Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman

atlarla şaqqalandı, bədənlərinin ayrı-ayrı hissələri nəhəng matəm səltənətimizin 
ayrı-ayrı məhəllələrində gözəgörünən yerlərdən asıldı ki, camaatın canına vəlvələ 
salsın.  
«Yazıq uşaqlar…» - o, nəhəng fil ayaqlarını sürütləyə-sürütləyə öz-özünə deyirdi, 
sonra qəfildən ehtiraslı bir səslə özü-özünə: «Anam mənim, Bendisyon Alvarado, 
mənə kömək elə, əlimdən tut, apar! Mənə, bu günahsız qana görə qisas ala biləcək 
bir adam bəxş et.» - deyə yalvarırdı. Özü də gecə-gündüz belə bir adamı 
arzulayırdı; elə bir adamı ki, fitri güdmək qabiliyyətinə malik olsun. O, bu adamı 
öz sayıqlama xəyallarında təsəvvürünə də gətirmişdi; gizli bir həyəcanla onu, 
rastına çıxdığı adamların arasında - onların gözlərinin dərinliklərinə baş vura-vura 
tapmağa çalışır, ətrafındakıların səsinə diqqət kəsilib onu, səsinin hansısa bənzərsiz 
ahəngindən tanımaq istəyirdi; arada bir, öz içinə – qəlbinin səsinə də diqqət 
kəsilirdi, yaddaşının künc-bucağını eşələyə-eşələyə, onu orda da tapmaq ümidini 
üzmək üzrəydi ki, həmin bu adam onun gözləri qarşısında qəfil bir 
gözlənilməzliklə, öz ecazkar gözəlliyi ilə özü peyda oldu. - «Bu, mənim gözlərimin 
bu vaxta qədər görüb seçdiyi adamların ən bənzərsizi idi, anacan!» O, keçmiş 
zadəganlar sayağı geyimdəydi; əynində, ilgəklərinə qardeniyalar taxılmış Henri 
Poul frakı, Pekover şalvarı və parıldayan gümüşü parçadan jilet vardı; bu, buzov 
böyüklüyündə, adamgözlü, qaraqabaq dobermanıyla Avropanın ən kübar 
salonlarında parlamağa alışmış bir adam idi - «Xose İqnasio Saens de la Barra. - 
deyə o, özünü təqdim etdi – Qulluğunuzda olum, əla həzrətləri!» Bu, kübar 
cəmiyyətinin azad fikirli nümayəndələrindən sonuncusu, bizim vətəndaş 
müharibəsinin qasırğasında əriyib itən, federalist kaudilyosu ordusu tərəfindən 
darmadağın edilən vətən torpaqlarından, böyüklük iddiası, nəhəng, melonxolik 
torpaqları və fransız ləhcəsiylə bir silinmiş otuz yeddi yaşlı, yeddi xarici dil 
bilməsindən, Dovil müsabiqəsində qazandığı dörd ov prizindən savayı heç nəyi 
olmayan, əsil-nəcabətli, gözəl kapral idi; orta boylu, qədd-qamətli, dərisi dəmir 
rənginə çalan, saçları, bir kəkilini çıxmaqla, qara rənglə rənglənmiş bu iradəli 
adam, möhkəm dodaqlarıyla, son dərəcə iti, qətiyyətli baxışlarıyla salon salon 
qobelenlərində təsvir olunan idillik bahar peyzajlarının fonunda rəngli foto-şəkillər 
üçün poza qurmağı xoşlayırdı; kapralı görcək, əla həzrətləri sinəsi dolu rahat nəfəs 
dərdi: «Bu, odur! Mənə lazım olan adam - budu!» Və Xose İqnasio Saens de la 
Barra, bircə şərtini kəsdikdən sonra bizim generalın yanında xidmətə düzəldi: «Əla 
həzrətləri mənə səksən beş milyon peso həcmində pul vəsaiti ayırır ki, həmin bu 
məbləğ barədə mən, sizdən savayı, heç kimə tabe olmadığım kimi, sizdən savayı 
heç kəsə də hesabat vermirəm. Öz tərəfimdən də söz verirəm ki, iki il müddətinə 
sizə, Letisiya Nasarenonun və oğlunuzun əsil qatillərinin başlarını təqdim 
eləyəcəm!» Şərt qəbul olundu. – «Razıyam!» General, Xose İqnasio Saens de la 
Barranı qısa müddət ərzində bir çox sınaqlardan keçirərək, qəlbinin gizli 
labirintlərinə baş vurub, iradəsinin nə dərəcədə qüvvətli olmağına, sədaqətinə əmin 
oldu, onun, heç nəyi şişrtmədən iş gördüyünün şahidi oldu, xarakterinin ən zəif 
cəhətinin şahidi oldu və bu ən zəif cəhəti dəqiqləşdirdi; ən sonuncu sınaq - Xose 
İqnasio Saens de la Barranın, düşünəlməmiş bir cəsarətlə generalı udduğu amansız 
domino oyunları idi. «Bu, mənim görüb tanıdığım cəsur adamların ən cəsarətlisi 
idi, anam mənim!» O, son dərəcə səbrli idi, qəhvənin yetmiş iki dəmləmə üsulunu 
 
131

---

bilirdi, malyuskaların cinsini ayırd edirdi, not qrammatikasından, korların 
əlifbasından başı çıxırdı, o, uzun-uzadı, dinməz-söyləməz mənim gözlərimin içinə 
baxa bilirdi və mən, bu sakit baxışların altında bilmirdim, başımı hara soxub 
gizlədim; çeçələ barmağındakı saf sulu almazını işıldadan incə əl hərəkətlərinin 
qarşısında çaşıb özümü itirirdim; bilmirdim, onun qəddar və sayıq bir ədayla, 
ayağının altında mürgü vuran, arada bir dərisini – diri məxmər örtüyünü tərpədən 
nəhəng itinin əlindən canımı hara qoyum, losyon ətri qoxuyan bu adamın əlindən 
hara qaçım, bədən əzizləməkdən və ölümdən qorxmayan bu heyrətamiz gözəllik 
sahibinin əlindən hara qaçım və bir gün mənə, qətiyyən hərbçiyə oxşamadığımı, 
yalnız hansısa ali məqsədlərə görə hərbçi olduğumu deməyə bu adamın cürəti 
çatdı. - «Siz bu hərbçilərin tayı deyilsiz, general! Bu adamlar, xırda ambissiyalı, 
sıravi, primitiv adamlrdı. Onlar üçün rütbə hakimiyyətdən irəlidi, onlar idarə 
etməkdən çox, əmr verməyi xoşlayırlar, nəyə yox, kiməsə xidmət edirlər, odu ki, 
onları idarə eləmək o qədər asandı ki, xüsusən birinin arasını o biriylə vuranda.» - 
o dedi və mən, bircə əziz dostum, Allah ona rəhmət eləsin, Rodriqo de Aqiları 
çıxmaq şərtiylə, bütün idarəçilik dövrümdə heç kimə vermədiyim hüquqları 
verdiyim bu parlaq adamdan öz fikirlərimi heç cür gizlədə bilməyəcəyimi fikirləşib 
gülümsündüm. «Və beləcə, general öz-özlüyündə Xose İqnasio Saens de la Barranı 
öz daxili, gizli imperiyasının sahibi elan etdi. Bu, gizli repressiyalar və qətllər 
xidməti idi, bu xidmətin dəqiq yeri də məlum deyildi; bu proses bütün ölkə boyu 
gedirdi və eyni zamanda heç yerdə heç nə baş vermirdi, həm də hər şey elə bil 
irreal idi, çünki bu işlərə görə məsuliyyət daşıyan yox idi, lakin, həm də bütün 
olanlar mövcud həqiqət, bu dəhşətli fantastika həm də acı reallıq idi; o öz 
görünməz qüvvəsiylə, hələ ali hərbçilər onun yüksək səviyyəli sirayətedici 
qüvvəsini hiss edəndən çox-çox əvvəl, dövlətin digər reqressiv orqanlarını özünə 
tabe eləmişdi» - general özü də bu qorxulu proesesin nə ilə nəticələnəcəyini 
əvvəlcədən bilmirdi. - «Mən, şahzadə geyimli iblisin fitvasına uyub, bu acgöz 
adamyeyənin caynağına nə vaxt keçdiyimi hiss eləmədim.» Günlərin bir günü isə 
o, prezident sarayına, içi kokos qozuyla dolu qalın çuval gətirib gəldi və onu, əl-
ayağa dolaşmasın deyə, bir kənara qoydurmağı əmr elədi. - «Bunu, lazımsız arxiv 
materilları yığılan şkafa soxun!» Çuvalı şkafa soxdular və bu barədə unutdular, üç 
gündən sonra isə, sarayın divarlarına hopub, buxar kimi güzgülərin üzünə çökən 
meyid iyindən nəfəs almaq olmurdu; biz, bu eybəcər üfunətin kökünü mətbəxdə 
axtardıq, tövlələri yoxladıq, bu iyi kabinetlərdən siqaret tüstüsüylə qovmağa 
çalışdıq, o isə müşavirə zalına doldu. Çürümüş qızılgül iyini xatırladan bu üfunəti, 
ən gizli dəlmə-deşiklərə – heç vaxt heç bir iyin gedib çatmadığı, hətta vəba illəri 
xəstəliklə yoluxmuş küləyin havası belə dəymədiyi yerlərə dolurdu; iy bizim 
ağlımıza gəlməyən yerdən – arxiv materiallarıyla dolu şkafın içindən - Xose 
İqnasio Saens de la Barranın göstərişiylə qoyulmuş, guya kokos qozuyla dolu, 
kobud çuvaldan gəlirdi; məlum oldu ki, bu çuval, onun generalla razılaşdığı kimi, 
ilk ödənişinə görə doldurulmuşdu; hər bir yiyəsinin ölüm səbəbi göstərilən 
şəhadətnaməsi olan altı ədəd kəsik baş.  
Burda, ürək damarlarının qocalıq sklerozundan on dörd may tarixində vəfat etmiş, 
radikallar partiyasının bünövrəsini qoymuş sonuncu böyük müharibə əlili, daş 
dövrünün nümayəndəsi, patrissiyalar nəslindən olan doxsan dörd yaşlı 
 
132

---