Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Süni geotermal
|
c) Geotermal energetika Bilavasit ə v ə dolay ı yolla gün əş i ş ı ğ ı ndan as ı l ı olan kül ə k, gün əş v ə sudan f ə rqli olaraq geotermal enerji radioaktiv parçalanma v ə qravitasiya gücünün t ə siri n ə tic ə sind ə Yerin t ə kind ə n daxil olur. Daima istiliyini itirs ə d ə , Yer olduqca yava ş soyuyur. Bel ə ki, Yerin nüv ə si h ə l ə milyard ill ə r qaynar qalacaq, çünki Yerin nüv ə si enerji m ə nb ə yi say ı l ı r (ehtimala gör ə radioaktiv elementl ə rin parçalanmas ı na gör ə ). Hesablamalara ə sas ə n, 5 km d ə rinlikd ə toplanan istiliyin miqdar ı , bütün qaz ı nt ı nüv ə l ə rinin enerji resurslar ı ndak ı enerjid ə n d ə f ə l ə rl ə çoxdur. D ə rinlik istisind ə n elektrik enerjisi ə ld ə etm ə kd ə , q ı zd ı rma sistemind ə , ya ş ay ı ş v ə s ə naye binalar ı n ı n isti su il ə t ə chizind ə , müxt ə lif texnoloji t ə l ə batlarda istifad ə etm ə k olar. Geotermal sular nisb ə t ə n yer s ə thin ə yax ı n yerl əş dikd ə , y ə ni qaynar bulaqlar, qeyzerl ə r v ə vulkanlar 213 şə klind ə olduqda onlardan istifad ə olunmas ı effektli ola bil ə r. Termal sular ə slind ə tük ə nm ə y ə n enerji quyusudur. Ondan minill ə r ə vv ə l çimm ə k üçün istifad ə olunmu ş dur. Neft yataqlar ı ndan f ə rqli olaraq geotermal m ə nb ə l ə r tük ə nmir v ə ondan h ə dsiz (n ə hay ə tsiz) istifad ə etm ə k mümkündür. Planetimizin b ə zi rayonlar ı , xüsusil ə geotermal enerji il ə z ə ngindir. Bu bax ı mdan, Yerin ə n z ə ngin vilay ə ti Sakit okean ı sahill ə ri hesab olunur. Şə rqi Sakit okean regionunun da geotermal resurslar ı C ə nubi, M ə rk ə zi v ə Ş imali Amerika sahill ə ri boyu olan Alyaskaya q ə d ə r yerl əş ir. Sakit okean ı n q ə rb sahill ə rind ə is ə geotermal re- surslar Rusiyan ı n şə rqind ə , Yaponiyada, Koreyada, Çind ə v ə ada dövl ə tl ə ri olan Filippin, İ ndoneziya, Yeni Qvineya, Avstraliya v ə Yeni Zelandiya ə razisind ə geni ş yay ı lm ı ş d ı r. Geotermal enerjid ə n elektrik istehsal olunmas ı ilk d ə f ə 1904-cü ild ə İ taliyada h ə yata keçirilmi ş dir. Yer t ə kind ə «gizl ə n ə n» enerji m ə nb ə yind ə n bilavasit ə istilik v ə elektrik al ı nmas ı nda istifad ə etm ə k olar. İ stilik ə ld ə edilm ə si üçün su v ə ya buxar ad ə t ə n yerin s ə thin ə ç ə kilir (nasosla), sonra yenid ə n Yerin t ə kin ə vurulur. Elektrik h ə mçinin suyun yer alt ı ndak ı qaynar da ş laylar ı n ı n çatlar ı nda sirkulyasiyas ı vasit ə sil ə al ı n ı r. Ç ı xar ı lan geotermal enerji binalar ı n 85%-i bu yolla q ı zd ı r ı l ı r, Yaponiyada hamamlarda, AB Ş -da elektrik enerjisinin al ı nmas ı nda istifad ə olunur. Geotermal enerjid ə n elektrik al ı nmas ı 1904-cü ild ə ilk d ə f ə İ taliyada istifad ə edilmi ş dir. Haz ı rda bel ə enerjid ə n bir s ı ra ölk ə l ə rd ə , ə sas ə n hamamlar ı n isti su il ə t ə chiz olunmas ı nda istifad ə olunur. XX ə srin 70-ci ilind ə geotermal resurslardan elektrik al ı nmas ı az inki ş af ed ə r ə k 1973-cü ild ə yaln ı z 1100 meqavata çatd ı r ı ld ı . 1973-1978-ci ill ə rd ə neftin qiym ə ti k ə skin qalxd ı qda geotermal enerjid ə n intensiv istifad ə y ə ba ş land ı . 1998-ci ild ə bu elektrik sah ə sinin miqyas ı t ə xmin ə n s ə kkiz d ə f ə artaraq 8240 meqavata çatd ı r ı ld ı ( şə kil 15.11). Geotermal enerjid ə n istifad ə edilm ə sind ə AB Ş lider say ı l ı r v ə bu yolla 2800 meqavatdan art ı q enerji ə ld ə edilir, lakin bu, AB Ş -da istifad ə edil ə n ümumi enerjinin yaln ı z 1%-i q ə d ə rdir. Halbuki, bu r ə q ə m Nikaraquada – 28%, Filippind ə – 26% t əş kil edir. Ölk ə l ə rin ə ks ə riyy ə ti h ə l ə t ə z ə -t ə z ə geotermal resurslar ı istehsal etm ə y ə ba ş lam ı ş lar. Sakit okean, Aral ı q d ə nizi v ə Şə rqi Afrika rift sistemi sahill ə ri boyu yerl əşə n ölk ə l ə rd ə geotermal resurslar böyük potensial enerji m ə nb ə yi say ı l ı r. Yaponiyada geotermal enerji yer s ə thin ə yax ı n yerl əş ir, bu ölk ə d ə minl ə rl ə kurortlar ı qaynar isti su m ə nb ə l ə ri il ə t ə min edir. Bu termal resurslar ölk ə ni elektrikl ə 30% t ə min etm ə y ə qabildir. B ə zi ölk ə l ə r geo- termal enerji il ə olduqca z ə ngin olub iqtisadiyyat ı bütövlükl ə bununla i ş l ə tm ə k olar. Dövrümüzd ə iqlim d ə yi ş ikliyi t əş vi ş i artd ı ğ ı bir vaxtda bir s ı ra ölk ə l ə r öz geotermal potensial ı n ı mü ə yy ə nl əş dirm ə y ə ba ş lam ı ş d ı r. Bel ə ki, AB Ş - ı n energetika nazirliyi 2000-ci ild ə ölk ə nin q ə rbind ə yerl əşə n geotermal resurslar ı ndan istifad ə olunmas ı proqram ı n ı n h ə yata keçirilm ə sini elan etdi. Proqram ı n m ə qs ə di AB Ş - ı n q ə rbind ə 2020-ci il ə q ə d ə r elektrik enerjisinin 10%-nin geotermal resurslardan ə ld ə edilm ə sin ə nail olmaqd ı r. T ə bii v ə süni istilik da ş ı yan geotermal m ə nb ə l ə r ayr ı l ı r. Birinci halda energetik qur ğ ularda i ş çi cismi kimi t ə bii halda termal sular v ə ya buxarl ı -su qar ı ş ı ğ ı ndan istifad ə olunur. Ə n güclü t ə bii istilik enerji akumulyatorlar ı Kamçatka, Saxalin v ə Kuril adalar ı nda mövcuddur. Hesablamalara gör ə onlar ı n potensial ı 2 min MVt, yaxud 4 mln. ton şə rti yanaca ğ a (illik) b ə rab ə rdir. Kamçatkada Paujetka çay ı n ı n yan ı nda yeralt ı isti m ə nb ə l ə rin bazas ı nda 5 MVt gücünd ə geotermal elektrik stansiyas ı (geo İ ES) f ə aliyy ə t göst ə rir: Analoji geo İ ES-l ə r İ taliya, Yaponiya, İ slandiya, Meksika, AB Ş v ə Yeni Zelandiyada i ş l ə yir. XXI ə srin ə vv ə lin ə dünyada bütün geo İ ES-l ə rin gücünün c ə mi 17,6 mln kVt t əş kil edir. Çox vaxt d ə rind ə yerl əş m ə y ə n temperaturu 60 … 100 0 C olan termal sulardan istifad ə olunur. Bel ə ki, sutkal ı q debeti 1500 m 3 , temperaturu 60 0 C olan termal suyu quyusu ə halisi 14 min olan q ə s ə b ə nin isti suya olan t ə l ə bat ı n ı t ə min ed ə bil ə r. Ş imal enlikl ə rind ə yeralt ı termal sular ı ndan evl ə ri isti su il ə t ə min etm ə k, müalic ə m ə qs ə dil ə xüsusi istixanalarda t ə r ə v ə z, h ə tta meyv ə yeti ş dirm ə kd ə istifad ə olunur. Süni geotermal m ə nb ə l ə rd ə i ş çi cisim kimi maye v ə ya qaz t ə tbiq olunur, onlar qaz ı lm ı ş quyularda yüks ə k temperaturlu da ğ süxurlar ı lay ı nda sirkulyasiya edir. AB Ş -da neç ə ill ə rd ə n b ə ridir ki, d ə rinliyi 4 km, isti çatl ı , susuz süxur olan qaz ı lm ı ş quyulara soyuq su bu- raxmaq üzr ə t ə crüb ə l ə r yerin ə yetirilir. Suyun t ə xmin ə n 3/5 hiss ə si dig ə r quyular vasit ə sil ə isti buxar hal ı nda Yerin s ə thin ə ç ı x ı r. Bu buxardan yaln ı z turbinl ə ri h ə r ə k ə t ə g ə tir ə r ə k elektrik istehsal etm ə kd ə deyil, h ə m d ə m ə rk ə zi istixanalarda istifad ə etm ə k olar. Soyuq suyu Yerin t ə kin ə vurmaqla geotermal enerjid ə n istifad ə olunmas ı üzr ə t ə dqiqatlar Yaponiya, Böyük Bri- taniya, Fransa v ə Rusiyada apar ı l ı r. H ə l ə lik yeralt ı istiliyin ç ı xar ı lmas ı bax ı m ı ndan ə n perspektivli müasir vulkanizm rayonlar ı hesab olunur. Vulkanlar ı n özü sakit f ə aliyy ə t dövründ ə , xüsusil ə püskürm ə zaman ı böyük isti su v ə buxar m ə nb ə yi say ı l ı r. Geotermika – h ə l ə lik energetikan ı n yeni bir buda ğ ı olub böyük perspektivl ə ri vard ı r. Geotermal 214 stansiyalar ı n elektrik enerjisi h ə r halda hidroelektrik stansiyalar ı nda ə ld ə edil ə n enerjid ə n iki d ə f ə , b ə rk v ə maye yanacaqlardan al ı nan enerjid ə n is ə d ə f ə l ə rl ə ucuz ba ş a g ə lir. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|