji m ə nb ə l ə rind ə n daha geni ş istifad ə nin t ə dqiqini t ə l ə b edir. 1992-ci ild ə Rio-de-Janeyroda dayan ı ql ı inki ş af ı n strategiyas ı n ı n ekoloji aspektinin müdd ə alar ı ndan biri «üzvi yanaca ğ ı n yand ı r ı lmas ı na ə saslanan energetikadan t ə dric ə n enerjinin b ə rpa olunan m ə nb ə l ə rind ə n istifad ə ed ə n alternativ energetikaya keçm ə k» say ı l ı r. |