38 v
ə ya 39 yaşında, üç il altı aylıq hakimiyyətdən sonra, 14 rəbiul-əvvəl 64-cü (10
noyabr 683) ild
ə dünyadan rüsvayçılıqla getdi.
6.12._3.Təvvabin_qiyamı'>6.12.
3.Təvvabin qiyamı
Bundan sonrakı üsyanlar geniş xalq kütləsini təşkil etdi və daha çox İmam
Hüseynin (
ə) intiqamını almaq ruhunda oldu. Buna görə də tarixçilər bu üsyanlara şiə
t
əmayüllü üsyanlar adını vermişlər. Bu ruhda olan ilk üsyan hicrətin 65-ci (684
miladi) ilind
ə baş verdi. Bu üsyana Təvvabin qiyamı deyilir. Onun başçısı Süleyman
bin Sur
əd əl-Xuzai olmuşdur. O, Peyğəmbərin (s) və İmam Əlinin (ə) səhabəsi
olmuşdur. O, ətrafına Müsəyyib bin Nəcbə əl-Fəzari, Abdullah bin
Səd bin Nufeyl əl-
Əzdi, Rifaə bin Şəddad əl-Bəcli və Abdullah bin Val ət-Təymi kimi şəxsləri
toplayaraq qiyama r
əhbərlik etmişdir. Adı çəkilən şəxslər digər bölgənin böyükləri ilə
Süleymanın evində toplaşaraq qiyamın planını hazırladılar. İlk sözə Süleyman başladı
v
ə belə bir xütbə oxudu: “Biz uzun ömür sürürük, fitnələrə düçar olmuşuq və
R
əbbimizi istəyən bir camatıq. Allah buyurur:
«M
əgər sizi ibrət almaq istəyən
kims
ənin ibrət ala biləcəyi qədər yaşatmadıqmı? Hələ sizə qorxudan Peyğəmbər
d
ə gəlmişdir. Dadın əzabı. Zalimlərin indadına çataç olmaz!
1
»
Allah Ad
əm
oğluna normal 60 il ömür verir. Biz artıq ona çatmışıq və ömür borcu
olanlardan
olmuşuq. Biz Hüseyn bin İmam Əlinin (ə) qatillərini öldürməyincə güman etmirəm
ki, Allah bizi bağışlasın. Mən sizi fasiqlərə qarşı cihada və günahlarınızdan tövbə
etm
əyə çağırıram.” Süleymanın bu xütbəsindən sonra Müsəyyib bin Nəcbə dedi:
“M
ən sizin görüşlərinizlə razıyam. Müharibəyə hazırlaşın!.” Bundan sonra Süleyman
t
ərəfdarların böyükləri yaşayan şəhərlərə məktublar yazıb onları xilafətə qarşı qiyama
çağırdı. Nəhayət onlar Kərbəlaya gəlib orada bir gecə matəm müsibəti saxladılar və
oradan da Şama yürüş etdilər. Onların bu qiyamından xəbər tutan xəlifə Mərvən bin
H
əkəm (684-685 miladi) onların üstünə böyük bir ordu göndərdi. Hicri 65-ci ilin
c
əmadiəl-əvvəl (miladi 685 yanvar) ayında hər iki ordu “Aynul-Vərd” adlı yerdə
toqquşdular. Nəhayət döyüş qiyamçıların məğlubiyyəti ilə nəticələndi. Bu döyüşdə
Süleyman binSur
əd öldürüldü. Qiyamçıların qalan hissələri
isə Kufə, Bəsrə və digər
şəhərlərə dağılışdılar.
6.12.
4.Muxtar
Səqəfinin qiyamı
T
əvvabin qiyamının başladığı ərəfədə xilafətə qarşı yeni bir qiyam da
hazırlanırdı. Bu qiyamın rəhbəri Muxtar bin Əbi Ubeydə əs-Səqəfi olmuşdur. O,
hicr
ət ilində doğulmuşdur. Hüseyn (ə) qətl edilən zaman Muxtar Kufə valisi
Übeydullah bin Ziyad t
ərəfindən həbs edilib Kufənin zindanına salınmışdı. Kərbəla
hadis
əsindən sonra o, zindandan Abdullah bin Ömər bin Xəttaba məktub göndərdi. O,
bu m
əktubunda Abdullahın onu zindandan xilas etdirməsi xahişini yazmışdı.
Muxtarın bacısı Səfiyyə bint Əbi Ubeyd Abdullahın həyat yoldaşı idi. Abdullahın
xahişi ilə o üç gündən artıq şəhərdə qalmamaq şərti ilə zindandan azad olundu.
Muxtar Hicaza getdi. Orada İbn İraqla görüşdü. O, Muxtardan gözünə nə olub? deyə
soruşdu. Muxtar: “onu zinakarın oğlu Amr bin Həris vurmuşdur” dedi və onları tutub
tik
ə-tikə doğrayacağına and içdi. Sonra Muxtar miniyinə minib Kufəyə tərəf yol aldı.
1
Fatir, 37
259
O, Kuf
əyə yetişən kimi tərəfdarların böyükləri onun ətrafına toplaşdılar. Muxtar
onlara dedi: “M
əni Məhəmməd bin Hənəfiyyə sizə əmir olaraq
göndərib və Əhli-
beytin (
ə) qanını almağımızı tələb edir. And olsun Allaha! Mən İbn Mərcanəni
öldür
əcək və Ali Məhəmmədin (s) qanını alacağam!.” Onun ətrafına toplaşanlar ona
s
ədaqət andı içdilər və ona beyət etdiklərini elan etdilər. Sonra məğrib namazını
qıldıqdan sonra küçələrə çıxıb “Hüseyni öldürənləri öldürmək!” şüarı altında qoşun
topladılar. Muxtar ətrafına xeyli adam topladıqdan sonra xilafətə qarşı qiyamı həyata
keçirdi. Onun bu m
əşhur qiyamı hicrətin 66-cı (685-686 miladi) ilində baş verdi. O,
İmam Hüseynin (ə) bütün qatillərindən qan intiqamını aldı. Ona bu mübarizədə Malik
Əştərin oğlu İbrahim Əştər yaxından kömək etmişdir. O, böyük bir ordu ilə Mosula
t
ərəf irəliləyib orada xilafətin sayca üstün olan ordusun darmadağın etdi. Bu döyüşdə
İbrahim Əştər Məkkəni mancanaqla dağıtmış sərkərdə Husayn bin Numeyri və İbn
Ziyadı öldürdü (67/686 əvvəlləri). Nəhayət Muxtarın bu qiyamı da amansızlıqla
yatrıldı və 0, hicri 67-ci ildə Müsəb bin Zübeyrin vurduğu zərbə nəticəsində şəhid
oldu. İmam Sadiq (ə) onun haqqında buyurmuşdur: “Muxtarı söyməyin. Çünki o,
bizim qatill
ərimizi öldürmüş, bizim intiqamımızı almış, dul və subay qadınlarımızı
evl
əndirmiş və Həmçinin, mal-dövləti çətinlik zamanı bizim aramızda
bölüşdürmüşdür”
1
.
Başqa bir hədisdə isə Əsbəğ bin Nəbatə rəvayət edir: “Muxtarı
İmam Əlinin (ə) dizi üstündə gördüm. O, Muxtarın başına əl çəkərək deyirdi: Ya
K
əyyis! Ya Kəyyis!”
2
(Ay düşmənimizi yerə vuran!).
6.12.5.
Kərbəla hadisəsinin nəticələri
İmam Hüseynin (ə) öz əhli-əyalı ilə Məkkədən çıxıb Kufəyə gəlməsinin və
özünü t
əhlükəyə atmasının bir çox səbəbləri vardır. Bu səbəblərin
bir hissəsi bizə
m
əlum səbəblər, digər hissəsi isə bəzə naməlum olaraq qalmaqdadır. Bildiyimiz kimi
İmam olan kimsə Allah tərəfindən bu məqama təyin olunur. Belə bir şəxs isə hər növ
günah, pislik, z
ənnə qapılmaq və bu kimi şeylərdən uzaqdır. İmam olan kimsə haqqa
yetişmək üçün və haqqı cəmiyyətdə bərqərar etmək üçün canını, malını və əhli-
əyalını təhlükəyə atmalıdır. Bunu biz peyğəmbərlərin (ə) də həyatlarında
görm
əkdəyik. Bundan başqa İmamlar (ə) Allah tərəfindən Peyğəmbərə (s)
gönd
ərilmiş yazı üzərində hərəkət etməlidirlər. Onların bu yazıdan zərrə qədər
uzaqlaşmaq və ya ona müxalif hərəkət etmək imkanları yoxdur. Buna görə də heç
k
əsə yaraşmaz ki, onların əhvalını digər hadisələr çərçivəsində və bir-birinə
müqayis
əli şəkildə analiz etsin və öz gümanına qapılıb buna bir yozum versin.
İmamların (ə) günahsızlığı sübüt olunduğundan onların işlərinə etiraz
etmək deyil,
onlara mütl
əq təslim olmaq lazımdır.
İmam Hüseynin (ə) etdiyi Kərbəla qiyamı bəşəriyyət tarixində baş vermiş digər
bütün inqilablardan köklü şəkildə fərqlənməkdədir. Digər inqilablar heç də hımişə
müsb
ət
nəticə verməmiş, bəzən acı nəticələrə səbəb olmuşdur. Baş verən bütün
inqilablar
hansısa siyasi əhəmiyyət kəsb edərək heç də bütün bəşəriyyətin fayda və
xoşbəxtliyini deyil, hansısa bir millətin və ya qurupun amalına xidmət etmişdir.
Amma K
ərbəla inqilabı mütərəqqi, yüksək amal və digər müsbət xüsusiyyətləri
1
Əllamə Hairi, Dairətül-məarif, c. XVII, səh. 24
2
Əllamə Məclisi, Biharül-ənvar, c. X, səh. 283
260