Qadimgi Sharq adabiyoti haqida tushuncha bering

37. Klassitsizm davri adabiyotining 

---

54 
XVII asr Ovrupa tarixidagi murakkab, ziddiyatli va shu bilan birga muhim davr 
hisoblanadi. Bu davr "otish davri" deb ham ata-ladi. Feodalizmdan kapitalizmga 
otish amalga oshirilganligi bois yangi burjuaziya munosabatlari shakllandi. Bular 
oz davri uchun progressiv ahamiyatga ega edi. Lekin burjuaziya munosabatlari 
ekspluatatsiyaning yangi shakllarini olib keldi. 
Gollandiya va Angliya Ovrupa davlatlari orasida iqtisodiy rivoj-lanish borasida 
oldinga chiqib oldi. Bu davlatlarda kapitalizm tez suratlar bilan rivojlanganligini 
korsatadi. Ispaniya va Portugali-yaning avvalgi iqtisodiy qudratiga putur yetdi. 
Davlatlardagi progressiv tarixiy rivojlanish hech qanday tosiqlarsiz amalga 
oshirildi, deb bolmaydi. Feodal-katolik tartibi Garbiy Ovrupa xalqlari hayotiga o‘z 
ta'sirini o‘tkazdi. Bu davrda cherkov tomonidan ko‘rsatiladigan qarshilik 
kontrreformatsiya deb ataladi. 
XVII asrda Ovrupa ilm-fani katta yutuqlarni qo‘lga kiritdi. Odamlar ongiga katta 
ta'sir ko‘rsatgan fan yutuqlaridan - Galiley, Kampanella va Kaplerlar tomonidan 
Olam tuzilishining galeotsen-trik tizimini ishlab chiqarilishini korsatish mumkin. 
XVII asrda falsafa fanida yanada oldinga siljish kozga tashlanadi. Bekon («Inson 
insonga dushman»), Spinoza, Dekart («Men fikr qilyapman, demak, 
mavjudman») va boshqa faylasuflar faoliyati shu davrga togri keladi.Shu bilan 
birga cherkovning ta'siri hali kuchli edi.Davrining ilgor vakillaridan bir qanchasi 
inkvizatsiya qurboni boldilar. 1619-yil faylasuf Vaninini otda yondirdilar. 1662-
yili fransuz shoiri Klod Le Pti qatl etildi. Kampanella oz hayotining 33 yilini 
qamoqda otkazdi. 
Hayotning murakkablik va qarama-qarshilikka tolaligi bu davr adabiyotining ham 
ziddiyatli rivojlanishiga olib keladi. XVII asrda Ovrupada renessans realizmi, 
barokko klassitsizm va shu singari uch asosiy adabiy yonalish baravariga 
rivojlandi.Bu davrda Renessans realizmiga xos bolgan hislatlar yangi, yuksak 
darajada davom ettirildi (Lope de Vega ijodi).Barokko orta asr madaniyati 
tushkunligi natijasida kelib chiqqan, absolutizm kuchayib borayotgan davrda 
feodal-katolik reaksiyasi ta'sirini aks ettirgan adabiy yonalishidir. Borokkochilar 
realistlardan farqli olaroq, atrof-muhit bilan uygunlik bolishi mumkin emas, deb 
hisoblaydilar. Inson sir va jumboqlarga tola dunyoda yashaydi, tabiatning 
dahshatli va shafqatsiz kuchlari oldida inson zaif va ayanchli jonzot, deb 
qaraladi.Barokkochilarda tasvir nozik va bejirim tusga kiradi. Oquvchini hayratga 

---

55 
solish maqsadida garoyib metafora, taqqoslashlarga keng orin berilgan. Uning 
yorqin ifodachisi dramaturg Kalderondir. 
Barokko adabiyotida diniy goyalar asosiy orinni egallaydi. Mutaxassislar 
klassitsizmning paydo bolishini 1515-yil italyan yozuvchisi Trissinoning 
"Sofonisba" tragediyasi yaratilishidan boshlab belgilashadi. Trissino bu asarni 
antik tragediya namunalariga tayangan holda, sujet voqealarini antik Rim 
tarixchisi Tit Liviy asarlaridan olib, Arastu "Poetika" sida qoyilgan talablarga rioya 
qilgan holda yaratgan edi. Xuddi shu narsa, antik adabiyotni etalon deb bilish, 
undagi obrazlar va poetik shakllardan foydalanib va antik davrda bosh mezoni va 
manbai ongdir. Ya'ni Dekart haqiqat manbai bor-liqda yoki tajribada emas, balki 
tafakkur qurilmalarida deb biladi. Shundan kelib chiqqan holda klassitsizmning 
asosiy tamoyillari bel-gilanadi. Ularga kora, sanat aql tomonidan qatiy tartibga 
solinishi kerak, badiiy asar aqlga muvofiq va aniq tahlilga imkon beradigan 
tarzda qurilishi lozim, san'at asarining kuchi tafakkur qudrati va mantigi bilan 
belgilanadi.Olamga xos muayyan qonuniyat asosidagi tartibot saodatda ham 
bolishi lozim deb bilgan klassitsizm nazariyotchilari badiiy ijodda belgilangan 
qoidalarga ogishmay amal qilishni talab etadi.Klassitsizm yozuvchilari mutlaq 
hokimiyat mamlakat milliy birligi manfaatlariga mos keladi deb, uni 
mustahkamlash goyasini qollaydilar.Ular mualliflar tabiatga taqlid qilish kerak 
degan prinsipni ilgari surdilar. Lekin voqelikni «qopol» tomonlariga emas, balki 
faqat gozal tabiatga taqlid qilishga chaqiradi.