|
Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud XEkologiya etraf muhit ve insan
Az
ə
rbaycan
ı
n su anbarlar
ı
M
ə
lum oldu
ğ
u kimi, Az
ə
rbaycan q
ə
dim
ə
kinçilik ölk
ə
sidir. Burada
ə
kinçilik yaranandan b
ə
ri suvarmadan
istifad
ə
olunmu
ş
dur.
Ş
.V.X
ə
lilov (2003) qeyd edir ki, t
ə
xmin
ə
n 3000 il
ə
vv
ə
l yarad
ı
lan irriqasiya kanallar
ı
n
ı
n
izl
ə
ri indiy
ə
kimi qalm
ı
ş
d
ı
r. M
ə
s., VI-VII
ə
srl
ə
rd
ə
tikil
ə
n G
ə
r
ə
r kanal
ı
ndan haz
ı
rda da istifad
ə
olunur. Mu
ğ
an v
ə
Mil düzl
ə
rind
ə
IV-VIII
ə
srl
ə
r
ə
aid olan suvarma sisteml
ə
rinin izl
ə
ri ayd
ı
n bilinir.
1890-1880-ci ill
ə
rd
ə
yaln
ı
z Yelizavetpol (G
ə
nc
ə
) quberniyas
ı
nda 890-a q
ə
d
ə
r suvarma kanal
ı
hesaba
al
ı
nm
ı
ş
d
ı
r, 1914-cü ild
ə
onlar
ı
n say
ı
1200-
ə
çatm
ı
ş
d
ı
r. K
ə
nd t
ə
s
ə
rrüfat
ı
sah
ə
l
ə
rinin suvar
ı
lmas
ı
üçün çay
sular
ı
ndan ba
ş
qa k
ə
hriz, bulaq, ya
ğ
ı
ş
v
ə
qar sular
ı
ndan da istifad
ə
olunmu
ş
dur. Ya
ğ
ı
ş
v
ə
qar sular
ı
n
ı
, h
ə
mçinin
çay da
ş
q
ı
n sular
ı
n
ı
toplamaq üçün böyyk olmayan b
ə
ndl
ə
r tikilmi
ş
v
ə
su anbarlar
ı
yarad
ı
lm
ı
ş
d
ı
r. T
ə
kc
ə
L
ə
nk
ə
ran q
ə
zas
ı
nda 1883-cü ild
ə
ə
sas
ə
n düyü tarlalar
ı
n
ı
suvarmaq m
ə
qs
ə
dil
ə
123 su anbar
ı
olmu
ş
dur.
Mu
ğ
an düzünd
ə
Kürün sa
ğ
sahilind
ə
Qaracala stansiyas
ı
n
ı
n yan
ı
nda tikil
ə
n su anbar
ı
da
ş
q
ı
n sular
ı
il
ə
dol-
durularaq, xan
ı
n 500 desyatin düyü sah
ə
sini suvarmaqda istifad
ə
olunmu
ş
dur.
Naxç
ı
van q
ə
zas
ı
nda daha iri su anbarlar
ı
tikilmi
ş
dir. Burada XVI
ə
srin sonunda d
ə
niz s
ə
viyy
ə
sind
ə
n 2000
m yüks
ə
klikd
ə
mövcud olan Qanl
ı
Gölün yerind
ə
eyni adl
ı
su anbar
ı
yarad
ı
ld
ı
, 200-250 il istismar olunduqdan
sonra bu su anbar
ı
öz
ə
h
ə
miyy
ə
tini itirmi
ş
, 1853-cü ild
ə
K
ə
lbal
ı
xan t
ə
r
ə
find
ə
n art
ı
r
ı
laraq yenid
ə
n b
ə
rpa
edilmi
ş
dir.
C
ə
dv
ə
l 15.4
Su
anbar
ı
n
ı
n
ad
ı
İ
stif
ad
ə
-
y
ə
veril
diyi
il
Qidalanma
m
ə
nb
ə
yi
D
ə
niz
s
ə
viy
y
ə
-
sind
ə
n
hünd
ür-
lük
Sah
ə
s
i, km
2
H
ə
cmi,
mln. m
3
-la
tam faydal
ı
1 2 3 4
5
6 7
Ming
ə
çevir
1953 Kür
83
625
16070
7410
Şə
mkir
1980 Kür
158
116
2677
1425
Varvara
1956 Kür
18,5
22,5
60
10
A
ğ
stafa
1969 A
ğ
stafa
479,5 6,3
120
109
Yenik
ə
nd
2000 Kür
78,0
158,1
136,3
«Araz» su
1971 Araz
777,7 145,0
1350
1150
Mil-Mu
ğ
an 1971
Araz
4,5 12
Xaç
ı
nçay
1964 Xaç
ı
n
509,5 1,76
23
20
Nohurq
ı
ş
laq 1951
D
ə
mir-aparan,
V
ə
ndam
700 1,96 16
10
Bolqarçay
1965 Bolqarçay
65
2,0
12
11
Pirsaatçay
1964 Pirsaat
80
2,34
16,9
11,9
Ax
ı
nçaçay
1965 Ax
ı
nçaçay 585
0,92
14 12
Ceyranbatan 1958 Samurçay
28 13,9 180
150
A
ş
a
ğ
ı
Könd.
1980 Könd
ə
l
ə
n-çay
0,12
2,1
1,7
S
ə
rs
ə
ng
1976 T
ə
rt
ə
r
726
13,85
560
500
208
Madagiz
1975 T
ə
rt
ə
r
0,80
5,5
3
Xanbulançay 1976 B
əşə
ru
74
2,74
52
45
Lovain
1970 Lovay
ş
ar
1,27
6,3
6,2
Uzunoba
1961 Naxç
ı
van
1,20
9,0
8,3
N
ə
hr
ə
m
1965
Ə
linc
ə
çay
0,85
6
6
Sirab
1979 Naxç
ı
van
1,54
12,7
11,6
Arpaçay
1977 Arpaçay
955
6,3
150
140
Qalacux
1986 Qaraçay
1,20
7
6
Vil
əş
çay
1989 Vil
əş
çay
2,50
46
38
Candargöl
Göl su anbar
ı
288
12,5
52
Yek
ə
xana
1962
D
ə
v
ə
batançayda
n
3,70
1,9 1,8
Sovet dövründ
ə
bu su anbar
ı
yenid
ə
n tikil
ə
r
ə
k h
ə
cmi 3 d
ə
f
ə
böyüdülmü
ş
dür. Qanl
ı
-Göl XIX
ə
srd
ə
n 158 su
anbar
ı
ndan qalan yegan
ə
su anbar
ı
olub indi d
ə
f
ə
aliyy
ə
t göst
ə
rir (
Ş
.X
ə
lilov, 2003).
Respublikam
ı
zda 1950-ci ild
ə
n sonrak
ı
dövrl
ə
rd
ə
il
ə
rzind
ə
v
ə
ə
razi üzr
ə
qeyri-b
ə
rab
ə
r paylanan çay su
ehtiyat
ı
ndan s
ə
m
ə
r
ə
li istifad
ə
etm
ə
k m
ə
qs
ə
dil
ə
su anbarlar
ı
yarad
ı
ld
ı
. Bu su anbarlar
ı
ndan suvarma kanallar
ı
vasit
ə
sil
ə
ş
oran torpaqlar
ı
n meliorasiyas
ı
v
ə
suvar
ı
lmas
ı
yerin
ə
yetirilmi
ş
dir. Bu m
ə
qs
ə
dl
ə
respublikam
ı
zda 50-
y
ə
q
ə
d
ə
r su anbar
ı
tikilmi
ş
, bir çox suvarma kanallar
ı
v
ə
kollektorlar
ı
istifad
ə
y
ə
verilmi
ş
dir.
1953-cü ild
ə
Kür çay
ı
üz
ə
rind
ə
h
ə
cmi 16 km
3
olan Ming
ə
çevir su anbar
ı
n
ı
n tikilm
ə
si respublikada suvarma
v
ə
energetika probleml
ə
rinin h
ə
llind
ə
mühüm rol oynay
ı
r. Bu su anbar
ı
ndan suvarma m
ə
qs
ə
dil
ə
ayr
ı
lan iki iri
kanal (yuxar
ı
Qaraba
ğ
– su buraxma h
ə
cmi – 130 m
3
/s v
ə
Yuxar
ı
Ş
irvan – 78m
3
/s) haz
ı
rda 550 mln. hektar
ə
kin sah
ə
sinin suvar
ı
lmas
ı
na imkan verir.
1982-ci ild
ə
n
Şə
mkir su anbar
ı
, 2000-ci ild
ə
is
ə
Yenik
ə
nd su anbar
ı
istifad
ə
y
ə
verildi. Bu iki iri su anbar
ı
Kür çay
ı
n
ı
n çoxillik ax
ı
m
ı
n
ı
t
ə
nziml
ə
m
ə
y
ə
şə
rait yaratd
ı
.
Kür çay
ı
n
ı
n ax
ı
m rejimini t
ə
nziml
ə
m
ə
kl
ə
onun qollar
ı
üz
ə
rind
ə
tikil
ə
n su anbarlar
ı
da az rol oynam
ı
r.
Onlardan
ə
n böyükl
ə
ri S
ə
rs
ə
ng, A
ğ
stafa, Xaç
ı
nçay, Ax
ı
ncaçay su anbarlar
ı
n
ı
göst
ə
rm
ə
k olar.
Bir s
ı
ra su anbarlar
ı
bilavasit
ə
X
ə
z
ə
r
ə
tökül
ə
n çaylar üz
ə
rind
ə
olub 1958-ci ild
ə
Ab
ş
eron yar
ı
madas
ı
ə
razil
ə
rind
ə
dir. Samur-Ab
ş
eron kanal
ı
il
ə
qidalanan Ceyranbatan su anbar
ı
Bak
ı
v
ə
Sumqay
ı
t
şə
h
ə
rl
ə
rinin su
t
ə
chizat
ı
nda istifad
ə
olunur. Onun suyundan 16 min ha torpaq sah
ə
si suvar
ı
l
ı
r.
1964-cü ild
ə
Pirsaatçay üz
ə
rind
ə
sah
ə
si 2,34 km
2
olan su anbar
ı
istismara verildi, haz
ı
rda o, tam lill
ə
nm
ə
m
ə
rh
ə
l
ə
sind
ə
dir. 1965-ci ild
ə
tikil
ə
n Bolqarçay su anbar
ı
da eyni v
ə
ziyy
ə
td
ə
dir. 1976-c
ı
ild
ə
Ba
ş
aryuçay
hövz
ə
sind
ə
(L
ə
nk
ə
ran t
ə
bii v
ə
liay
ə
tind
ə
) sah
ə
si 2,46 km
2
, h
ə
cmi 45 mln m
3
olan Xanbulançay su anbar
ı
yarad
ı
ld
ı
.
1971-ci ild
ə
Araz çay
ı
üz
ə
rind
ə
«Araz» su qov
ş
a
ğ
ı
yarad
ı
ld
ı
. Su qov
ş
a
ğ
ı
ndan a
ş
a
ğ
ı
Araz çay
ı
n
ı
n ax
ı
n
ı
n
ı
n
h
ə
cmi sol qollar
ı
–
Ə
linc
ə
çay, Qarad
ə
r
ə
, Gilgilçay, Me
ğ
riçay, Oxçuçay, H
ə
k
ə
ri, Bazarçay, Quruçay,
Könd
ə
l
ə
nçay v
ə
İ
ran t
ə
r
ə
fd
ə
n axan sa
ğ
qollar
ı
n hesab
ı
na art
ı
r.
Ə
g
ə
r su qov
ş
a
ğ
ı
na q
ə
d
ə
r illik ax
ı
m
ı
n h
ə
cmi 6007
mln m
3
-dursa, layih
ə
l
əş
diril
ə
n Xudaf
ə
rin su qov
ş
a
ğ
ı
n
ı
n stvorunda bu r
ə
q
ə
m 8306 mln m
3
-a, m
ə
ns
ə
bind
ə
is
ə
8990 mln m
3
-a çat
ı
r. «Araz» su qov
ş
a
ğ
ı
ndan Xudaf
ə
rin su qov
ş
a
ğ
ı
na q
ə
d
ə
r ax
ı
m
ı
n art
ı
m
ı
2299 mln m
3
t
əş
kil
edir (
Ş
.X
ə
lilov, 2003).
Araz çay
ı
n
ı
n sol qollar
ı
n
ı
n sular
ı
ndan Naxç
ı
van MR-in
ə
razisind
ə
suvarmada istifad
ə
olunur. Arpaçay
üz
ə
rind
ə
2 su anbar
ı
tikilmi
ş
dir. Arpaçay su anbar
ı
(1980) v
ə
Reçut su anbar
ı
(Erm
ə
nistanda). Arpaçay su anbar
ı
(150 mln m
3
)
Şə
rur rayonunda 30 min ha torpaq sah
ə
sini suvara bil
ə
rdi. Lakin Keçumçay su anbar
ı
ndan xüsusi
kanala Arpaçay
ı
n suyunun 40%-nin Göyç
ə
gölün
ə
ax
ı
d
ı
lmas
ı
il
ə
ə
laq
ə
dar MR-i n
ə
z
ə
rd
ə
tutulan q
ə
d
ə
r suvarma
suyu il
ə
t
ə
min etm
ə
k mümkün olmad
ı
(
Ş
.X
ə
lilov, 2003).
Naxç
ı
vançay üz
ə
rind
ə
8 su anbar
ı
tikilmi
ş
dir. Onlardan 4-ü çay
ı
n yuxar
ı
ax
ı
n
ı
nda yarad
ı
lm
ı
ş
d
ı
r: 3 Batabat
su anbarlar
ı
(ümumi h
ə
cmi 3,6 mln. m
3
) v
ə
su anbar
ı
na çevril
ə
n Qanl
ı
-Göl gölü (1,6 mln m
3
), 4 su anbar
ı
da
subasardan k
ə
narda (doldurulan) hövz
ə
nin a
ş
a
ğ
ı
hiss
ə
sind
ə
tikilmi
ş
dir: Uzunoba (9 mln m
3
), Nehr
ə
m – yeni (6
mln. m
3
), köhn
ə
Nehr
ə
m (2,4 mln. m
3
) v
ə
Qahab su anbar
ı
(1,1 mln. m
3
).
Dostları ilə paylaş: |
|
|