Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman Latın Amerikasının Nobel mükafatı laureatlı dünyaşöhrətli yazı

və heç kimə məhəl qoymadan, yenicə açlmış sübhün səssizliyində pardxlanan 
qızılgüllərin xəfif xışıltısını dinləyə-dinləyə xiyaban boyu yeridi, yeriyə-yeriyə hiss 
eləyirdi ki, dəniz tərəfdən əsən külə onda xoruzvari bir istək oyadır. 
«Bununla belə, indi biz neyləməliyik, general?» - «Fikir verməyin, lənət şeytana, 
axı bir sözü nə qədər təkrar eləmək olar?»  
Həmişə günün bu vədəsində elədiyi kimi, fermaya - inəklərin sağımına nəzarət 
eləməyə yollandı və hər səhər olduğu kimi, içinə altı süd çəlləyi yığılmış, qatırlı 
araba Konde kazarmalarına yan aldı, südü gətirib gələn arabaçı, prezidentin 
sözlərini qiyamçılara çatdıraraq, dedi ki, prezident adəti üzrə öz fermasından 
əsgərlər üçün süd göndərib. - «Tapşırıb ki, südü sizə çatdırım, cənab general, 
baxmayaraq ki, siz, sizləri yedizdirən əli dişləyirsiniz!» Arabaçı bunu elə ürək 
açıqlığıyla söylədi ki, general Bonivento Barbosa, südü qəbul etməyi əmr etdi, 
ancaq şərt qoydu ki, süddən, birinci arabaçı dadmalıdı ki, hamı, südə zəhər 
qatılmadığına əmin olsun. Nəhayət, dəmir darvazalar açıldı və min beş yüz 
qiyamçı, eyvanlardan, arabanın Konde kazarmalarının qənbər döşənmiş məşq 
meydançasına necə daxil olduğuna və meydançanın ortasında dayandığına tamaşa 
eləməyə başladı. Onlar, general Barbosanın denşikinin, südün dadına baxmaq üçün 
əlində bardaq və çömçə necə arabaya dırmaşdığını, necə birinci çəlləyin ağzını 
açdığını və həmin dəqiqə necə gözqamaşdıran, qulaqbatıran partlayışın 
zərbəsindən havaya uçduğunu gördülər və daha heç nə görmədilər… və Axirət 
gününəcən də görə bilməyəcəklər: çünki zavallılar, altı çəllək barıtın müdhiş 
partlayışıyla havaya sovrulan sarı binanın içindəcə, püskürən vulkanın ağzına 
düşən tək, bircə anın içində yanıb kömürə döndülər… gör nə idi ki, bu partlayışdan 
sonra uzun illər həmin yerdə bircə çiçək belə bitmədi! Barıt, Konde 
kazarmalarından əlavə, yaxınlıqda yerləşən daha dörd binanı da uçurmuş və 
şəhərin ucqarlarınadək bütün evlərdəki qab-qacağı sındırmışdı; partlayışın 
dalğasından yüngülcə diksinən prezident: «Vəssalam!» - deyib köks dolusu nəfəs 
almışdı; sursata qənaət məqsədilə iki cərgəyə düzdürülüb güllələnmiş on səkkiz 
zabitin meyitini zibil furqonlarında liman qalasından çıxaranda isə prezident: 
«Vəssalam… - deyib köks dolusu nəfəs almışdı, general Rodriqo de Aqilar isə 
onun qarşısında mil dayanaraq: «Bütün siyasi canilər yaxalanıb, dustaqxanalarda 
yer çatışmır, mənim generalım!» - deyə hesabat verəndə, prezident köks dolusu 
nəfəs alıb yenə: «Vəssəlam!» - demişdi. Bu qələbənin şəninə çalınan kilsə 
zənglərinin nikbin harayını, bayram atəşfəşanlığının səs-küyünü, onu vəsf edən, 
sülh və əmin-amanlığın növbəti yüz ilinin gəlişindən xəbər verən himnlərin 
təntənəli melodiyalarını eşidəndə də: «Vəssalam!» - deyib köks dolusu nəfəs 
almışdı. «Vəssalam, lənət şeytana… - demişdi – bununla da bütün həngamə sona 
yetdi!» Bu hadisədən sonra onun. öz gücünə inamı o qədər artmışdı ki, öz şəxsi 
təhlükəsizliyinə də səhlənkarlıqla yanaşmağa başlamış, bu sahədə bütün hissiyatı 
elə korşalmışdı ki, günlərin bir günü sübh tezdən inək sağımından sonra saraya 
qayıdarkən, qızılgül kolunun arxasından çıxıb ona sarı cuman cüzamlı xəstəni belə 
dərhal sezə bilməmişdi. Cüzamlı, yalnız onun yolunu kəsəndən sonra, titrək 
barmağı, qara poladı payız çiskinində parıldayan tapançanın tətiyini basmağa cəhd 
edəndə, yalnız o an ayılmışdı… sinəsini irəli vermb, əllərini geniş açaraq: «Ürəkli 
ol, qurumsaq, ürəkli ol!» ¬ - deyə bağırmışdı. Həm də bir vaxtlar görücü-falçının 
 
79

---

yozduğu kimi, saf bulaq suyunda əks olunduğu kimi yox, tamam başqa cür 
öldüyünə heyrətlənərək: «Kişisənsə, vur!» - deyərək, çığırmışdı. Cüzamlı da özünü 
itirib duruxmuşdu, tərəddüd içində qalmışdı, gözləri sönmüş, alt dodağı iradəsiz 
zəifliklə sallanmışdı… bir qədər sonra isə gürz ağırlığında yumruğun zərbəsindən 
döşəməyə sərilmişdi və orda ağnaya-ağnaya çənəsindən dəhşətli təpik zərbələri 
almışdı, sui-qəsdə məruz qalan isə, başı üzərində sönük-sönük işaran yalqız ulduz 
görmüşdü və qışqırtımına qaçıb gələn mühafizəçilərin ayaq səslərini yuxudaymış 
kimi, hardansa uzaqdan eşitmişdi. «Nolub, mənim generalım?!» Bu vaxt beş güllə 
açıldı, beş göyümtül parıltı bağı işıqlandırdı – cüzamlı xəstə, prezident 
qvardiyasının - onun cəlladlarının əlinə diri keçməmək üçün daraqdakı patronların 
beşini də qarnına boşaltmışdı. O, qan içində qıvrılan cüzamlı xəstənin meyiti 
üzərindən adlayıb, əl-ayağa düşmüş saray sakinlərinin hay-həşirini gur səsiylə 
batıraraq, əmr elədi ki, cüzamlı xəstənin meyitini şaqqalasınlar, ətini qaxac 
eləsinlər, başını duzlayıb hamıya ibrət olsun deyə, de Armas meydanında tamşaya 
qoysunlar, əmr etdi ki, sağ ayağını Santa-Mariya-del-Altar sərhədinə, sol ayağını 
qərb sərhədinə – şor çıxarılan səhraya göndərsinlər, əmr etdi ki, bir qolunu aran 
sakinlərinə, o biri qolunu, meşə sakinlərinə nümayiş etdirsinlər, quyruq yağında 
qızardılmış tikələrini yeddi iqlimdə, bu iyrənc əyyaşxananın bütün vilayətlərində 
xalqa nümayiş etdirsinlər, qoy hamı bilsin ki, öz atasına əl qaldıran şəxsi hansı 
aqibət gözləyir. Bu əmri verib, hələ də qəzəbdən göyərmiş vücuduyla qızılgül 
kolluğuna girdi ki, keşikçilərin, cüzamlı xəstələri, böcək, kəpənək kimi, 
süngülərinə keçirib kolluqdan çıxardıqlarına tamaşa eləsin. - «Açın üzünüzü, 
quldurlar!» Sarayın pillələriylə qalxa-qalxa, iflic olmuş xəstələri təpikləyib oyadır, 
onlarıdan, onları bu dünyaya kimin gətirdiyini, analarını kimin mayalandırdığını 
soruşurdu. «Bic köpəkuşağı, barı bilirsiniz bunu kim eləyib?!» O, dəhlizlərlə gedə-
gedə: «Çəkilin yoldan, lənət şeytana, hakimiyyət gəlir!» - deyə qışqırırdı. Qorxuya 
düşmüş məmurların, onu «Ölməz» adlandıran soyuqqanlı yaltaqların əhatəsində, 
özündən sonra arxasınca odlu vulkan axınını bənzər qızmar fısıltısını qoya-qoya 
getdi və dövlət şurasının iclas salonunda ani şimşək sayrışmasıyla görünüb, öz 
yataq otağında gözdən itdi, otağın qapısını üç qıfıl, üç cəftə, üç zəncirlə bağlayıb, 
bulaşmış şalvarını barmaqlarının ucuyla, iyrənə-iyrənə soyunub atdı. Və elə həmin 
andan başlayaraq, yenə rahatlığını itirdi… bir dəqiqə belə olsun, sakitləşə bilmədi, 
məiyyətindən kimlərin, yaxud kimin, cüzamlı xəstənin əlinə tapança verdiyini 
havanın iyindən bilməyə çalışaraq, hey öz-özündən: onun məxfi düşməni kim ola? 
– deyə soruşdu. Hiss edirdi ki, bu düşmən hardasa, lap yaxınlıqda, onun lap 
yanındadı… kimdisə, o qədər yaxın adamdı ki, onun, öz balqabaqlarını harda 
gizlətdiyini də bilir, kimdisə, gözləri bütün qapıların deşiyindən onu izləyir, 
kimdisə, qulaqları bütün divarları dinşəyir və bu adamı, günün istənilən vaxtı 
sarayda, sarayın istənilən otağında görmək mümkündür. «Mənim öz portretlərim 
kimi, lənət şeytana!» Düşmən hər yerdəydi, onun varlığı, yanvar küləklərinin 
əsimində də, bürkülü gecələrin jasmin ətrində də duyulurdu, bu adam onun 
yuxusuzluğunun özəyində, həmin o vahimənin canındaydı, zülmət qaranlığın içiylə 
gözəgörünməz, qorxunc kabus ayaqlarıyla sarayın ən gizli künc-bucaqlarını gəzib 
dolaşır, beləcə, dolaşa-dolaşa, günlərin bir günü, axşam, domino oyunu zamanı ətə-
qana doldu: havada bir anlıq asıla qalan qoşa beş daşıyla oyunu başa çatdıran əl, 
 
80

---