Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Şə kil 15.12. 1980-2000-ci ill
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elektrik stansiyas ı n ı n tipi Tutdu ğ u ə
- Qabarma energetikas ı
| Şə
kil 15.12. 1980-2000-ci ill ə rd ə dünya kül ə k energetikas ı n ı n generasiya gücü G ə l ə c ə kd ə Yerin energetikas ı ndan istifad ə olunmas ı üzr ə t ə hlil edil ə bil ə n yeni add ı m çox d ə rin quyulara termobatareyalar ı n sal ı nmas ı d ı r. Bu istiqam ə tin perspektivliyi Kola yar ı madas ı nda qaz ı lan d ə rin quyular ı n n ə tic ə l ə ri bunu t ə sdiq edir. Bel ə şə b ə k ə l ə r yaratmaqla praktiki olaraq m ə hdud olmayan t ə miz enerji ə ld ə etm ə k olar. Bel ə enerji Yerin daxili istiliyind ə n al ı n ı b yer s ə thind ə t ə bi ə ti çirkl ə ndirmir, y ə ni qaz ı nt ı yanacaq tipl ə ri il ə i ş l ə y ə n elektrik stansiyalar ı n ı n i ş i zaman ı yaranan kül y ı ğ ı nlar ı , karbon qaz ı tullant ı lar ı , radioaktiv laylar ı q ə birstanl ı qlar ı burada mü ş ahid ə olunmur. Şə kil 15.13. 1950-1998-ci ill ə rd ə dünya geoterminal energetikas ı Yer t ə kinin istiliyind ə n istifad ə olunmas ı ə traf mühitin mühafiz ə si bax ı m ı ndan olduqca perspektivli hesab olunur. Haz ı rda bir s ı ra ölk ə l ə rd ə elektrik enerjisi ə ld ə edilm ə sind ə , binalar ı n v ə istixanalar ı n q ı zd ı r ı lmas ı nda isti su m ə nb ə l ə rind ə n istifad ə edilir. Geotermal elektrik stansiyalar ı qura ş d ı r ı lmas ı , avadanl ı q t ə chizat ı v ə istismar ı na gör ə ə n ə n ə vi İ ES-l ə rd ə n az f ə rql ə nir v ə praktiki olaraq neqativ ekoloji n ə tic ə l ə r ə s ə b ə b olmur. Kamçatkan ı n 1200 m d ə rinlikd ə yerl əşə n termal sular ı yataqlar ı nda suyun temperaturu 257 0 C-y ə çat ı r. Burada a ş kar edil ə n istisu resurslar ı , gücü 350-500 mVt olan geotermal elektrik stanstiyalar ı n ı n i ş ini t ə min ed ə bil ə r. 215 Qeyri ə n ə n ə vi enerji m ə nb ə l ə rinin iqtisadi effektivliyinin müqayis ə li xarakteristikas ı 15.6 sayl ı c ə dv ə ld ə verilir. C ə dv ə l 15.6 Müxt ə lif üsullarla al ı nan enerjil ə rin müqayis ə li xarakteristikas ı Elektrik stansiyas ı n ı n tipi Tutdu ğ u ə razinin vahid sah ə sind ə enerjinin xüsusi h ə cmi (Vt/m 2 ) Xüsusi kapital qoyulu ş u (müqayis ə li vahid) Kül ə k 0,4 4,5 Gün əş 30 3 Geotermal 4 3 Atom 1300 1 Geotermal enerjid ə n istifad ə etdikd ə su, hava v ə torpaq xeyli çirkl ə nir. 1000 MVt gücü olan geotermal elektrik stansiyalar ı atmosfer ə il ə rzind ə 10 4 -10 5 ton qaz burax ı r, 10 5 -10 8 m -3 suyu çirkl ə ndirir v ə geni ş sah ə t ə l ə b edir (1 stansiya üçün 20 km 2 ). Respublikam ı z ı n böyük potensial ehtiyatlara malik enerji m ə nb ə l ə rind ə n biri d ə termal sulard ı r. Termal sular ı n öyr ə nilm ə sinin haz ı rl ı k v ə ziyy ə tind ə yaln ı z Ab ş eron, G ə nc ə , L ə nk ə ran, Masall ı , Ş irvan, Mu ğ an, Xaçmaz v ə Naxç ı van rayonlar ı praktiki ə h ə miyy ə t ə malikdir. T ə dqiqatlar göst ə rdi ki, ( Ə zizov, C ə lilov, 2003) respublika ə razisind ə termal sulardan isti su t ə chizat ı nda, istixanalarda, balneoloji m ə qs ə dl ə r üçün, kimy ə vi xammal kimi istifad ə edil ə bil ə r. Respublikada Kürd ə mir rayonunun ə razisind ə 1980-ci ill ə rd ə neft-qaz axtar ı ş ı m ə qs ə dil ə qaz ı lan quyudan sutkada 6-10 min m 3 - ə q ə d ə r h ə cmd ə , istiliyi 80-90 0 -y ə çatan termal su ç ı xm ı ş d ı r. İ yirmi ild ə n yuxar ı müdd ə t ə rzind ə h ə min sular istifad ə siz qalaraq ə traf ə razil ə r ə axm ı ş v ə xeyli torpaq sah ə l ə rini yarars ı z hala salm ı ş d ı r. Haz ı rda h ə min sulardan balneoloji m ə qs ə dl ə r üçün istifad ə edilir. Respublikan ı n dig ə r regionlar ı ndak ı termal sulardan ə sas ə n balneoloji m ə qs ə dl ə r üçün istifad ə olunur. d) D ə niz energetikas ı D
ı akvatoriya, d ə niz ax ı nlar ı v ə qabarmalar ı n s ə thind ə ba ş ver ə n dal ğ alar ı n enerjisin ə , h ə mçinin d ə niz suyunun müxt ə lif d ə rinlikl ə rind ə ki temperatur v ə duzluluq d ə r ə c ə si f ə rqin ə ə saslan ı r. Dal ğ a energetikas ı . İ st ə nil ə n su hövz ə sind ə dal ğ alar labüd hadis ə dir. Dünya okean ı n ı n dal ğ a gücü 2,7 mlrd kVt-la qiym ə tl ə ndirilir, bu dünyada s ə rf olunan enerjinin 30%-ni t əş kil edir. Dal ğ a elektrik stansiyalar ı n ı n (DES) yerl əş dirilm ə si m ə qs ə d ə uy ğ unlu ğ u (faydal ı l ı ğ ı ) regional xüsusiyy ə tl ə rl ə , h ə r ş eyd ə n önc ə dal ğ a c ə bh ə sind ə s ı xl ı ğ ı , y ə ni vahid uzunlu ğ a dü şə n dal ğ a c ə bh ə sind ə onun qiym ə ti il ə t ə yin olunur. Bel ə ki, AB Ş v ə Yaponiyan ı n sahil zonas ı n ı n bir s ı ra sah ə l ə rind ə dal ğ a c ə bh ə sinin xüsusi gücü 40 kVt/m t əş kil edir. Böyük Britaniyan ı n q ə rb sahill ə rind ə Hebrid adalar ı rayonunda daha ə lveri ş li şə rait yaranaraq bu r ə q ə m 80 kVm- ə çat ı r. DES-l ə rin i ş inin funksional prinsipi dal ğ an ı n potensial enerjisini pulsasiyan ı n kinetik enerjisin ə , pulsasiyalar ı is ə bir istiqam ə tli güc ə çevirm ə kd ə n ibar ə tdir, bu sonradan elektrik müh ə rriyinin val ı n ı f ı rland ı r ı r. DES-l ə r bilavasit ə sahild ə , sahilin yax ı nl ı ğ ı nda akvatoriyada v ə ya sahild ə n müxt ə lif m ə saf ə l ə rd ə aç ı q d ə nizd ə qurula (tikil ə ) bil ə r. T ə crüb ə l ə r göst ə rir ki, sahilyan ı zola ğ ı n intensiv formala ş d ı ğ ı sahil ə yax ı n akvatoriyada yerl əş diril ə n qur ğ ular ə traf mühit ə daha ə lveri ş li (yax ş ı ) t ə sir göst ə rir. Qeyd etm ə k laz ı md ı r ki, bütün b ə rpa olunan enerji resurslar ı nda oldu ğ u kimi dal ğ a prosesl ə rinin d ə bir s ı ra çat ı ş mazl ı qlar ı – enerjinin nisb ə t ə n a ş a ğ ı konsentrasiyal ı ğ ı , dal ğ a t ə r ə ddüdl ə rinin geni ş spektr ə malik olmas ı , m ə kan v ə zaman daxilind ə nisb ə t ə n d ə yi ş k ə nliyidir. Lakin bu qur ğ ular ı n ə n üstün c ə h ə ti onun ekoloji t ə mizliyind ə dir. Ax ı n energetikas ı . D ə niz energetikas ı n ı n inki ş af ı n ı n perspektiv istiqam ə tl ə rind ə n biri okean ax ı nlar ı n ı n enerjisind ə n istifad ə ed ə r ə k hidroelektrik stansiyalar ı n ı n yarad ı lmas ı d ı r. Okean ax ı nlar ı enerjisinin d ə yi ş diricil ə ri t ə sir prinsipin ə gör ə dal ğ a v ə h ə cm nasoslar ı na bölünür. Okean ax ı n ı ndan istifad ə üzr ə t ə dqiqat i ş l ə ri AB Ş -da Tureina Universitetind ə (Luiziana ş tat ı ) apar ı l ı r. Haz ı rlanm ı ş layih ə l ə r ə uy ğ un olaraq nisb ə t ə n güclü ax ı nlara malik olan rayonlarda yarad ı lan qur ğ ularda 216 alüminiumdan haz ı rlanan turbinl ə rin i ş çi çarx ı n ı n diametri 170 m, rotorun uzunlu ğ u 80 m, xidm ə t müdd ə ti 30 il n ə z ə rd ə tutulur. Qabarma energetikas ı . Dünya okean ı n ı n s ə viyy ə sinin d ə yi ş m ə sinin s ə b ə bi Ay ı n v ə Gün əş in cazib ə qüvv ə sind ə n as ı l ı olaraq (Yerin Ay v ə Gün əş l ə qravitasiya qar ş ı l ı ql ı t ə siri) qabarma ə m ə l ə g ə tirm ə gücü hesab olunur. Böyük qabarma elektrik stansiyas ı (QES) Fransada i ş l ə yir. Bu «Rans» stansiyas ı 1 kVt gücün ə xüsusi ka- pital x ə rcl ə ri 2000 frank t əş kil edir. Bu is ə analoji güc ə malik olan su elektrik stansiyas ı ndan iki d ə f ə art ı qd ı r. Rusiyada Murmanskdan 60 km q ə rbd ə Ura çay ı n ı n m ə ns ə bind ə qabarma enerjisind ə n praktiki istifad ə olunmas ı na t ə crüb ə vi Kisloqubsk QES-nin tikintisind ə n sonra ba ş lanm ı ş d ı r. Burada qabarman ı n hündürlüyü 1,1…. 3,9 m t əş kil edir. QES ekoloji bax ı mdan ə n t ə miz enerji m ə nb ə yi say ı l ı r. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|