Qapaq yumsaq indd

Tarix unutqanlı ı sevmir
75
v
mlaklarının d y ri haqqında m lumatlar, öl n v  yaralananların
siyahısı v  s.  sasında 53 k nd üzr  t rtib edilmi  yekun aktlarında
ayrı-ayrı k ndl r üzr  öl nl rin (o cüml d n ki i, qadın, u aq) sayı
v   h r bir k nd   d ymi  ümumi z r rin miqdarı göst rilmi dir. Si-
yahıya gör  o zaman  amaxının t rkibind  olan A suda 500 n f r
öldürülmü dür ki, onlardan 200 n f ri ki i, 300 n f ri qadın, ümumi 
maddi ziyan 36,5 milyon manat, Kalva k ndind  500 n f r öldürül-
mü dür ki, onlardan 250 n f ri ki i, 150 n f ri qadın, 100 n f ri u aq,
ümumi maddi ziyan 24 milyon manat, Navahı k ndind  995 n f r
öldürülmü dür ki, onlardan 555 n f ri ki i, 260 n f r qadın v  140 
n f r u aq, k nd  d y n ümumi maddi z r r 60 milyon manat olmu -
dur. Erm nil rin az rbaycanlıların evl rin , mal-qara,  kin sah l rin
münasib td  tör tdikl ri h r k tl r sözün h qiqi m nasında vanda-
lizmin, v h iliyin nümun si idi. Onlar tutduqları yerl rd  ilk növb -
d  evl ri qar t edib yandırır, mal-qaranı is  sürüb aparırdılar. Bu 
v h il r mal-qaranı sürüb aparma a imkan tapmadıqda tövl l r  od 
vurub dilsiz-a ızsız heyvanları bel  diri-diri yandırırdılar. Bir sözl ,
onlar özl rind n sonra heç n  qoymurdular. Eyni zamanda Axtaçı,
A ab yli, Bico, L ng biz, Ke dim z, Q
d, Nüydü v  dig r k ndl r
erm ni v h iliyin   m ruz qalmı , da ıdılmı   k ndl rin sa  qalmı
halisi Az rbaycanın ba qa rayonlarına v  Bakı
h rin   p nah
g tirmi l r. T ssüfl r olsun ki, Sovet hakimiyy ti ill rind  xalqımı-
za edilmi  bu zülm unudulmu , Stepan Lalayev  b ra t verilmi , bu 
i in sas t kilatçısı olan S. aumyan o vaxtlar  amaxı q zasına daxil 
olmu  rayonlarda  n ziz adam kimi yad edilmi dir. Bu cinay tl r
uzun müdd t arxivl rd  gizli saxlanılmı dır. Az rbaycan müst qillik
ld  etdikd n sonra tarixi h qiq tl r üz  çıxarılmı , bu sah d  cid-
di t dqiqat s rl ri yazılmı dır. Az rbaycanlıların soyqırımı v  de-
portasiyası aksiyalarına hüquqi-siyasi qiym t böyük tarixi  xsiyy t
Heyd r
liyev Az rbaycan Respublikasının Prezidenti seçildikd n
sonra verilmi , bu m qs dl  31 mart az rbaycanlıların soyqırımı günü 
elan olunması il  ba lı 1998-ci il martın 26-da f rman imzalamı dır. 

---

A su dün nd n sabaha
76
ll r ötdükc  torpaqlarımızda oturub a alıq ed n erm nil r Az r-
bay canlılara  qar ı qatı dü m nçilikd n l ç kmirdil r. Onların bütün 
kütl vi informasiya vasit l ri, t bli at ma ınları, erm ni yeniyetm
v   g ncl ri z h rli ideyalarla silahlandırıb xalqımıza qar ı yeni 
hücumlara hazırlayırdı. Qızı dırılmı
ovinistl r az rbaycanlılara
m xsus olan q birstanlıqları, q dim tarixi abid l ri da ıdır, van-
dalizimd  xüsusi f allıq göst r n quldurlar az qala milli q hr man
s viyy sin  qaldırılırdılar. 
Sovet imperiyasının da ılmasından, “a karlıq v  demokrati-
ya”dan istifad  ed n erm nil r var qüvv l ri il  “i ” ba ladılar. 
1991-ci ild  Da lıq Qaraba  müharib si elan edilm y n müha-
ri b y  çevrildi. H l  bundan  vv l sovet ordusunun Bakıda tör tdiyi
qanlı qır ın Az rbaycanı Erm nistana tabe etm k namin  edilmi di.
XX
srin sonlarına yaxın bir milyondan artıq az rbaycanlını,
Az rbaycan torpaqlarının sl sahibl rini d d -baba m sk nl rind n, 
yerl rind n-yurdlarından qovub did rgin salmı , çox srlik b
r ta-
rixind  bütün insanlıq normalarını itirmi  az ın erm nil r minl rl
günahsız insanları – qocaları, qadınları, u aqları, liyalın silahsız in-
sanları q tl  yetirmi , qanlarına q ltan etmi l r. Xocalı, K rkicahan 
soyqırımı, Qarada lı, Surxayb nd, Qu çular, Me li kütl vi qır ınları,
u anın, K lb c rin, A damın, Laçının, Füzulinin, Z ngilanın, Qubad-
lının faci si t kc  Az rbaycanın deyil, bütün b
riyy tin n d h tli 
hadis si olaraq tarixd  v  n sill rin qan yadda ında ya ayacaqdır.
1991-ci il noyabrın 20-d  Az rbaycanın görk mli, say-seçm
o ulları – respublikanın ba  prokuroru  sm t Qayıbov, daxili i l r
naziri M h mm d
s dov, Az rbaycanın ilk dövl t katibi, akademik 
Tofiq smayılov, jurnalist Alı Mustafayev v  ba qalarının Qaraba a
uçdu u vertolyot erm nil r t r find n Qarak nd k ndi üz rind  vu-
rulmu dur. 
ala son qoyulması üçün Az rbaycan Prezidenti Heyd r
liyevin h yata keçirdiyi t xir salınmaz t dbirl rin n tic si kimi, 
bir t r fd n, Milli Ordunun formala dırılması, Az rbaycanın milli 

---

Tarix unutqanlı ı sevmir
77
m nafel rini qoruma a qadir silahlı qüvv l rin yaradılması, tor-
paqlarımızın müdafi  olunması il  ba lı mühüm addımlar atılmı ,
dig r t r fd n, at k s  nail olmaq üçün bütün siyasi v  diplomatik 
vasit l r i  salınmı , bunun da n tic sind  1994-cü ilin mayında
ölk miz üçün h yati h miyy t k sb ed n at k s  nail olunmu dur. 
T ssüf ki,  vv lki iqtidarlar miras kimi çoxlu ç tin probleml r qo-
yub getmi dir. Heyd r liyevin r hb rliyi altında qısa müdd td  apa-
rılmı  son d r c  g rgin f aliyy t n tic sind  Az rbaycan xalqının
taleyi il   p rd arxası oyunlara, siyasi anarxiya v  eksperimentl r
son qoyuldu, ölk d  cinay tkarlı ın qar ısı tam alındı, bütün qanun-
suz silahlı d st l r l
v olundu, Az rbaycanda dövl t quruculu u
prosesinin u urla aparılması üçün  rait yaradıldı, ölk nin ictimai-
siyasi, sosial-iqtisadi, elmi-m d ni h yatında dönü  yarandı, amma 
Qaraba  yarası sa almaz olaraq qaldı.
Heyd r
liyevin f al diplomatiyası n tic sind  – Az rbaycan
dünyanın demokratik dövl tl rinin v  aparıcı ictimai t kilatlarının
ölk miz , onun zorla c lb olundu u silahlı münaqi y  münasib ti-
nin saslı sur td  d yi m sin  nail ola bilmi dir. 
Heyd r
liyevin sasını sülh t kil ed n xarici siyas tinin dava-
mı olaraq Prezident  lham liyev dövl tl rin hüquqlarımıza hörm tl
yana ması, Da liq Qaraba  m s l sinin sülh v  danı ıqlar yolu il
h ll edilm si istiqam tind  böyük s yl r göst rir. 
H r bir V t n övladı üçün d rk edilmi  bir h qiq t var ki, s manı
qara buludlar alanda qurd ür kli o ullarımız meydana yeriyir, h r qa-
rı  torpa ın mudafi si u runda lazım g ls  canından, qanından keçir. 
Bu ölüm-dirim mübariz sind , dövl timizin razi bütövlüyü u -
run da  erm ni silahlı qüvv l rinin torpaqlarımızdan qovulub çıxarıl-
masındakı mübariz d , A sunun da m rd o ulları silaha sarılıb, ilk 
günl rd n Qaraba a yollandı. Rayonumuzdan 132 n f r g nc
hidlik 
zirv sin  ucaldı. V t nimizin azadlı ı v  istiqlaliyy ti u runda böyük 
üca t göst r n o ullarına göst rdikl ri q hr manlıqlara gör  Milli 
Q hr man, f xri adlar v  yüks k mükafatlar verildi. Milli Q hr man 

---