Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XVI F Ə S İ L İ QL İ M İ N QLOBAL D
- Qlobal v ə lokal
- V.V.Dokuçayev t ə r ə find ə n Yerin co ğ rafi
| Az
ə rbaycan İ ES-i (Ming ə çevir) 2400 mvt gücün ə malik olub C ə nubi Qafqazda ə n güclü elektrik stansiyas ı say ı l ı r. O, respublikam ı z ı n yar ı s ı n ı n t ə l ə bat ı n ı öd ə yir. 1990-c ı ilin ə vv ə lind ə Az ə rbaycan İ ES-nin ax ı r ı nc ı 7 v ə 8-ci enerji bloklar ı istismara verildi. Erm ə nistanla olan münaqi şə Az ə rbaycan ı n energetikas ı na m ə nfi t ə sir göst ə rdi, «Az ə rbaycan İ ES – A ğ dam - İ mi ş li» elektrik enerjisinin m ə saf ə y ə verilm ə si s ı radan ç ı xar ı ld ı . Haz ı rda «Az ə renerji» AC-nin kollektivi t ə r ə find ə n konkret i ş l ə r yerin ə yetirilir. Bir çox xarici banklar Az ə rbaycan iqtisadiyyat ı n ı n g ə l ə c ə k inki ş af ı na etibar ed ə r ə k ona xeyli kreditl ə r ay ı r ı r. Bel ə ki, 1995-ci ild ə Yenik ə nd SES-nin tikilm ə si üçün Az ə rbaycana 53,4 milyon AB Ş dollar ı miqdar ı nda kredit verildi. «Severnaya» İ ES-nin rekonstruksiyas ı üçün Yaponiya 160 milyon dollar miqdar ı nda kredit ay ı rd ı . Planla ş d ı r ı lm ı ş i ş l ə r ba ş a çatd ı qdan sonra mü ə yy ə n edilmi ş güc daha 400 mvt artacaqd ı r. Haz ı rda 500 v ə 300 kv g ə rginlikli elektrikin m ə saf ə y ə ötürülm ə si müvafiq olaraq 594 v ə 1025 km t əş kil edir. Bütün kompleks i ş l ə r yerin ə yetirildikd ə n sonra Respublikan ı n enerji sisteminin gücü xeyli artacaq v ə so- nralar Az ə rbaycan elektrik enerjisini Avropaya ixrac ed ə bil ə c ə kdir. C ə dv ə l 15.8 1999-2010-cu ill ə rd ə yeni elektrik gücl ə rinin i şə sal ı nmas ı İ ll ə r Elektrik stansiyas ı n ı n ad ı Ə lav ə edil ə n T ə l ə b olunan 220 güc x ə rc, mln. AB Ş dollar ı 1 2 3 4 1999-2002 Naxç ı van MR üzr ə , kiçik SES-l ə r +32,5 MVt 66,0 2000 Az ə rbaycan İ ES (9-cu blok) +270 MVt 20 2002 Bak ı İ EM-1, 2-ci aqreqat +56 MVt 50 2003 Sumqay ı t İ EM-1 (qaz turbinl ə ri) +170 MVt 120 2004 Sumqay ı t İ EM-1 (buxar-qaz komp) +250 MVt 175 2005 Ə li Bayraml ı İ ES (buxar- qaz qur ğ usu) +400 MVt 300 2007 Tovuz SES +380 MVt 450 2007 Ə li Bayraml ı İ ES (buxar- qaz qur ğ usuna qaz turbini) +170 MVt 120 2008 Ə li Bayraml ı İ ES (buxar- qaz qur ğ usu) +250 MVt 175 C ə dv ə l 15.9 Naxç ı van MR-da su elektrik stansiyalar ı n ı n tikilm ə si proqram ı № -si Çay ı n ad ı SES-in gücü, MVt Layih ə nin t ə xmini qiym ə ti 1 Naxç ı van çay ı 4,9 11,00 2 Gilan çay ı nda I – SES 5,5 II – SES 4,8 10,75 III – SES 6,3 9,80 IV – SES 6,5 10,75 3 Ə linc ə çay ı nda 1,4 11,20 4 N ə sirvaz 6,10 I – SES 1,2 3,10 II – SES 1,5 3,30 221 XVI F Ə S İ L İ QL İ M İ N QLOBAL D Ə Y İŞ M Ə S İ V Ə ONUNLA Ə LAQ Ə DAR YARANAN PROBLEML Ə R 16.1. İ qlim v ə iqlim ə m ə l ə g ə tir ə n faktorlar Gün əş d ə n Yer ə dü şə n (daxil olan) ş üa enerjisi planetimizin istilik balans ı n ı v ə temperatur rejimini t ə yin edir. Bütün dig ə r s ə ma cinsl ə rind ə n Yer ə daxil olan radiasiya enerjisii olduqca az oldu ğ undan Yerd ə ged ə n istilik mübadil ə si prosesl ə rin ə n ə z ə r ə çarpacaq d ə r ə c ə d ə t ə sir göst ə rmir. Yer kür ə si oxunun ( ş imal v ə c ə nub qütbl ə rini birl əş dir ə n şə rti x ə tt) göy ekvatoru müst ə visin ə do ğ ru 23 0 27 ′ meyilliyi ( ə yilm ə si) n ə tic ə sind ə gün əş ş üalar ı yer s ə thin ə müxt ə lif bucaqlar alt ı nda dü ş ür. Yerin kür əşə killi olmas ı , onun Gün əş ə traf ı nda f ı rlanmas ı v ə yer oxunun maili olmas ı Yer s ə thinin qeyri b ə rab ə r q ı zmas ı n ı v ə ya ğ ı nt ı lar ı n qeyri-b ə rab ə r paylanmas ı n ı mü ə yy ə n edir. Atmosferin a ş a ğ ı qatlar ı nda (30 …. 40 km) v ə Yer s ə thi yax ı nl ı ğ ı nda müxt ə lif cür, fasil ə siz olaraq d ə yi şə n fiziki prosesl ə r ged ə r ə k h ə r bir konkret yerd ə ( ə razid ə ) hava şə raitini t ə yin edir. Lakin bütün müxt ə lif sutka, ay v ə illik hava şə raitind ə h ə r bir yerin hava şə raitinin v ə havan ı n orta çoxillik rejiminin ard ı c ı l d ə yi ş m ə sinin ümumi qanunauy ğ unluqlar ı n ı s ə ciyy ə l ə ndirm ə k olar-buna iqlim (klimat) deyilir. İ qlim ə r ə b sözü olub qur ş aq, vilay ə t, ölk ə dem ə kdir, klimat is ə «klimatos» yunan sözünd ə n götürülüb maillik (s ə thin gün əş ş üalar ı na meyilliyi m ə nas ı nda) dem ə kdir. Yer s ə thind ə konkret ə razid ə gün əş radiasiyas ı , atmosfer sirkulyasiyas ı v ə fiziki hadis ə l ə rin qar ş ı l ı ql ı t ə siri n ə tic ə sind ə formala ş an atmosfer prosesl ə rinin qanunauy ğ un ard ı c ı ll ı ğ ı iqlim adlan ı r. Sad ə dill ə iqlim havan ı n çoxillik rejimi, hava şə raitinin bir-biril ə ə v ə z ed ə n bütün müxt ə liflikl ə rinin m ə cmusudur. H ə r bir ə razid ə iqlim, iqlim ə m ə l ə g ə tir ə n prosesl ə rin – atmosferin sirkulyasiyas ı n ı n, istilik v ə rütub ə t dövran ı n ı n t ə siri alt ı nda tarix ə n formala ş ı r. Bu prosesl ə r yerin enlik v ə uzunluq dair ə l ə ri, d ə niz s ə viyy ə sind ə n yüks ə klik, quru v ə su s ə thl ə rinin paylanmas ı , isti (v ə ya soyuq) okean ax ı nlar ı n ı n t ə siri, da ğ yamaclar ı nda ə sas suda ş ı yan atmosfer ax ı nlar ı n ı n istiqam ə ti (s ə mti), bitki v ə qar örtüyü v ə s. kimi konkret co ğ rafi şə raitl ə rl ə birlikd ə ( ə laq ə d ə ) iqlim ə m ə l ə g ə tir ə n faktorlar adlan ı r. İ qlimin ə sas elementl ə ri: gün əş radiasiyas ı (i ş ı q, istilik), atmosfer çöküntül ə ri, atmosfer t ə zyiqi, havan ı n rütub ə tliyi, torpa ğ ı n rütub ə tliyi, havan ı n sirkulyasiyas ı (kül ə k) hesab olunur. Qlobal v ə lokal iqlim ayr ı l ı r. Qlobal iqlim bir neç ə onillikl ə rd ə atmosferin, okean ı n, qurunun v ə bütövlükd ə biosferin v ə ziyy ə tinin statistik m ə cmusu, lokal iqlim is ə co ğ rafi şə raitd ə n as ı l ı olaraq mü ə yy ə n ə raziy ə m ə xsus çoxillikl ə r dövründ ə (30 ild ə n az olmayaraq) atmosfer şə raitinin statistik m ə cmusudur. Yer kür ə sind ə iqlim ə m ə l ə g ə tir ə n faktorlar ı n müxt ə lif ə laq ə l ə ri (birliyi) olduqca çoxlu iqlim müxt ə liflikl ə ri yarad ı r. XIX ə srin ikinci yar ı s ı nda V.V.Dokuçayev t ə r ə find ə n Yerin co ğ rafi zonall ı ğ ı qanunu k əş f olundu. Bu qanuna ə sas ə n mü ə yy ə n en dair ə si üzr ə Yerin co ğ rafi «t ə b ə q ə sinin» qanunauy ğ un olaraq bölünm ə si torpaq- iqlim zonalar ı n ı n bir-birini ə v ə z etm ə si kimi t ə zahür olunur. H ə r zonan ı n t ə bii-tarixi formala ş mas ı gün əş radiasiyas ı n ı n paylanma xarakteri (ekvatordan qütbl ə r ə do ğ ru azalmas ı ) v ə qurunun qeyri-b ə rab ə r rütub ə tl ə nm ə sind ə n as ı l ı d ı r. H ə r zona üçün Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|