Qafqaz Universiteti Nəşri

Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 
 
 
160 
Özünü yoxlamaq üçün sual vŠ tapşırıqlar 
1.
 
Xətalı gənclərin əsas ortaq xüsusiyyətləri nələrdir? 
2.
 
Yeniyetmələr, adətən necə davranmaq istəyirlər? 
3.
 
Yeniyetməlik dövründə yaranan ruhi sıxıntılara nümunə göstərin.  
4.
 
Yeniyetməlik dövründə ən çox baş verən həyəcan növləri hansılardır? 
5.
 
Gənclərin artıq emosional davranışlarının əsas səbəbləri? 
6.
 
Mücərrəd fəaliyyət dövrü hansı yaş dövrlərini əhatə edir? 
7.
 
11‐21 yaş arası dövrün mənfi cəhətləri hansılardır? 
8.
 
Yeniyetməliyin inkişafı üçün hansı tip tədbirləri həyata keçirərdiniz? 
 
 
MŠntiqi testlŠr (istisnalar yolu) 
1.
 
Bir nəfər bankı yarıb. Qarətçi ya Zahid, ya Nəcəf, ya da Əlidir. Onlar ifadə 
verirlər. Müstəntiq bilir ki, onların üçü də yalan danışır.  
Şəklə baxın və deyin görək bankı yaran kimdir?
98 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
98
   Məlik‐Baxış Babayev “Zəka oyunları” (səh. 8) 

---

VIII Fəsil. Yeniyetməlik dövrünə baxış 
 
 
161 
2.
 
Hər portretin altında oğlanın adını yazın. Sizə məlumdur ki: 
–   Mehdi ilə Bilal eynək taxır.  
–   Bilal Dəmirlə Qasımın arasındadır.  
–   Fazil əlləri üzərində dayanmayıb.  
–   Sahiblə Dəmirin əlində heç nə yoxdur.
99
 
 
                                                 
99
   Məlik‐Baxış Babayev “Zəka oyunları” (səh. 5) 

---

Uşaq və yeniyetmələrin inkişafının sosial‐psixoloji məsələləri 
 
 
162 
3.
 
Altı yeniyetmə – Arzu, Vahid, Tural, Səfər, Ramil və Paşa yataqxananın ikinci 
mərtəbəsində, ayrı‐ayrı otaqlarda yaşayır. Sizə məlumdur ki: 
–   Səfər Paşanın otağına girmək üçün dörd qapıdan keçməlidir.  
–   Ramilin cəmi bir divar qonşusu var; 
–   Paşa vanna otağına getmək üçün Turalın otağından keçməlidir.  
–   Ramilin otağı vanna otağına Vahidinkindən daha yaxındır.  
–   Arzunun otağının 
iki qapısı var, 
onların heç biri 
Paşanın otağına 
açılmır.  
–   Səfərin otağı 
Paşanınkından 
böyükdür.  
Kim hansı otaqda 
  yaşayır?
100
 
 
 
 
 
4.
 
Sinif pəncərəsinin şüşəsini kimsə 
sındırıb. Bu zaman otaqda Natiq, 
Zərifə və Kamil olublar. Müəllim 
bilir ki, Natiq heç vaxt yalan 
danışmır, Zərifə həmişə yalan 
danışır, Kamil isə bəzən yalan, 
bəzən doğru danışır.  
Natiq: “Kamildə günah yoxdur”. 
Kamil: “Şüşəni Natiq sındırıb”. 
Zərifə: “Günah məndədir”. 
 
 
Şəklə baxın və pəncərəni kimin sındırdığını tapın.
101
 
                                                 
100
  Orada (səh. 6) 

---

VIII Fəsil. Yeniyetməlik dövrünə baxış 
 
 
163 
édŠbiyyat 
1.
 
S. Seyidov, M. Həmzəyəv, “Psixologiya”, Nurlan nəş. Bakı‐2007 
2.
 
http://www.pdrciyiz.biz/ergen‐ne‐hisseder‐nasil‐davranmak‐ister‐
t1196.html 
3.
 
http://www.donusumkonagi.net/makale.asp?id=4084&baslik=ergenlik_
doneminde_en_sik_rastlanan_heyecan_bicimleri&i=ergenlik_sorunlari 
4.
 
Ziya  Baran,  Canten  Kaya  “İlham  veren  Başarı  Öyküleri”,  Kariyer  nəş. 
İstanbul ‐ 2007 
5.
 
http://www.donusumkonagi.net/makale.asp?id=4080&baslik=ergenlikte
_bilissel_gelisim&i=ergenlik_sorunlari 
6.
 
Ə.Qədirov, İ.N.Məmmədov “Yaş psixologiyası”, Maarif nəş. Bakı‐1986 
7.
 
Məlik‐Baxış Babayev “Zəka oyunları”, Altun Kitab, Bakı – 2005 
8.
 
S. Seyidov, M. Həmzəyəv, “Psixologiya”, Nurlan nəş. Bakı‐2007 
9.
 
Ə.S.  Bayramov,  Ə.Ə  Əlizadə,  “Sosial  Psixologiya”,  Qapp‐Poliqraf  nəş. 
Bakı – 2003 
10.
 
Prof. Dr. İbrahim Ethem Özgüven, “Bireyi Tanıma Teknikleri”, PDREM 
nəş. Ankara ‐ 2007  
11.
 
 Jean Piaget, “Child’s Conception of the World”, London – 1929 
 
                                                                                                                            
101
  Məlik‐Baxış Babayev “Zəka oyunları” (səh. 9) 

---

 
164 
 
 
 
                    Uşaqların yuxulara baxışı
*
 
 
 
 
Uşaqlıq  illərində  insan  tərəfindən  hadisələrə  subyektiv,  yaxud  da  ob‐
yektiv qiymət verilməsi, öz daxili aləminin başa düşülməsi qeyri‐mümkün‐
dür.  Ona görə də uşaq öz yuxularının  subyektiv cəhətdən izahında böyük 
çətinliklərlə qarşılaşır. Uşaqların yuxunu anlama dərrakəsi üzərindəki araş‐
dırmalar,  onlarda  ikili  görünüş  və  ikili  izah,  yəni  daxili  və  xarici  izah  ilə 
açıqlanması, ikinci fikrin mövcudluğu ilə əlaqədar böyük marağa səbəb ol‐
muşdur.  
Bu tədqiqatı müsbət qiymətləndirsək, onda biz özümüzün  primitiv dü‐
şüncə tərzimizi və Levg‐Bruhlinin  bu haqda söylədiyi fikirlərin hamısını bir 
kənara  qoymalıyıq.  Biz  uşaq  analogiyaları  ilə  primitiv  addımları  arasında 
əlaqələrə  heç  bir  şübhə  ilə  yanaşmayacağıq.  Burada  uşaqlar  öz  arzuları, 
yuxuları  ilə  əlaqədar  suallar  verir  və  fikirlərini  çətinliklə  izah  edirlər.    Biz 
də körpələrə qayğı ilə yanaşıb onların suallarını cavabsız qoymaq istəmirik.  
Bizim kafi bildiyimiz bu araşdırma, dörd  sualdan ibarətdir. Birinci sual: 
Narahatçılıq  xəyalın  mənbəyidir.  Xəyal  nədir    və  harada  yaranır?  Əksər 
uşaqlar xəyalın başda yarandığını bildirirlər.  
Bəziləri isə xəyalın ancaq gecələr yarandığını söyləyirlər. Digər uşaqlar 
isə elə düşünür ki, gecə vaxtı biri xəyal edəndə digəri də xəyal edir və ya‐
xud, yuxunun formalaşmasına səbəb olan qara tüstüdür.  
Uşaqlara “yuxunu nə vaxt görürsən?” və “yuxunu niyə görürsən?”  kimi 
suallar  da  vermək  olar.  Alınan  cavablar  aid  olma  xüsusiyyətlərinə  görə  3 
sahəyə bölünür:  
1.   5‐6 yaşlı uşaqlar inanırlar ki, yuxu evdən kənar bir yerdən gəlir, otaqda  
baş  verir  və  onlar  da  bunu  gözləri  ilə  görürlər.  Onlar  həyəcan  ilə  bil‐
dirirlər ki, yuxu onları etdikləri səhvlər üzündən evdən kənara atacaq.  
2.   7‐8 yaşlı  uşaqlar isə düşünürlər ki, yuxu onların başlarında, fikirlərin‐
də və gözlərindədir. Yuxunu onlar otaqlarında, qarşılarında görürlər.  
                                                 
*
  
Dəyərli oxucularımız, “Uşaqların  yuxulara baxışı” mövzusu yeni və maraqlı olduğundan, 
Jan Piajenin  “Childs Conception Of The World” kitabının “Dreams” başlığı altındakı his‐
səsini (səhifə 88‐112) olduğu kimi sizə təqdim edirəm.
 

---